چطوری از دادگاه حکم رشد بگیریم؟

نقی محمودی

۱) رشد در امور حقوقی شامل چه مواردی است؟  ۲) حجر چیست و چه آثاری بر آن مترتب است ؟ ۳) با اخذ حکم رشد برای افراد زیر هجده سال، فرد مذکور قادر به انجام چه اموری خوهد بود؟ نقی محمودی، حقوقدان در این بلاگ پرونده یکی‌ از موکل‌های خود را  مرور کرده و به این سوال‌ها پاسخ می دهد.

موکل خانمی داشتم که سال ها با شوهرش اختلاف داشت و به خاطر اعتیاد مزمن شوهرش، حاضر به بازگشت به زندگی مشترکش نبود. روزی به دفترم مراجعه و اظهار کرد که دخترش نسیم پیش پدرش زندگی می کند ولی از ترس عوارض سوء اعتیاد پدرش قصد دارد او را پیش خودش آورده و نگهداری اش را بر عهده بگیرد. از من سئوال کرد که آیا می توانم از دادگاه خانواده برای نسیم "حکم رشد" بگیرم. از موکلم خواستم که به همراه دخترش نسیم نزد من آمده تا در این خصوص صحبت کنیم  و در صورتی که احساس کنم نسیم به حد لازمی از رشد عقلی و جسمی رسیده است، نسبت به این امر اقدام کنم. به موکلم گفتم رئیس دادگاه  به رشد جسمی و همچنین درک و شعور متقاضی در صدور حکم رشد اهمیت ویژه ای می دهد. همچنین افزودم که همه اشخاص می توانند دارای حق باشند ولی ممکن است توانایی اجرای حق را نداشته باشند که به این افراد، محجور می گویند.

"حَجر" در اصطلاح حقوقی عبارت است از منع شخص از تصرف در اموال و حقوق مالی خود و انجام اعمال حقوقی مانند عقد اعم از نکاح، بیع و ...، به همین دلیل اینگونه افراد به حمایت‌های قانونگذار نیاز دارند. همه انسان ها در مراحلی از دوران زندگی خود ( دوره کودکی و صغر) از اجرای حقوق و تصرف در اموال خود ممنوع هستند و ناگزیر دوره هایی از حجر را به طور قهری باید بگذرانند، حتی ممکن است صغیر، بعد از رسیدن به سن بلوغ ( ۹ سال تمام قمری برای دختران و ۱۵ سال تمام قمری برای پسران) به علت نداشتن رشد کافی برای اداره امور خود ، محجورشناخته شود. به علاوه برخی از افراد از کودکی مبتلا به اختلال قوای فکری هستند و این حالت بعد از رسیدن به سن بلوغ ادامه پیدا می کند و نیز ممکن است شخص پس از رسیدن به سن بلوغ و رشد، به جنون یا سفاهت مبتلا گردد. این اشخاص محجور شناخته شده اند و قانونگذار برای اداره امور و حمایت آنها مقرراتی وضع و نهادهایی تأسیس کرده است.

چند روز بعد موکلم به همراه دخترش نسیم به دفتر وکالتم مراجعه کردند. از وضع درس و مشقش پرسدیم. در پاسخ با اعتماد به نفس کامل، در خصوص تک تک مواد درسی و همچنین معلمینش توضیح داد و حتی در میان صحبتش اضافه کرد که خانم فرهودی معلم ادبیاتش را بیشتر از همه معلمینش دوست دارد. از نسیم سئوال کردم دوست دارد پیش پدرش زندگی کند یا مادرش. وقتی گفت دوست دارد پیش مادرش باشد، علت آن را جویا شدم. در پاسخ گفت هم پیش مادرش راحت تر است و هم این که مادرش به وضع لباس و خرد و خوراک و درس وی  رسیدگی می کند، در حالی که پدرش اصلا حوصله چنین کارهایی را ندارد و مادر بزرگش نیز به لحاظ بیماری قادر به انجام این امور نیست. همچنین سئوال کردم اگر یک میلیون پول داشته باشد، با این پول چه کار می کند، در پاسخ گفت از مادرش می خواهد که برایش حساب قرض الحسنه ای باز کند تا پولش را برای جلوگیری از خرج شدن و دریافت سود در آن حساب، سرمایه گذاری کند. چند سئوال دیگر هم در مورد مسائل مالی از نسیم پرسیدم، زیرا تصمیم روسای دادگاه ها در خصوص رد یا قبول درخواست صدور حکم رشد بیشتر حول محور مسائل مالی می چرخد. پس از اتمام گفت وگویم با نسیم و سنجش مقدماتی وی و تخمین این که آیا قادر به اخذ حکم رشد خواهیم بود یا نه به مادرش گفتم: برای خروج صغیر از حجر، رسیدن به سن بلوغ کافی نیست، بلکه رشد نیز شرط است. صغیر تا زمانی که دو صفت بلوغ و رشد برای او حاصل نشده، محجور است و منظور از رشد این است که شخص توانایی اداره اموالش را به نحو عقلایی داشته باشد و بتواند از مال خود به نحو درست بهره برداری کند.

مطابق قانون مدنی، اموال صغیری را که بالغ شده است، در صورتی می توان به او داد که رشد او ثابت شده باشد. با این وصف و با توجه به مقررات قانون مدنی در خصوص مباحث بلوغ، حجر و رشد به نظرم نسیم قادر به پاسخگویی به سئوالات رئیس دادگاه خانواده است. دو روز بعد دادخواست صدور حکم رشد را به دادگاه تقدیم و با توجه به این که رسیدگی در این گونه پرونده ها بدون وقت رسیدگی است پس از ثبت دادخواست قاضی، نسیم و من را به دادگاه فرا خواند. جلسه با بذله گویی رئیس دادگاه آغاز و کل دادگاه با چند سئوال قاضی از نسیم حدود بیست دقیقه طول کشید. رای همانجا صادر و قاضی نسیم را " رشید " اعلام کرد!