ایران سکولار؛ سال ۱۴۲۹/ آیا می‌توان از مدیران ج.ا بعد از تغییر رژیم هم استفاده کرد؟

یکشنبه ۲۹ خرداد ۱۴۲۹/ ۱۹ ژوئن ۲۰۵۰

موضوع جلسه امروز هیأت وزیران، نحوه مدیریت کشور – و به ویژه مراکز جمعیتی کوچک – در شرایط کمبود شدید نیروهای مدیریتی جدید است.

با توجه به تغییر حکومت در ایران، انتظار اغلب مردم تغییرات جدی در مدیران تمام سطوح است اما دولت جدید، هنوز برای تصدی هزاران پست های مدیریتی مورد نیاز در سرتاسر کشور به اندازه کافی مدیر مرتبط ندارد.

تغییر جمهوری اسلامی در ایران، به این معنی بود که نیروهای منتقد حکومت سابق، باید برای به عهده گرفتن مسئولیت های مدیریتی در دولت جدید آماده می شدند و این در حالی بود که در میان این نیروها، تنوع محدودی از تخصص های مدیریتی وجودداشت. در میان آنها، مثلاً تعداد قابل توجهی از افراد با تخصص های مرتبط با مدیریت سیاسی، دیپلماتیک، آکادمیک و فرهنگی وجود داشت که می توانستند اغلب پست های وزارت، مقام هایی در حد سفارت، ریاست سازمان های دولتی و موسسات اقتصادی یا مسئولیت استانداری ها را به عهده بگیرند.

اما برای اداره کشور، به پست های متعدد دیگری نیز نیاز بود. مثلاٌ برای شهرهای کوچک یا حتی مناطق غیر شهری ایران لازم بود مسئولان انتظامی و امنیتی، فرماندار و بخشدار، روسای ادارات برنامه و بودجه و کشاورزی، مسئولان واحدهای اقتصادی دولتی و ... تعیین و منصوب شوند که بسیار کار دشواری بود. به عبارت دیگر، اگر چه در سطح اپوزیسیون ایرانی مقیم داخل یا خارج ممکن بود مثلاً ۱۰ تا کاندیدای خوب برای وزارت امور خارجه یا وزارت علوم وجود داشته باشد، اما از میان تمام آنها احتمالاً حتی یک کاندیدای مناسب هم برای ریاست اداره کشاورزی یا اداره اطلاعات یک شهر کوچک قابل جستجو نبود.

در جلسه امروز، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، گزارشی را در مورد چالش های تغییر بدنه مدیریتی کشور ارائه می کند که بیشتر وقت جلسه را به خود اختصاص می دهد. این گزارش در سازمان مدیریت و برنامه ریزی تنظیم شده اما در تهیه آن، وزارت کشور هم مشارکت داشته است. گزارش تاکید دارد که تغییر حکومت ایران، به طور کلی با هزینه های مدیریتی کمی صورت گرفته و یکی از عوامل اصلی این پدیده را آن می داند که رفراندم تغییر حکومت، ۶ ماه پس از انتخابات ریاست جمهوری صورت گرفت. البته با توجه به اینکه ۶ ماه ابتدایی ریاست جمهوری آقای امینی در دوران جمهوری اسلامی سپری شد، او امکان ایجاد تغییرات بنیادین در بدنه مدیریتی کشور را نداشت (تنها بخشی از مدیران دولتی تغییر کردند و طبیعتاً هیچ یک از مدیران نهادهای قدرتمند زیر نظر رهبری عوض نشدند). با وجود این، در همان دوران ۶ ماهه بسیاری از مدیران دولتی فاسد یا ناکارآمد تغییر کردند که اغلب مدیران جایگزین، هنوز هم بر سر کارند و مشکلات اداره کشور در دوران جدید را کاهش داده اند.

گزارش سازمان مدیریت و برنامه ریزی در عین حال تأکید دارد که در دوران بعد از تغییر رژیم، با وجود برکناری تقریباً تمام مدیران ارشد و اکثریت نسبی مدیران رده های پایین تر، چاره ای جز استفاده از طیفی از نیروهای دوران جمهوری اسلامی برای اداره کشور – به ویژه در شهرهای کوچک – وجود نداشته است. این نیروها، هر چند به جناح میانه روی حکومت سابق تعلق دارند، اما بسیاری از آنان هنوز به جمهوری اسلامی معتقدند و در نتیجه، کاملاً مورد اعتماد محسوب نمی شوند.

