نقاشی‌های عالی‎قاپو؛ ساقی‌هایی در حال محو شدن

اصفهان- زینب جویبار، شهروند خبرنگار

من یکی از علاقه‎مندان آثار تاریخی و فرهنگ و هنر ایرانی هستم. چند روز پیش سفری به اصفهان داشتم و از محوطه میدان زیبای «نقش جهان» و همین طور عمارت «عالی قاپو» دیدن کردم. در حین تماشای این اثر تاریخی زیبا، متوجه شدم بعضی از آثار هنری بسیار مهم این اثر در حال محو شدن و از بین رفتن هستند. به همین خاطر، تصمیم گرفتم درباره آن ها یک گزارش بنویسم با عکس که شاید مسوولان، فکری کنند و در مرمت و حفظ  آن ها بکوشند.

در عمارت عالی قاپو، از همان طبقه اول وقتی از پله ها بالا بروید، چیزی که بیش تر از همه نظر شما را جلب می کند، نقش و نگارهای این عمارت است؛ هم کاشی های زیر پای بازدید کنندگان که با آن ها پله ها را تزیین کرده اند و هم در و دیوار عمارت پر شده از نقش ها و نقاشی های زیبایی که رنگ و وارنگی آن ها چشم نواز است.

در ایوان اصلی عمارت، روی دیوار، نقش های زیبای مینیاتور کار شده است. وقتی در همین ایوان وارد قسمت دیگر ساختمان می شوید، در قسمتی که نگهبان های عمارت نشسته اند و در صورت لزوم، برای شما درباره این اثر تاریخی توضیحاتی می دهند، با نقش ها و مینیاتورهای زیادی در چهار طرف بنا مواجه می شوید که بسیار زیبا هستند.

اما نکته ناراحت کننده این است که بخش زیادی از این نقش ها به دلیلی که من نمی دانم چیست، در حال محو شدن و از بین رفتن هستند. قسمت زیادی از رنگ ها و نقش و نگارهایی که هنرمندان چیره دست دوران صفویه در آن سال ها برای تزیین این بنا ترسیم کرده اند، آرام آرام محو و ناپدید می شوند.

هم چنین در برخی از طاقچه های این قسمت می توان بخش هایی از این نقاشی ها را دید که به صورت کامل گچ بری آن ها ریخته و از بین رفته اند و دیگر قابل بازیابی نیستند. من وقتی درباره این قسمت ها از نگهبان مجموعه پرسیدم، او گفت که این قسمت ها در سال های قبل ریخته اند و نمی توان برای آن ها کاری کرد.

در یکی از این طاقچه ها که حالا فقط نصف نقاشی آن باقی مانده است، نیمه تنه پایین دو نفر را در یک مینیاتور می توان دید که در یک چمن‌زار نشسته و دست های خود را به سمت هم دراز کرده اند. نمی دانم که در حال تعارف شراب هستند یا کار دیگر.

مینیاتورهای عالی قاپو کار هنرمند معروف عهد «شاه‎عباس»، «رضا عباسی» و شاگردان او است که متأسفانه لطمات فراوان دیده اند. نقاشی های گل و بوته، شاخ و برگ، اشکال وحوش و طیور و گچ بری های زیبای طبقه آخر آن که به شکل انواع جام و صراحی در طاق ها و دیوارها کار شده اند، از قسمت های جالب این بنای تاریخی است.

در برخی دیگر از بخش ها و طاقچه های دیگر این قسمت از عمارت می توان نقاشی های دیواری دیگری را دید که به سبک نقاشی های قرن 18 اروپایی کشیده شده اند. حتی لباس های افراد نقاشی شده در آن ها نیز مشابه شخصیت های اروپایی هستند. اما حتی این نقش ها هم در حال محو و کم رنگ شدن هستند.

بخش دیگری از مینیاتورهای این قسمت شبیه همه مینیاتورهای مشهور ایرانی، به ساقی اختصاص دارد. ساقی که اغلب زنی زیبا رو است، در این مینیاتورها در حال ریختن شراب در جام برای افرادی دیگر است. این قسمت از نقاشی های تاریخی عالی قاپو هم در گذر زمان از بین رفته اند.

گفته می شود در اوایل سال های بعد از انقلاب، بخشی از این نقاشی ها که به ساقی و مراسم شراب خوری اختصاص داشتند، توسط انقلابیون مذهبی تعمدی پاک سازی و محو شدند.

از یکی از نگهبان های مجموعه درباره مرمت این آثار و نقاشی ها پرسیدم که به من گفت یکی دو سال پیش بخشی از این آثار مرمت شده است. این کار البته به مرمت نقاشی های راه پله های شمالی عالی قاپو اختصاص داشت.

به گفته این نگهبان ها، در این پروژه، پاک سازی، تثبیت و موزون سازی نقاشی های راه پله های شمالی عالی قاپو از طبقه هم کف تا دوم انجام شده است. در مرحله اول، با کار روی نقاشی های دیواری راه پله که به مرور زمان دچار آسیب های طبیعی و انسانی شده اند، لایه های مخرب گرد و غبار و چربی را از روی رنگ ها به روش علمی پاک کرده اند. سپس لایه های رنگ که از بستر جدا شده بودند، استحکام بخشی و در نهایت طبق اصول مرمت، موزون سازی رنگی و تثبیت شده اند.

قرار بود در فاز دوم این پروژه، مرمت طبقه سوم تا ششم راه پله های شمالی عالی قاپو آغاز شود که هنوز شروع نشده است.