چه كسي شمع روشن كرد براي مرتضی پاشايي؟

رضا حقیقت نژاد

1. غروب روزی که شایعه مرگ مرتضی پاشایی جدی شده بود، كتي و همسرش زیر پل بزرگ استانبول، آوازهای 88 خواندن برایمان و از خیابان گفتیم. هر دو آدم های شاد بودند، بذله گو، شيك، ذهنی باز و امروزريِ امروزي، خيلي دور از زيست رسمي نظام و حتي زيست عرفیِ غمگين جامعه ما. وقت گفتن و شنیدن خبرهای مربوط به پاشایی، متوجه شدم که شايعه مرگ پاشایی، حال كتي رو خیلی خراب مي كنه. بعد از مرگش، دوستم مهسا نوشت در گروه وایبری که دوست داره کتی که تازه برگشته از سفر، متوجه نشه، این بدترین اتفاق بعد از سفر استانبولِ کتی بود.
2. تو فيلم ١٢ دقيقه اي كه يه تي وي اينترنتي براي پاشايي ساخته، مامان و باباش از سفر كربلا ميگن كه تازگي رفته بودن. باباش ميگه كه در سقاخونه ابوالفضل اتفاقي باز شده، همه دعا كردن، مامانش ميگه زيارت عاشورا خونه شون بوده، همه دعا كردن. دو تايي مطمئن بودن دعاها جواب ميده و خدا شفا ميده بچه شون رو. ادبیاتش با چادر رنگی و مقنعه مشکی، پهلو به پهلوی فرهنگی مذهبی عرفی ما و آموزه های ترویجی رسمی می ره جلو.  طبعا خبر مرگ مرتضی، بدترین اتفاق بعد از سفر کربلای مامان مرتضی بود. 
3. دیدیم که ديشب خيلي جاها حتي در شهرهاي متوسط ديديم استانبول برگشته و کربلا رفته، سوگوارانه رفتند دعا و عزا براي نبودن پاشايي. دیروز دیدم تو فیس بوک برخی نوشته بودند که اگر بشه تجمع کرد خیلی ها میان، حال و هوای شبکه های اجتماعی قابل پیش بینی کرده بود که حرکتی می زنن حامیانش، البته ابعادش وسیع تر از انتظار بود. تو عكس های تجمع هم مثل مامان مرتضي زياد بود، هم سبك كتي. تو عزاش شمع روشن كردن، دست زدن و ترانه خوندن، خيلي دور از عرف و رسمي طورِ معمول ولي پر از گريه و ناله هاي خودموني. اهمیت این سپاس و احترام وقتی مضاعف میشه که قبلش، شایعات زیادی تو فضای مجازی درباره مرتضی بود و خیلی ها ایرانی ها را سرزنش کردند که فرهنگشان همچنان عقب مانده است.  
4. اما اين تناقض ها رو چطور ميشه تفسير كرد؟ میشه تفسیر کرد؟ فعلا خیلی ها بهت زده اند. مثلا متعجبیم از اینکه مردم اینطوری ارکستروار همه ترانه ها رو حفظ بودند ولی ماها اسم مرتضی پاشایی رو هم نشنیده بودیم و الان هم که گوش دادیم زیر لبی میگیم اصلا چرا گوش میدی اینا رو. سال 87، دیدم در کنسرت های تابستانی کیش مردم همه رو از بر بودن ترانه ها برخی خواننده ها را. پرسیدم چطور، گفتن برای فلان سریال خونده. شاید بتونیم بگیم به خیابان اومدن دیشب، پیامد 88 است. وقت اسیدپاشی هم برخی ها گفتند این را، خب! سال 80 گروهی تو میدون محسنی به احترام قربانیان 11 سپتامبر شمع روشن کردند. میشه ساده تر گفت که اون حرکت از شمال تهران الان گسترش پیدا کرده و به دیگر نقاط و شهرستان ها هم رسیده و الزاما برآیند 88 نیست. یا میشه تحلیل محتوا کرد ترانه های مرتضی پاشایی رو، همه بوی غم و جدایی داره، بیماری سرطان رو هم بهش گره زد که غلظت غمش چند برابر بشه و واکنش همواره جامعه ما به این غمگینی ها را، همینی دانست که دیدیم. دیگه از حفظیم که جامعه ایران اهل غمه.
5. اما به نظرم خیلی از بهت زدگی ها، ناشی از اینه که داده ها و درک مون رو هنوز با معیارهای قبل از عصر رسانه میذاریم وسط. بهت زدگی مخصوص ما هم نیست، حکومت هم گرفتاری عظیمی داره با این عصر. مثلا دغدغه ای که برای برگزاری شورای عالی فضای مجازی بوده، برای جلسات شورای عالی امنیت ملی نبوده تو این ماه ها، از خامنه ای هم نقل کردن که اگه وقت و موقعیت داشت، رئیس این شورا می شد. همین گیج زدن باشگاه خبرنگاران جوان پس از تجمع دیشب و بیانیه خواندن از زبان پدر مرتضی پاشایی را ببینید. خب! از وایبر و فیس بوک، از رادیوهای تکی تا شبکه های ماهواره های، کمک می کنه ما جامعه ایران را بهتر ببینیم، حتی کمک می کنه جامعه ایران بهتر خودش رو پیدا کنه. کسی نمی تونه انکار کنه که رمز عملیات دیشب، وایبر بود و رسانه های مجازی. الان جامعه ما یک شبکه مویرگی مجازی داره که شادی، غم، خیریه، جوک، آگاهی و ... رو به سینه به سینه، شئر می کنه، در کثری از دقیقه، به وسعت ایران. این ابزار تازه امکان های تازه براش فراهم کرده. شمع روشن شده، حالا کتی شمع را روشن کرده یا مامان مرتضی، مهم اینه که روشن شده در این تاریکی رسمی که حکومت ترویج می کنه. البته اهل حکومت هم از این شمع ها روشن کردن که استفاده کنند از ابزارهای جاهلیت مدرن، تا تاریکی اش حکومت اسلامی را فرا نگیرد. صفحه گوگل پلاس وحید یامین پور و تبلیغات مجازی موسسه طلوع رو ببینید مثلا، اونا هم این ابزارها را در دست دارند و جنگی هم در این میانه جاری است در کامنت بازی ها و هر کی جزیره خودش رو داره. این یک تصویر نزدیک از جامعه ماست. باز هم از این بهت زدگی ها خواهیم داشت، چون عصر رسانه باز هم به ما نشان می دهد سیر رشد و تحولات جامعه را که حتما هم غیرطبیعی نیستند و همچنین می آفریند تحولاتی را برای همه ما و حکومتی ها، غافلگیرکننده و غیرطبیعی هستند.