هزاران قطعه پلاستیک؛ سهم طبیعت از «روز طبیعت»

فرح پارسا پور، کرج

شهروند خبرنگار

تعطیلات نوروزی به پایان رسیده و 13 فروردین «روز طبیعت» یا همان سیزده‌به‌در را مثل هر سال میلیون‌ها ایرانی  در دل طبیعت گذراندند. با این حال سهم خود طبیعت از این روز که در تقویم رسمی ایران به نامش گره خورده چیزی نبود جز رها کردن هزاران قطعه پلاستیک در دامانش.

بطری نوشابه، دلستر، دوغ و آب معدنی، سفره‌ها و لیوان‌ها و ظرف‌های یکبار مصرف بعلاوه کیسه‌های پلاستیکی بیشترین بخش از این زباله‌های نوروزی را شامل می شوند. زباله‌هایی که در طول دیگر روزها و ماه‌های سال به مدد باد و باران در گوشه و کنار طبیعت پخش می‌شوند و این مناطق را به شکل زباله‌دانی بزرگ تغییر می‌دهند.

به گفته کارشناسان حوزه محیط زیست مواد پلاستیکی از جمله دیرتجزیه پذیرترین مواد در طبیعت به شمار می‌آیند و در بهترین حالت 250 تا 500 سال طول می‌کشد تا یک قطعه پلاستیک فرآیند تجزیه را طی کند.

با این حال برخی بررسی های جدیدتر انجام شده از سوی محققان حوزه محیط زیست ثابت کرده است حتی پس از 500 سال این مواد تجزیه نمی شوند و تنها به تکه های ریز و مولکولی بدل می شوند و در چنین حالتی حتی برای طبیعت و انواع گیاهان و جانوران خطرناک تر نیز هستند چرا که به راحتی و در شکل قطعات ریز و مولکولی توسط دیگر جانداران خورده شده و به بدن آنها آسیب می‌زنند.

طبق گفته یکی از اعضای شورای شهر تهران بر اساس آمارهای رسمی در ایران سالانه بیش از 177 هزار تن پلاستیک تولید و 1/2 میلیون تن پلاستیک مصرف و وارد چرخه پسماند می شود. این در حالی است که سهم ایران در بازیافت زباله بسیار ناچیز است.

بر اساس همین آمار ایران یکی از ده کشور اصلی مصرف کننده پلاستیک در دنیاست. نشانه‌های این رتبه بالای ایران در مصرف این مواد را می توان در آمار و ارقام مربوط به برخی خوراکی‌ها که به وسیله مواد پلاستیکی جا به جا می شوند دید.

به عنوان مثال چندی پیش نایب رییس انجمن پزشکان عمومی ایران در کنفرانسی با عنوان «نقش پزشکان در فرهنگ سازی مصرف شیر در خانواده» اعلام کرد: مردم ایران به نسبت جمعیت، رتبه نخست مصرف نوشابه‌های گازدار را در دنیا دارد.

حجم بسیار زیاد بطری‌های نوشابه رها شده در طبیعت نیز بخشی از نشانه‌های همین موضوع است. نوشابه‌هایی که مسافران نوروزی و روز طبیعت در تفریحات خود در این ایام نوشیدند و بطری‌های پلاستیکی آن را در دامان طبیعت رها کردند.

ظروف تجزیه ناپذیر و مخرب پلاستیکی در ایران در حالی بسیار پر مصرف هستند که هم برای سلامتی افراد و هم برای طبیعت مخرب هستند. این گونه ظروف اما نوع مشابهی نیز دارند که فاقد این خطرات هستند.

ظروفی که با عنوان ظروف یک بار مصرف گیاهی و تجزیه پذیر تولید می شوند. میزان تولید آنها هنوز در ایران به صورت محدودی است  و در مقایسه با رقبای پلاستیکی خود بخش کوچکی از حجم مصرف و بازار را در اختیار دارند.

با این حال این ظروف نه ‌تنها مواد سمی و شیمیایی ندارند، بلکه طی چندین ماه در خاک تجزیه شده و حتی در برخی موارد به دلیل اینکه دارای پایه نشاسته، ذرت،گندم و سیب زمینی هستند، به عنوان خوراک دام قابل مصرفند.

طبق اطلاعات موجود در وب سایت سازمان استاندارد ایران حدود 91 درصد وزن این مواد بر اساس مستنداتISO  و گواهی نامه FDA، در طول مدت 102روز تجزیه شده و به محیط برمی‌گردد. این ظروف از لحاظ فیزیکی نیز تا دمای 120 درجه مقاوم بوده و هیچ گونه تغییری در شکل ظاهری آنها ایجاد نمی شود. توانایی نگهداری مواد غذایی در محدوده 20 تا 100 درجه سانتی گراد و همچنین قابلیت استفاده در مایکروویو، از جمله مشخصاتی است که این ظروف را متمایز ساخته است.

ظروف گیاهی در نهایت پس از شش ماه، با خاک ادغام می شوند و در مقایسه با ظروف یکبار مصرف پلاستیکی، این مدت زمان خیلی کوتاه است. حتی بعضی از کشورهای اروپایی این ظروف را پس از مصرف به عنوان خوراک به دام می دهند. پاکیزه نگه داشتن محیط زیست، سلامت و بهداشت جامعه، وابسته نبودن به صنعت نفت، توسعه بخش کشاورزی، قابلیت مصرف برای خوراک دام از دیگر مزایای این ظروف به شمار می آید.

سابقه تولید این مواد به حدود 40 سال پیش بر می گردد، اولین بار در دهه 80 میلادی مطالعاتی در زمینه پلیمرهای گیاهی در اروپا و آمریکا آغاز شد. در آن زمان بحران نفت وجود داشت و اکثر کشورها به دنبال منابع غیروابسته نفت بودند.

در سال 2001، آمریکا به عنوان نخستین تولید کننده انبوه بسپار طبیعی (بیو پلیمر) شروع به فعالیت کرد، اما در آن زمان بسپارهای طبیعی تنها به تولید و بسته بندی ظروف یکبار مصرف محدود می شد. طی سال های 2003 تا 2004، این فناوری در کشورهای آلمان، ایتالیا و انگلستان گسترش یافت و تا کنون در بسیاری از کشورها تکنولوژی ساخت آن در حال پیشرفت است. در ایران نیز چندین تولیدکننده از مواد اولیه نشاسته ای و ذرت در حال تولید بسپار طبیعی هستند.

طبق گزارش سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، در حال حاضر میزان تقاضای این گونه ظروف در ایران 10 هزار تن و در صورت افزایش 10 درصد جایگزینی با ظروف پلاستیکی این میزان تقاضا در سال های آتی به حداقل 60 هزار تن می رسد. این در حالی است که هم اکنون سالانه 10 میلیون تن پلاستیک در صنایع بسته بندی ایران مصرف می شود.

 تولید جهانی این ظروف در سال 2013، 2/3 میلیون تن و نرخ رشد سالانه 37 درصدی تا 2020 برای آن تخمین زده شده است. بر این اساس پیش بینی می شود در سال 2016 سهم مواد یکبار مصرف گیاهی در صنایع مختلف جهان تنها در بخش بسته بندی به بیش از 66.5 درصد برسد.