close button
آیا می‌خواهید به نسخه سبک ایران‌وایر بروید؟
به نظر می‌رسد برای بارگذاری محتوای این صفحه مشکل دارید. برای رفع آن به نسخه سبک ایران‌وایر بروید.
اجتماعی

تبلیغات امام زمانی در رسانه ملی

۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۳
رضا حاجی‌حسینی
خواندن در ۶ دقیقه
تبلیغات امام زمانی در رسانه ملی

یازدهم اردیبهشت ماه، استودیویی تمام دیجیتال برای پخش زنده برنامه‌های تلویزیونی از مسجد جمکران در حوالی قم که در نزد مهدی‌باوران جایگاه والایی دارد، آغاز به کار کرد.

به گفته عزت‌الله ضرغامی، رییس سازمان صدا و سیما، با بهره‌برداری از این مرکز که تجهیز آن بیش از ۱۵ میلیارد ریال هزینه داشته، بخش قابل توجهی از برنامه‌های مسجد جمکران پوشش رسانه‌ای پیدا کرده است.

روحانیت شیعه، پس از پیروزی انقلاب سال ۵۷ و با شروع جنگی که با عراق در گرفت، برای تبلیغ "مهدی‌باوری" و اندیشه‌های امام زمانی، رادیو و تلویزیون را به عنوان ابزارهایی مدرن به خدمت گرفت تا سنت انتظار را با امواج ماهواره‌ای، بیش از پیش رواج دهد.

علاقه ویژه رهبر فعلی ایران به این باورها، باعث تقویت شدید این جریان شده است. هدیه ۵۰ میلیارد تومانی آیت‌الله خامنه‌ای به مسجد جمکران در سال ۱۳۹۰، برای توسعه زیر‌‌ساخت‌های این مسجد در طول پنج سال، نشان‌دهنده اهمیت پرداختن به موضوع ظهور در نزد اوست.

در طول ۲۵ سال گذشته که صدا و سیمای ایران زیر نظر مستقیم رهبری اداره شده است، استفاده از رسانه برای تبلیغ مهدویت نیز بر اساس آن‌چه "منویات" او خوانده می‌شود، سازمان ‌یافته‌تر شده است.

پخش مکرر دعای "عهد" و "فرج" که مضامین آخر‌الزمانی دارند، در کنار تکرار مدام آهنگ‌ها، نوحه‌ها و شعار‌هایی با محوریت انتظار و انقلاب مهدی، از دیگر فعالیت‌های انجام شده در این سال‌هاست. شعارهایی مثل "خدایا! خدایا! تا انقلاب مهدی خمینی را نگه‌دار"، سال‌ها از رادیو و تلویزیون ایران پخش می‌شد.

شکل ارائه برنامه‌های مهدوی اما اغلب گفت‌و‌گو محور است و یک مجری، سؤال‌های خود یا شنوندگان یا بینندگان برنامه را درباره ناجی موعود، با کارشناس که در بیش‌تر برنامه‌ها یک روحانی است، در میان می‌گذارد. به این ترتیب این برنامه‌ها مدعی پاسخ دادن به شبهات موجود درباره ظهور امام دوازدهم شیعیان هستند.

پخش دعا و سرود‌های مذهبی از دیگر آیتم‌های چنین برنامه‌هایی است. گاهی نیز بخش‌هایی نمایشی برای ایجاد جذابیت بیش‌تر به کار گرفته می‌شوند. در سال‌های اخیر طرح سؤال‌های دینی و مسابقه هم جزء جذایی ناپذیر این برنامه‌ها شده است.

از اوسط دهه هفتاد خورشیدی، پخش برنامه‌ای به نام "صدای سبز" با موضوع ظهور از رادیو ایران آغاز شد. اتفاقی که با افزایش تعداد شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، محدود نماند و هم‌زمان تعداد برنامه‌های مناسبتی افزایش چشم‌گیری یافت.