با این حال توصیه نویسندگان گزارش آن است که استفاده از این طیف از مدیران سابق، تا زمان تربیت نسل جدیدی از مدیران در دولت سکولار ایران اجتناب ناپذیر خواهد بود و در واقع "تنها راه طی سپری کردن آرام و کم هزینه دوران گذار از سیستم قدیمی به سیستم جایگزین است".

اغلب افراد هیأت دولت با مجموعه گزارش موافقند اما عده ای از اعضا هم نگرانی های به حقی دارند که در جلسه عنوان می کنند. مثلاً خانم قناد، رئیس سازمان میراث فرهنگی می گوید تغییر نکردن مسئولان سازمان های مختلف دولتی، در بسیاری از موارد پیام بدی را به مردم محلی می دهد و بر روابط میان آنها با دستگاه های دولتی تأثیر مخرب می گذارد. وی به عنوان نمونه یادآوری می کند که بعد از تغییر حکومت، اغلب روسای ادارات میراث فرهنگی تغییر نکرده اند: "البته این موضوع با توجه به اینکه چنین پست هایی با موضوعات امنیتی و سیاسی درگیری چندانی نداشته اند قابل فهم است، اما در برخی از مناطق کشور تنش آفرین شده چون میان مردم این احساس را ایجاد کرده که قرار است در حکومت جدید، همان آدم های سابق سرکار باشند."

آقای ترکمان رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست می گوید در حیطه مسئولیت او هم دقیقا همین وضعیت ایجاد شده است. او  تاکید می کند که در ماه های گذشته، مردم مناطقی که روسای ادارات حفاظت محیط زیست آنها تغییر نکرده مکررا در مقابل ماموران این ادارات مقاومت کرده اند و گفته اند که حاضر نیستند زیر بار دستورات "مقام های رژیم سابق بروند". به گفته او حتی در بعضی از مناطق کسانی از قبیل شکارچیان غیر مجاز، با بهانه کردن چنین استدلال هایی به نافرمانی علنی یا درگیری با شکاربانان پرداخته اند.

تعدادی از دیگر اعضای کابینه هم روایت های مشابهی را در مورد وزارت خانه ها یا سازمان های تحت پوشش خودشان بیان می کنند. به نظر می رسد که عوض نشدن مسئولان دولتی، در بسیاری از مناطق کشور باعث تحریک مردم عادی یا سوء استفاده کسانی شده که به هر دلیل مایل نیستند به ضوابط و مقررات دولتی تن بدهند.

رئیس جمهور می گوید دولت ناچار است به طور جدی پشت سر تمام مدیران خود "گذشته از اینکه در زمان سابق هم سر کار بوده اند یا نه" بایستد و با هر اقدامی که اختیارات آنها را نادیده بگیرد مقابله قانونی کند.

آقای امینی معتقد است که گروهی از مدیران سابق که هنوز بر سر کارند، افراد لایقی هستند که احتمالاً حتی در آینده دلیلی برای عرض کردنشان وجود نخواهد داشت. او با این حال می افزاید: "اما عده ای از آنها هم بهترین انتخاب ما نیستند و به خاطر نداشتن مدیران دارای سوابق مرتبط مجبور به استفاده موقت از آنها شده ایم. ما باید با تربیت سریع نسل جدیدی از مدیران، به سرعت این گروه اخیر را جایگزین کنیم و گرنه مردم از جدی بودن تغییرات در کشور ناامید می شوند."

صحبت رئیس جمهور که تمام می شود، یاشار مرندی دبیر شورای عالی امنیت ملی (که از نیروهایی بود که در زمان جمهوری اسلامی از سپاه پاسداران استعفا کرد و زندانی شد)  به شوخی می گوید: "منظور رئیس جمهور این است که امثال بنده موقتاً در دولت مهمان شما هستیم." آقای امینی می خندد: "آن زمان که شما استعفای اعتراضی کردید، خیلی ها در خارج از کشور با اسم مستعار فعالیت می کردند تا بتوانند به ایران رفت و آمد کنند! حداقل تا وقتی که من سر کار هستم، شما هم در شورا خواهید بود."

برای مطالعه فصل های ۱ تا ۱۳ کتاب "ایران سکولار؛ سال ۱۴۲۹" اینجا را کلیک کنید.