با کوروش فوتبال بازی نکنیم:‌ مصاحبه با تورج دریایی

مصاحبه ایمیلی با دکتر تورج دریایی، استاد دانشگاه در رشته «تاریخ ایران و جوامع پارسی‌زبان» و از اعضای هیئت مدیره مرکز مطالعات ایرانی دکتر سموئل جردن در دانشگاه کالیفرنیا در شهر ارواین واقع در جنوب کالیفرنیا. یا راحت تر بگویم: خوش فکرترین استاد ایران باستان. تاریخ را از زیر خاک بیرون می کشد و روح تازه ای به آن می بخشد. تازه ترین کار او ویرایش مجموعه ای است از نوشته های تعدادی از باستان شناسان، تحت عنوان «کوروش کبیر:‌ پادشاه ایران باستان» Cyrus the Great A King of Ancient Iran  که ماه آینده به زبان انگلیسی توسط انتشارات افشار عرضه می شود. انتشار این کتاب همزمان با اوج گیری عقاید ملی  با توجه ویژه به ایرانِ قبل از اسلام است. اما دریایی امیدواراست جوانان ایرانی بجای اینکه مانند نسل های گذشته با کوروش مانند «توپ سیاسی» برخورد کنند، درک خود از تاریخ را عمیقتر سازند.

در شرایطی که مردم سالاری الگو شده و در صد و چند سال گذشته جنبش های متعدد علیه حکومت های مطلق گرا بوجود آمده، آیا افکار کوروش و روش امپراتوری حکومت بدرد نیازهای امروز می خورند؟

ما نباید گذشته را با معیارهای امروزه بسنجیم. کورش فرمانروای محلی بود که توانست یک شاهنشاهی بزرگ را بوجود آورد. در این مسیر تعدادئ کشته شده اند و عده ایی گرفتار. اما آنچه کورش را از  شاهان پیشنش متفاوت می کند اینست که به قول قدیمی ها "پلتیک" بلد بود و بیشتر مایل بود با اقوام مختلف کنار بیاید و تا آنجایی که می شود خونی ریخته نشود. آنچه می توان امروز از او ملاک قرار داد اینست که کورش می دانست که در شاهنشاهی اش  اقوام و مذاهب بسیاری وجود دارد و بر این باور بود که با آزاد نهادن آنها در پرستش و سنت خود می توان براحتی حکومت کند. ۲۵۰۰ سال از آن زمان می گذرد ولی در تاریخ خاورمیانه کمتر بمانند این آزادی دیده شده است . باید این بردباری و مصاحمه را از او آموخت و فکر می کنم جوانان ایران زمین این را از او آموخته اند.

مشاهده می کنیم ایرانی ها روز به روز به دوران های پیش از اسلام بیشترعلاقمند می شوند. نمونه آن گردهم آیی هزاران نفر در پاسارگاد برای جشن نورور است. آیا این علاقه واقعا بخاطر آکاهی از تاریخ است یا واکنشی است به شرایط حاضر؟

درصد سال گذشته تاریخ ما سیاست زده شده است. هر گاه دولت طرفدار تاریخ باستان بوده٬ مردم بیشتر به سوی تاریخ اسلام گرویده و هرگاه دولت اسلامی شده٬ مردم به عکس آن روی آورده اند. این موضوع بخصوص در مورد کورش صدق می کند. در حقیقت افراد تاریخی ما تبدیل به بازیچه سیاسی می شوند که بی معنی است و کاری را هم از پیش نمی برد. این نوع برخورد بندرت در دیگر کشورها به چشم می خورد. امیدوارم این توجه به کورش نیز باعث شود که جوانان تاریخ گذشته خود و بخصوص کورش کبیر را نیز مطالعه کنند. ما امروزه می توانیم بعنوان ایرانی از یک ایرانی باستانی چیزهایی از قبیل آزادی ادیان و نوع زندگی را یاد بگیریم. این موضوع برای جوانان باید اهمیت داشته باشد.

