مضیف در خوزستان؛ میهمانخانه‌ای از جنس نی

فراز عزیز، آبادان، شهروند خبرنگار

مضیف واژه ای عربی است و معنایش می شود میهمانخانه. در استان خوزستان و نزد عرب‌های این استان از گذشته‌های دور رسم بر این بوده که شیخ هر قبیله با همکاری مردان خود با استفاده از نی‌های برآمده از تالاب‌های بزرگ منطقه یعنی تالابهای هورالعظیم و شادگان، بناهایی بسازد برای پذیرایی از میهمانان و همچنین محلی برای سر و سامان دادن به مشکل مردم و برپایی جلسات مهم. این میهمانخانه های ساخته شده از نی همان "مضیف"ها هستند.

اگر برای ساخت بناهای امروزی از انواع مصالح، شامل گچ و سیمان و آجر و تیرآهن و سنگ و ... استفاده می‌شود در ساخت مضیف تنها چیزی که از ابتدا تا انتها به کار می‌رود چیزی نیست جز نی. نی هم پی بناست و هم دیوار و هم سقف آن.

اما این تنها ویژگی نیست که مضیف را منحصر به فرد می کند. این بناهای  دست ساز یکی از صنایع دستی تاریخی مردم این منطقه است، علاوه بر این مضیف از آن جا که محل پذیرایی از میهمان و همچنین برپایی جلسات مهم است، در فرهنگ و سنت عرب‌ها قدر و منزلتی بسیار مهم دارد.

اگر چه در سال 1390 و به ابتکار اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان خوزستان دانش ساخت مضیف به عنوان یکی از میراث های معنوی این استان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید، اما با این همه چندین سالی می شود که دانش و مهارت ویژه ساخت مضیف به دلیل عدم ساخت مضیف های جدید در حال فراموش شدن است .

تکنیکهای ساخت مضیف خاص و ویژه است، نی‌‌هایی که برای ساخت این میهمانخانه از آنها استفاده میشود ناز نوعی خاس و دارای دو پوسته متفاوتند که در مرحله اول سازندگان مضیف یک پوسته را جدا می‌‌کنند. نی‌‌های پوست گرفته شده، بیشتر برای ستون‌های اصلی و فرعی استفاده می‌‌شوند و دیگر نی ها در قسمتهای دیگر.

برای نشاندن ستون‌های مضیف در دل خاک چاله هایی مورب و به عمق بیش از یک متر حفر می شود، این چاله ها باید با دست و با تکنیکی خاص حفر شود و برای آماده کردن آنها نمی توان از وسایلی مانند بیل‌مکانیکی استفاده کرد.
پس از کارگذاشتن ستون‌ها درون گودال‌‌ها و تثبیت آنها با چوب‌های بلند و فشار آوردن از دوطرف به ستون، نوبت به محکم کاری ستون می‌‌رسد. محکم‌کاری با ملاط کاهگل انجام می‌شود. بعد از یک تا دو شبانه‌روز با خشک شدن ملاط ستون‌ها محکم می شوند. بعد از نصب ستون‌ها مضیف آماده شده است.

مضیف ها بسته به میزان دارایی و جایگاه شیخ هر قبیله در اندازه های بزرگ و کوچک ساخته می شوند، کوچکترین تا بزرگترین مضیف‌ها بین 5، 7 تا 17 ستون دارند، با این حال تعداد ستونهای همه مضیف‌ها به دلایل سنت‌های فرهنگی عرب‌های خوزستان عددی فرد است.

در ورودی مضیف که اغلب رو به قبله برپا می شوند، هیچ پوششی گذاشته نمی شود، عرب ها خود می گویند این به معنای آن است که هر کسی می تواند به آن وارد شود. صاحب مضیف هم بر اساس سنتهای عرب به کسی که در مضیف میهمان شده است تا سه شبانه روز بدون آنکه از اصل و نسب و کارش بپرسد، بی هیچ چشمداشتی پذیرایی می‌کند.  

علاوه بر این دیگر کاربری مضیف، به عنوان سالن و محلی برای اجتماعات عمومی قبیله و عشیره است. جایی که در آن امورات و مشکلات اعضای قبیله، اعم از تامین هزینه و یا همکاری برای برپایی عروسی یا عزای کسی، حل اختلاف و ... بررسی و به شور گذاشته می شود.

اکنون افراد انگشت‌شماری هستند که به ساخت مضیف مشغولند و درصورت نبود آن‌ها این سنت دیرین معماری برای همیشه از بین می‌رود. تنها مضیفی که هم اکنون موجود است در روستای بردیه سوسنگرد واقع شده است.

«رضا حیدری» از اهالی روستای بردیه در خوزستان، در همین رابطه در گفتگویی با خبرگزاری میراث گفته بود: «قدمت مضیف به دوره سومری‌ها و هزاره 4 قبل از میلاد برمی‌گردد؛ اما اکنون به علت سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه، این سازه‌ها از بین رفته‌اند و مضیف روستای بردیه تنها نمونه‌ای از مضیف دوران سومری‌ها است که چندسال پیش توسط پیرمردان قدیمی ساخته شد. امروز سازندگان آن بیش از 3 الی 4 نفر از کهنسالان روستای بردیه را در بر نمی‌گیرد.»

طبق گفته حیدری، پیش از این و در سال 1363 مضیف احیا شد اما در جنگ میان ایران و عراق بمباران شد. مراسم و اجتماعات محلی تنها در مضیف برگزار می‌شود و به عنوان سمبل آداب و رسوم قبیله از اهمیت بالایی برخوردار است. این درحالی است که مضیف عمری 20 الی 30 ساله دارد و دلیل استحکام آن نی‌ها و ستون‌هایی است که در زمین دفن می‌شود. نی استحکام خوبی دارند و اگر از نور آفتاب و بارندگی فرسوده شوند، قابل مرمت هستند.