آبی مثل رنگ جين

کمتر کسی را پيدا می‌کنيد که شلوار و کاپشن جين نپوشيده باشد، اگر هم نپوشیده ولی چنين لباس‌هايی را به تن ديگران ديده. اما خلاف تصور عمومی که لباس جين را محصول امریکا می‌داند، پارچه جين از دو شهر جنوا در ایتاليا و نيمز در فرانسه به جهان معرفی شده. قيمت ارزان و بافت ضخيم اين پارچه باعث محبوبيت آن برای کارگران

شد. اما چندان طول نکشيد تا اين پارچه و محصولاتی که با آن توليد شدند همه‌گير شد. ولی رنگ آبی جین از کجا می‌آيد؟

رنگ آبی جين محصول يک ماده شيميايی به نام اينديگوتين (Indigotin) است. اين ماده در آب حل نمی‌شود ولی از يک ترکيب محلول در آب به نام اينديکان (Indican) به دست می‌آيد. خوب اول مهرماه است و دارید يک کمی شيمی می‌خوانید. داستان جالب‌تر می‌شود که بدانيد اينديکان را از برگ‌های گياهانی به نام اينديگوفرا که از خانواده حبوباتی مثل نخود و لوبیا هستند تهيه می‌کنند. معرو

Indigofera suffruticosa هستند. برگ‌های اين دو گیاه را با آب تخمير و رسوب‌های حاصل از تخمير را با مواد قليايی نظير هيدروکسيد سديم مخلوط و خشک می‌کنند تا پودر اينديگوتين از آن توليد بشود. وقتی پودر اينديگوتين در معرض هوا قرار می‌گيرد به رنگ آبی درمی‌آيد.  

بطور معمول رنگ‌هايی که برای رنگ آميزی پارچه‌ها از آن‌ها استفاده می‌شود به درون الياف پارچه نفوذ می‌کنند و وقتی پارچه شسته می‌شود رنگ‌های آن‌ها دست نخورده باقی می‌مانند. اينديگوتين از اين قاعده پيروی نمی‌کند. برای رنگ آميزی جين پارچه را در يک مايع قليايی قرار می‌دهند و رنگ را به آن اضافه می‌کنند. اينديگوتين به پارچه اضافه می‌شود ولی به درون الياف نفوذ نمی‌کند. در نتيجه هر بار که لباس جين را می‌شوييد مقداری از رنگی که به الياف آن چسبيده از پارچه جدا می‌شود. ظاهر خاص لباس جین که ترکيبی از رنگ‌های آبی‌ست از همين جداشدگی اینديگوتين

از پارچه به دست می‌آيد.

اينديگوتين که در نساجی به آن رنگ اينديگو می‌گويند قرن‌ها بصورت انبوه در هند تولید می‌شده چون گياه Indigofera tinctoria  گياه بومی هند است ولی اين رنگ گياهی در تمدن‌های بين‌النهري

Isatis tinctoria) به دست می‌آمد. اما باز شدن راه هند منجر به ورود اينديگوی طبيعی از اين کشور به اروپا شد.

توليد صنعتی اينديگو در سال 1883 در آلمان شروع شد. يک شيميدان آلمانی به نام آدولف فون باير طرز تهیه اينديگو از ترکيب‌های شيميايی غيرطبيعی را معرفی کرد و در سال 1905 جايزه نوبل شيمی را بخاطر توليد صنعتی اينديگو دريافت کرد.    

با وجود توليد صنعتی اينديگو سالانه 20 هزار تن از اين رنگ از طریق تخمير 40 هزار تن برگ‌ گياه اینديگوفرا تهیه می‌شود که برای رنگ آمیزی حدود يک ميليارد دست لباس جين کافی‌ست. ولی مشکل رنگ جين اين است که وقتی شسته می‌شود در آب حل نمی‌شود يا اگر بشود بسختی حل می‌شود. در نتيجه برای محلول کردن آن در آب می‌بايست مواد حلال ديگری به شوينده‌ها اضافه کرد که نه تنها لباس‌ها را تميز کنند بلکه اينديگو را هم حل کنند. بطور معمول چنين حلال‌هایی وقتی وارد محيط زيست می‌شوند به آبزيان صدمه می‌زنند.

 

**دیدگاه نویسنده الزاما بیانگر نظر ایران وایر نیست. ایران وایر در بخش وبلاگ ها، از انتشار همه دیدگاه ها استقبال می کند.