اعظم بهرامی
ايران با ميانگين بارش سالانه ٢٥٠ ميلي ليتر نزديك به ١/٣ ميانگين بارش سالانه جهاني را دارد و اين در حاليست كه به گفته شهردار تهران، ٢.٥ برابر ميانگين سرانه مصرف آب در دنيا، مصرف مي كند .از سوی دیگر، براي حفظ منابع آبي طبيعي كه شامل درياچه ها و رودخانه ها و تالاب ها و منابع آبي زير زميني و يا سدهاي بنا شده، هيچ مديريت و سرمايه گذاري اعمال نشده است.
سال ١٣٤٨در كنوانسيون رامسر، حاضران براي حفظ تالاب ها و زيست محيط آنها معاهده اي را امضا كردند كه در ان ليست، نام 18 تالاب از فلات ايران وجود داشت - البته چند سال بيش نام 4 تالاب ديگر نيز به ان افزون شد كه اين امر غناي زيست بوم ابي ايران را به لحاظ كيفيت و اهميت مي رساند- اما امروزه بسياري از آنها از روي نقشه محو شده اند و يا در وضعيت بسيار خطرناكي هستند. بخشي از آنها با لاي و لجن پسماندهاي شهري و صنعتي و كشاورزي انباشته شده اند، مانند تالاب شادگان، گاه با سدسازي نابجا و عدم موقعيت شناسي مكاني و زماني و وابستگي هاي فصليشان جان داده اند، مانند نيريز و يا در اثر خشكسالي و كمي بارش و ناهماهنگي هاي برون مرزي خشك شده اند، چون درياچه بزرگ آب شيرين هامون.
وضعيت رودخانه ها هم چندان بهتر نيست. از نظر آلودگي، بخشي از آنها با سرازير شدن زباله ها و آلودگي هاي مايع و جامد شيميايي و غير شيمايي به شدت آلوده و غير قابل حياتند. چيزي حدود ٣٥ درصد رودخانه هاي ايران مرده و فاقد حيات طبيعي اند، به اين معني كه به علت آلودگي بالا به انواع زباله و شيرابه هاي حاوي سموم صنعتي و كشاورزي امكان حيات ماهي ها و پرندگان در آن وجود ندارد. بخشي نيز با برداشت بي رويه شن و ماسه به شكل سطحي و يا عمقي، حوضه آبريزشان تغيير كرده و بسيار فرسوده شده و در حال خشكيدن هستند. همچنین بيشتر رودخانه هاي سرازير شده به خزر و خليج فارس با اهداف كشاورزي و راه سازي و يا براي توسعه صنايع نفتي و پتروشيمي تخريب شده اند.
از طرف ديگر آبياري فاضلابي و غير اصولي زمين هاي كشاورزي - نمونه هاي موجود در نيشابور و يا مورد آبياري با فاضلاب در جنوب شهر تهران، نمونه هايي از اين دست هستند- و يا اجازه حفر چاه هاي عميق به شكل غير اصولي و با هدف سوددهي فردي - در يك نمونه مي توان به حفر ٢٠٠٠ حلقه چاه عميق و نيمه عميق بدون مجوز در خراسان شمالي اشاره كرد-، رها كردن پساب زباله هاي غير تفكيك شده در طبيعت، آب هاي زيرزميني را نيز تا اندازه زيادي آلوده كرده و يا سطح آنها را به شكل محسوس كاهش داده است.
حتي در برخی شهرهاي ایران، سرازير كردن زباله هاي صنعتي در بخش هايی از سد نيز گزارش شده است.
به اين ترتيب ما در ایران، زياد و غير اصولي مصرف مي كنيم، در بخش عمران و كارهاي زيربنايي هم ضعيف عمل كرده ايم، به طوري كه عمده هزينه ها در بخش سد سازي بوده و مسائلی چون حفاظت از منابع موجود و پاك سازي و برنامه ريزي هاي تحقيقاتي و آموزشي توجهی نشده است.
مجموعه تمامي اينها، علاوه بر بحران خشكسالي و كم آبي كه ويژگي جغرافياي ايران است و امري قابل پيش بيني بوده و هست، فلات ايران را به وضعيت بحراني اکنون رسانده است.
باید در نظر داشت زماني كه در مورد الگوهاي مصرف و آموزش صحبت مي شود، بر خلاف انچه مسؤولين القا مي كنند، در واقع به اين معنا نيست كه بخش بزرگ مشکلات، متوجه شهروندان است. در واقع، الگوي مصرف اشتباه در مواردي كه مصرف كننده عمده است، بيشتر اهميت پيدا مي كند، مانند مصارف عمده آب در كشاورزي و بخش هاي صنعتي و بيمارستاني و مدارس و ادارات كه همه بخش هايي از نهاد دولت هستند.
به طور مثال در بخش كشاورزي شيوه هاي غرقابي و استفاده از روش هاي سنتي و عدم وفاق بر يكپارچگي زمين هاي زراعي و يا بي توجهي به تناسب نوع محصول با جغرافياي مورد كشت و نا آگاهي كشاورزان و عدم دسترسي به ابزار و صنعت پيشرفته، يكي از دلايل مهم هدر رفت آب است.
در هر دو مورد آلودگي و يا مصرف غير اصولي مي توان با ابزارهای مناسبت و فشارهاي قانوني و نيز ارائه راه حل هاي جايگزين كارشناسي شده، مانع از بروز بحران شد.
موضوع قابل اهميت ديگر نيز مسئله مديريت و موارد مربوط به سياست هاي كلي نهادهاي دولتي و اختصاص بودجه ي لازم به سرمايه گذاري هاي زير بنايي و نيز تجهيز بخش آموزش و تحقيق و استقلال عمل داشتن حوزه ها و نهادهاي دولتي مرتبط با مسائل محيط زيست است.
به عنوان استقلال عمل سازمان محيط زيست از صنايع نفت و پتروشيمي امر مهمی است و يا سازمان جنگلداري در مقابل جهاد كشاورزي باید استقلال راي و عمل داشته باشد. براي حوزه ها و منابع آبي مرزي موجود در استان هايي مانند خراسان و سيستان وبلوچستان و يا درياهاي خزر و خليج فارس، بايد معاهدات و تعهدات مرزي را نيز لحاظ كرد.
محققين و كارشناسان سازمان محيط زيست ايران و كارشناسان سازمان حفاظت محيط زيست و عمران ملل متحد(UNDP) ، با تطبيق شرايط مشابه و نيز بررسي كارشناسانه بومي و بين المللي، طي يك نشست تخصصي در روزهاي اخر اسفند ٩٢ راهكار كوتاه مدت و بلند مدت و ميان مدت براي نجات تالاب ها ارائه كردند. در حال حاضر، دولت فرصت اندكي دارد تا بخشي از كم كاري و اشتباهات گذشته را جبران كند، هرچند براي بسياري از حوضه هاي آبي ديگر بسيار دير شده است.
-----------------------------------
توضیح: این گزارش بر اساس متن سخنرانی ارایه شده در 27 مین اجلاس جانبی شورای حقوق بشر که 9 سپتامبر 2014 برگزار شد، تنظیم شده است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر