شناخت مدار عصبی بيخوابی در مغز

خواب عميق بخشی از فرايند حفظ سلامت موجودات زنده محسوب می‌شود ولی بيخوابی در انسان‌ها تبديل به مشکل بزرگ زندگی شهری شده است.

در گزارشی که در نشريه نيچر منتشر کرده‌اند می‌گويند سازوکار مغز در شرايط بيخوابی و خروج از دوره بيهوشی را شناخته‌اند. يافته مهم آن‌ها شناسايی يکی از مدارهای عصبی مغز است که فعاليت آن باعث بيدار شدن سريع و جلوگيری از خواب می‌شود.

پژوهشگران دانشگاه برن می‌گويند در کشور سوئيس چيزی حدود 10 تا 20 درصد مردم دچار اختلال در خواب هستند و اين نشان می‌دهد که مطالعه آن‌ها برای شناخت ريشه‌های يک مشکل تهديد کننده سلامت جامعه بوده است. با اينحال می‌توان حدس زد همه مردم جهان کم و بيش بيخوابی را تجربه کرده‌اند و البته هنوز اطلاع زيادی از چگونگی رخداد بيخوابی و نحوه عمل مغز در دست نيست.   

خواب در پستانداران شامل دو مرحله است؛ خواب سبک يا خواب بدون حرکت چشم که به نام Non-REM شناخته می‌شود،

REM داده شده. اگرچه مطالعات بسياری درباره هر دو مرحله خواب انجام شده و تا حدود قابل توجهی جزئيات آن‌ها شناخته شده است اما چگونگی رخدادهايی نظير حفظ دو مرحله خواب، بيدار شدن از خواب و بلاخره بيخوابی همچنان ناشناخته مانده است.

گزارش پژوهشگران سوئيسی نشان می‌دهد مدار عصبی جديدی که آن‌ها يافته‌اند در جايی ميان هيپوتالاموس و تالاموس قرار گرفته است. يکی از وظايف هيپتوتالاموس مرتبط کردن دستگاه عصبی با غدد درون‌ريز داخلی و وظيفه تالاموس که در بالای هيپوتالاموس قرار گرفته نيز تنظيم خواب و بيداری‌ست. آنچه در مطالعه جديد مشخص شد اين بود که فعال شدن مدار ناحيه هيپوتالاموس- تالاموس باعث تمام شدن دوره خواب سبک می‌شود. آزمايش بر روی موش‌ها با روش نوری-ژنتيکی يا Optogenetics نشان داد وقتی مدار با استفاده از اين روش از کار انداخته می‌شود خواب سبک نيز ادامه می‌يابد ولی با فعال سازی مدار بيخوابی رخ می‌دهد که می‌تواند به بيخوابی مزمن نيز کشيده شود. گزارش می‌گويد بيدار شدن از خواب يا خروج از بيهوشی ناشی از فعال شدن همين مدار عصبی‌ست.

از نظر علمی بيخوابی را با اين مشخصات می‌شناسند؛ دشواری در به خواب رفتن يا پيدا کردن حالت مناسب برای به خواب رفتن، بيدار شدن در جريان خواب و عدم توانايی برای به خواب رفتن مجدد، احساس کسالت پس از بيدار شدن، خواب روزگاهی، تحريک‌پذيری و پرخاشگری. در کنار عواملی نظير درد و عدم تعادل هورمونی، بيخوابی در اثر مصرف نوشيدنی‌های انرژی‌زا، کافئين، سيگار و دارو نيز رخ می‌دهد. کسانی که در نوبتکاری‌های طولانی شبانه نيز کار می‌کنند دچار بيخوابی می‌شوند.

پژوهشگران دانشگاه برن می‌گويند کشف مدار عصبی جديد نه تنها به دليل شناخت سازوکار بيخوابی مهم است بلکه برای شناخت طرف ديگر ماجرا يعنی شناخت فرايند بيهوشی و کما نيز موثر است. مطالعه جديد نويد دهنده توليد داروهای تازه برای غلبه بر مشکل بيخوابی‌ست زيرا مقدار و چگونگی خواب در افراد از جمله نشانه‌های اوليه مرتبط با بروز آلزايمر، پارکينسون و اسکيزوفرنی محسوب می‌شود.

گرچه بر اساس يک گزارش علمی کيفيت خواب زنان در مجموع بهتر از مردان است اما همزمان يک مطالعه ديگر در امريکا نشان داده بيخوابی در زنان 40 درصد بيشتر از مردان است.