تور منشور کوروش در آمریکا انعکاس خبری زیادی داشته و استقبال زیادی از آن شده است. جذابیت کوروش برای غیر ایرانی ها چیست؟ اگر مدیریت این تور در اختیار شما بود چه کمبودهایی را جبران می کردید؟

برای مسیحیان و یهودیان کورش فرد مهمی است که در کتاب مقدسشان مقام والایی دارد. برای همین آنها می توانند بصورتی دیگر با کورش و دنیای او آشنا شوند. من نمی دانم که چه کار متفاوتی می کردم ولی خیلی مایل بودم که فیلمی درباره او و منشوراش و اهمیتش در کانال غیر انتفاعی¸همزمان پخش می شد. باید کتاب های بیشتری نیز در باره او چاپ می شد.

یک نکته یا داستان قابل تامل در مورد کوروش با ما در میان بگذارید که عموم اطلاع زیادی در مورد آن نداشته باشند.

بر اساس منابع یونانی در جریان جشن های مهرگان وقتی کوروش مشروب می خورد و خوش بود، رقصی می کرد که به «رقص پارسی» معروف بود. بنابراین وقتی فرصت پیش می آمد خوش گذرانی را هم دوست داشت. همه زندگی اش جنگ و لشکرکشی و سیاست نبود.

ویژگی های این کتاب جدید چیست؟ به چه نکاتی می پردازد که در کتابهای دیگر در مورد کوروش کمتر کار شده یا تازگی دارد؟

این کتاب کوچکی است که در پنج فصل درباره زندگی¸ مذهب¸  منشور و پایتخت او اطلاعات مفیدی دارد . بیشتر نویسندگان کتاب از بزرگترین محققین این دوره هستند. همچنین آخرین ترجمه کتیبه به انگلیسی و فارسی در آخر کتاب گنجانده شده است. اگر کسی درباره کورش کنجکاو باشد¸ با خواندن این کتاب می تواند بیشتر اطلاعاتی که ما امروزه درباره او داریم را  دریابد . من فکر می کنم هموطنان ایرانی می توانند این کتاب را هدیه به خارجی ها هدیه بدهند که آنها نیز درباره این پادشاه ایرانی و تمدنمان اطلاع یابند.

مطالعات در مورد کوروش و کلا هخامنشان نسبت به چند دهه گذشته چه تغییری کرده؟

در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ تاریخ هخامنشی کاملا متحول شد و تصور ما درباره این شاهنشاهی و بنیانگزار آن نیز تا حدی تغییر پیدا کرد. اکنون می دانیم که کورش و پسرش کمبوجیه از خاندان دیگری بوده اند که با داریوش و خاندان او تغییر می یابد. کورش از خاندان چشپش بود و داریوش از هخامنش. اهمیت و نفوذ  هخامنشیان  در مصر¸  هند¸ روسیه و عربستان نیز کم کم دارد مشخص می شود. جدیدا اهمیت هخامنشیان در ترکیه نیز شناخته شده است . همچنین فرهنگی که با اسکندر مقدونی پدیدار می شود که ما آنرا هلنی می نامیم در حقیقت در دوران هخامنشی شکوفا شده است. همچنین دریافته ایم که قنات ها در مصر کار هخامنشیان بوده است و آنها بتازگی شناسایی شده اند. پییر برییان با نوشتن کتابهای بسیار به خصوص  کتابئ ۱۶۰۰ صفحه ایی و  تارنمای هخامنشی خود محققان مصر شناس ¸ یونانی شناس¸  آرامی شناس¸  یهود شناس و دیگران را در زیر چتر هخامنشی جمع کرده است.

بزرگترین سؤال در مورد کوروش که هنوز پاسخ روشنی برای آن ارائه نشده جیست؟

ما هنوز به درستی درباره خاندان  و مذهب کورش اطلاع نداریم. با یافت مدارک بیشتر این سوالها نیز پاسخ داده  خواهند شد. شاید پاسارگاد مکانی باشد که بتواند این جواب ها را بما بدهد.

آیا کوروش ایرانی بود؟‌ بلی یا خیر؟ :)

ایرانی بودن یعنی چی؟ خوب او از جایی می آید که هزاران سال است آنرا ایران می نامیم. ایران نامی است که به این سرزمین از زمان ساسانیان داده شده است. اما با اطلاعات کمی که درباره باورهای مذهبی کورش داریم می توان گفت که او به سنت یا دینی ایرانی پایبند بوده است.