"به سوی ظهور" اولین برنامه غیر مناسبتی و منظمی بود که از سال ۱۳۸۰ ، مهدی‌باوران را به پای ثابت شبکه دو تلویزیون ایران تبدیل کرد. این برنامه که از آن به‌عنوان اولین، مهم‌ترین و جدی‌ترین اثر تلویزیونی مهدوی یاد می‌شود، دیپلم افتخار "بهترین برنامه مذهبی سیما" را کسب کرد و در جشنواره تولیدات سیما، پر‌‌‌مخاطب‌ترین برنامه مهدوی معرفی شد. تبیین و تبلیغ مهدویت در قالب بحث‌های کارشناسی، مسابقه و ... محتوای اصلی این برنامه بود.

از آن‌جا که در طول سال‌های اخیر، تبلیغات مهدوی گروهی را به ادعای ارتباط با امام زمان یا مهدی موعود بودن کشانده بود؛ بخشی نیز با عنوان "مدعیان دروغین" به بررسی این ادعاها می‌پرداخت.

عمر «به سوی ظهور» اما به آخر‌الزمانی که مدعی‌اش بود قد نداد و نقد "ظهور بسیار نزدیک است"، آن را تعطیل کرد. سی دی مستند "ظهور بسیار نزدیک است" سال ۱۳۸۹ و در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد به شکل گسترده‌ای تکثیر و توزیع شد. در این اثر از رهبر ایران، رییس‌جمهور وقت، سید حسن نصرالله و ...، به ‌عنوان یاران مهدی موعود نام برده شدند.

از دیگر برنامه‌هایی که در طول سال‌های گذشته با موضوع مهدویت و انتظار از تلویزیون ایران پخش شده است می‌توان به "پایان دوران" (شبکه یک)، "چهل وادی تماشا"، سریال "پرده عشق" و "مشق انتظار" (شبکه دو)، مجموعه "موعود"، "سپهری دیگر" و "صبح امید" (شبکه چهار)، مجموعه "عطر عاشقی" و برنامه‌های پرسش و پاسخ، میزگرد و مجموعه‌های چند قسمتی در‌باره مهدویت و ... (از دیگر شبکه‌ها) اشاره کرد. رادیو قرآن، رادیو معارف و شبکه قرآن و معارف سیما هم به صورتی ویژه به این موضوع می‌پردازند. شبکه‌های استانی هم تولیدات خودشان را در این زمینه دارند.

در حال حاضر برنامه "قرار جمعه" از شبکه اول و "تا جمعه ظهور" از رادیو معارف، مهم‌ترین برنامه‌های در حال پخش صدا و سیما با موضوع ظهور هستند و همان‌طور که از نام این برنامه‌ها پیداست، روزهای جمعه پخش می‌شوند، چرا که شیعیان باورمندان به امام زمان، جمعه‌ها را متعلق به او می‌دانند و معتقدند که او یک روز جمعه ظهور خواهد کرد.

اما علت علاقه وافر حکومت به گستردن باورهای آخر‌‌الزمانی چیست؟ سعید پیوندی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه لورن فرانسه، در جواب این سؤال به ایران‌وایر می‌گوید: "مجموعه اتفاق‌های سه دهه گذشته در ایران، به‌خصوص آن حضور غلیظ و فعال مذهب در بخش‌های مختلف جامعه، باعث شده که سنتی‌ترین بخش‌ها و نگرش‌های مذهبی بتوانند عرصه وجود پیدا کنند و حضور فعالی در جامعه داشته باشند. گفتمان‌‌ مهدویت و ظهور هم بیش‌تر توسط این گروه‌های افراطی‌ یا سنتی‌تر است که حمایت می‌شود."

پیوندی معتقد است هشت سال دولت محمود احمدی‌نژاد، باعث تقویت این جریان شده چرا ‌که در اصلی‌ترین بخش جامعه ایران یعنی قوه اجراییه، چنین تفکری دست بالا را داشته و از طرف دولت به‌طور رسمی حمایت ‌شده است.

