آرامگاه ابوالحسن صبا در آستانه برج شدن

مونا زمردی- شهروند خبرنگار

آرامگاه «ابوالحسن صبا» و قبرهایی که در زمین مجاور گورستان «ظهیرالدوله» قراردارند، رها شده و در حال تخریب هستند. هم اکنون این نگرانی وجود دارد که شاید به همین زودی‌ها برجی برفراز آن ساخته شود و سایه‌اش را بر سر بزرگانی که در ظهیرالدوله مدفون هستند، بیاندازد.

چند وقتی است ساکنان خیابان دربند و ظهیرالدوله و نیز رهگذارنی که از این خیابان عبور می کنند، با دیوار شکسته‌ای رو به رو هستند که پشت آن چندین گور با سنگ‌های سفید قرار گرفته است. این بخشی از قطعه‌ای کوچک از ظهیرالدوله بوده که بعد از سیل سال ۶۶ با دیوار از بخش اصلی این گورستان جدا شد.

تا همین چند سال پیش  در بخشی از آن بنایی ساخته شده بود که حالا نشانی از آن نیست. در محوطه قبل از تخریب دیوار، خانواده‌ای که خودشان را مالک این زمین و گورهای داخل آن می‌دانستند، زندگی می‌کردند و به بهانه ملک شخصی، به کم تر کسی اجازه می‌دادند تا به محوطه وارد شود و از آن بازدید کند. این خانواده از فضای یاد شده برای انبار مواد غذایی و سفارش کارهای تجاری بهره می‌برد.

در بخش شمالی ظهیرالدوله نزدیک به ۵۰ گور که قدیمی‌ترین آن‌ها به سال ۴۰ می‌رسید ( تقریبا از ۴۰ سال پیش تا کنون تعداد انگشت شماری چون فروغ فرخزاد در این بخش دفن شده اند.) قرار داشتند که بی‌تردید ابوالحسن صبا، یکی از مشهورترین افرادی بود که در میان آن ها قرار داشت. آهنگ‌ساز و نوازنده شناخته شده ویلن و خالق آثاری چون «زرد ملیجه»، «زنگ شتر»، «دیلمان»، «رقص چوبی قاسم‌آبادی»، «کوهستانی» و...  بود. 

صبا در نواختن همه سازهای موسیقی ردیف چیرگی پیدا کرد و تمام سازهای ایرانی هم‎چون سنتور، تار، سه‌تار، تنبک، نی، کمانچه، ویولن و نیز پیانو را در حد استادی می‌نواخت. ولی ویولن و سه‌تار را به عنوان سازهای تخصصی خود برگزید و سپس در مدرسه عالی موسیقی به شاگردی «علی‌نقی وزیری» درآمد و تک‎نواز ارکستر او شد.

در سال ۱۳۱۸ که رادیو تهران تأسیس شد، صبا در رادیو به کار نوازندگی پرداخت ولی هم‎چنان در هنرستان موسیقی مشغول آموزش و پژوهش در زمینهٔ موسیقی بود.

او در اواخر عمر در منزل خود کلاس موسیقی دایر کرده بود و به علاقه‌مندان آموزش می‌داد. صبا بیش از 40 سال به آهنگ‎سازی پرداخت، موسیقی تدریس و شاگردان سرشناسی چون «اسدالله ملک»، «علی تجویدی» و «همایون خرم» را تربیت کرد.

ابوالحسن صبا در روز ۲۹ آذر ۱۳۳۵ در سن ۵۵ سالگی، در خانه‌اش در خیابان «ظهیرالاسلام» درگذشت و در ظهیرالدوله و در نزدیکی آرامگاه «ملک‌الشعرای بهار» به خاک سپرده شد؛ گوری که در جدا سازی بخشی از ظهیرالدوله، در آن سوی دیوار قرار گرفت و از مجموعه بزرگان خفته در آن جدا شد.

این بخش از گورستان تا زمستان ۹۱ که شهرداری منطقه یک تهران به بهانه ساخت فاضلاب شهری دست به گودبرداری بزند، دست نخورده باقی ماند. اما بعد از آغاز عملیات فاضلاب شهری بود که به یک باره دیوار بخش شمالی به سمت کوچه‌ای که ظهیرالدوله در آن قرار داشت فروریخت و آن جا بود که مشخص شد ساختمانی که در این محدوده قرار داشت را خراب کرده و گورها رها شده اند.

این گورها بعد از گذشت دو سال هم‎چنان بلاتکلیف هستند و هیچ نهاد یا گروهی - حتی شهرداری تهران - قصدی برای بازسازی یا الحاق آن به مجموعه گورستان اصلی ندارد. بنابراین، این بیم وجود دارد که مانند بخش شرقی ظهیرالدوله که برجی در آن ساخته شد، این قسمت نیز به برج سازان فروخته شود و گورهای داخل آن نیز با توجه به گذشت ۳۰ سال تخریب شوند.