جریان مهدویت دست‌کم برای بخشی از جامعه ایرانی جذاب است و شاید به همین ‌دلیل است که صدا و سیما بر تولید فراوان و پخش مکرر این گونه برنامه‌ها اصرار دارد. سعید پیوندی در این‌باره می‌گوید: "به نظر می رسد مشکلاتی که جامعه ما دارد و شکستی که جمهوری اسلامی در به‌وجود آوردن جامعه‌ای که قول و وعده‌اش را به مردم داده بود، خورده است، در عمل باعث شده گروه‌هایی از جامعه بدون این‌که اعتراف کنند، به این نتیجه برسند که مشکلات و مسایل این دنیا فقط از طریق ظهور یک ناجی و فردی که قدرت ماوراء طبیعی داشته باشد و بتواند همه چیز را عوض بکند، حل می‌شود."

این جامعه‌شناس مقیم فرانسه معتقد است وجه دوم این جذابیت به تنوعی برمی‌گردد که در اشکال دین‌داری در ایران به‌وجود آمده است: "این تنوع فقط شامل قرائت‌های جدید از دین یا برداشت نو‌‌اندیشانه از دین یا فاصله‌گیری از دین سنتی نمی‌شود، بلکه گروه‌های سنتی‌تر و قشری‌تر مذهبی هم در این فضای جدید امکان فعالیت یا خود‌نمایی بیش‌تر پیدا کرده‌اند."

سوی دیگر تبلیغ اندیشه‌‌های مهدوی از صدا و سیما، میزان و نوع تأثیر آن در جامعه است. محمود صباحی، جامعه‌شناس و پژوهش‌گر دانشگاه لایپزیک در این‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: "به کار گرفتن اصطلاح اندیشه‌ در این‌جا ‌چندان درست نیست چرا که هدف گفتمان آخر‌الزمانی، تضعیف و چه بسا کشتن نیروی اندیشه است و از همین رو، ادبیات آخر‌الزمانی از ساحت اندیشه نه تنها دور، که علیه آن است. بهتر است به جای اندیشه‌های آخرالزمانی بپرسیم سیاست‌ها، تکنیک‌ها یا حتا ادبیات آخر‌الزمانی به چه کار می‌آیند یا از چه رو ناگهان سر در‌می‌آورند؟"

صباحی معتقد است ایجاد، تشدید و تبلیغ وضعیت آخرالزمانی، اعلام یا گسترش گونه‌ای وضعیت فوق‌العاده است که امور را از حالت عادی درمی‌آورد تا راه ارعاب و سرکوب و راه بهره‌گیری از نیروی‌های اقتصادی و انسانی جامعه را (معطوف به منافع گروه، اقلیت یا طبقه‌ای خاص) هموار کند. بر این اساس آن‌چه صدا و سیمای ایران می‌خواهد این است که هیجان‌ها بر عقلانیت غلبه کنند و نیروی ترس و هراس بر توان سنجش و تفکر چیره ‌شود.

این جامعه‌شناس مقیم آلمان می‌گوید: "آن‌ها همیشه از این تکنیک بهره می‌گیرند اما میزان بهره‌گیری از آن بسته به شرایط سیاسی و اجتماعی‌، متفاوت است. با احساس خطر عمیق‌تر، اعلام این وضعیت فوق‌العاده مذهبی نیز گسترش می‌یابد. در واقع گروه یا فردی که خود را و ارزش‌های خود را بر باد رفته می‌بیند، این بر باد ‌شدگی را به آخر‌الزمان تعبیر خواهد کرد."

ثبت نظر

سیاست

عدم پیشرفت مذاکرات هسته ای و دلواپسی دوجانبه

۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۳
ایران وایر
خواندن در ۴ دقیقه
عدم پیشرفت مذاکرات هسته ای و دلواپسی دوجانبه