توزیع آگهی دولتی به مطبوعات: از بالای یک میلیارد تا زیر 100 میلیون!

معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد هفته گذشته آمار آگهی‌های دولتی تخصیص داده شده به روزنامه‌های سراسری در شش ماهه اول سال ۹۲ را منتشر کرد که براساس آن، روزنامه‌های حامی دولت احمدی‌نژاد و روزنامه‌های نزدیک به اصولگرایان سهم بیشتری از روزنامه‌های منتخب دولت داشته‌اند.

دولت حسن روحانی در حالی اقدام به انتشار این آمار کرده که قبلاً هیچگاه چنین آماری منتشر نمی‌شد. در اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی، اداره‌ای با نام «تمرکز و توزیع آگهی‌های دولتی» وجود دارد که مسئولیت پخش آگهی‌های دولتی را برعهده دارد اما علی‌رغم درخواست مدیران بعضی از روزنامه‌ها تا به حال میزان و معیار توزیع این آگهی‌ها منتشر نمی‌شد. حالا آمار ارائه شده با ادعاهای مکرر آقای احمدی‌نژاد درباره کمک به روزنامه‌های منتقد دولت همخوانی ندارد.

محمود احمدی‌نژاد از ابتدای ریاست‌جمهوری‌اش چندین بار مدعی شد که روزنامه‌های منتقد دولت او، بیشترین سهم از یارانه‌ها را از دولت می‌گیرند. اگرچه بسیاری از رسانه‌های مخالف دولت سخنان رئیس‌جمهور را نادرست دانستند، اما به دلیل عدم انتشار آمار یارانه‌های تخصیص یافته به مطبوعات نمی‌توانستند نادرستی ادعاهای رئیس‌جمهور را بطور مستند ثابت کنند. آخرین بار دو هفته پس از انتخابات ریاست‌جمهوری خرداد ماه گذشته بود که آقای احمدی‌نژاد در مقابل دوربین تلویزیون که تا پایان دوران مدیریت‌اش سختاوتمندانه در اختیار او بود، این ادعا را تکرار کرد و گفت روزنامه‌های منتقد دولت، بیش از روزنامه‌های موافق دولت یارانه دریافت کرده‌اند؛ ادعایی که واکنش رسانه‌ها را برانگیخت.

‌دریافت کننده اگهی های میلیاردی

با انتشار آمار آگهی‌های دولتی تخصیص یافته به روزنامه‌های سراسری مشخص شد، انتقاد روزنامه‌های منتقد دولت پربیراه نبوده است. بررسی هفت میلیارد و ۵۵۱ میلیون تومان آگهی دولتی اعطا شده به ۷۲ روزنامه، نشان می‌دهد که روزنامه‌های وابسته به دولت یا موافق با خط مشی‌های آن بیشترین سهم را از این خوان دارند. روزنامه‌ ایران متعلق به دولت، یک میلیارد و ۷۸۱ میلیون و صد هزار تومان بیش از ۲۵ درصد آگهی‌های دولتی را دریافت کرده است. روزنامه ایران به طور کامل با هزینه دولت منتشر می‌شود.

روزنامه جام جم، متعلق به سازمان صدا و سیما پس از روزنامه ایران بیشترین مقدار آگهی دولتی را گرفته است. این روزنامه که ساختمان‌اش در خیابان میرداماد قرار دارد در شش ماه اول سال ۹۲ حدود یک میلیارد آگهی دولتی گرفته است. جام جم علاوه بر اینکه به دلیل قیمت پایین هر نسخه‌اش و تمرکز بر بخش حوادث از فروش نسبتا خوبی برخوردار است از پشتوانه مالی سازمان صدا و سیما بهره می‌گیرد. صدا و سیمای جمهوری اسلامی، طبق قانون اساسی رسانه صوتی و تصویری انحصاری کشور است و بدون رقیب، انبوهی از اگهی‌های تبلیغاتی را جذب می‌کند. درآمد تلویزیون در سال گذشته ۹۰ بیش از ۱۱۲۹ میلیارد تومان بوده است. در بودجه عمومی کشور در سال ۹۲ نیز ۱۵۰ میلیارد تومان بودجه عمرانی برای صداوسیما در نظر گرفته شده است.

دریافت کنندگان زیر یک میلیارد

دو روزنامه کیهان و اطلاعات متعلق به بنیاد مستضعفان که زیر نظر ولی فقیه منتشر می‌شود، پس از ایران، بیشترین سهم را از آگهی‌های دولتی داشته‌اند. دارایی این دو روزنامه چندین برابر کل آگهی دولتی و یارانه چند سال مطبوعات است. روزنامه کیهان که پس از روزنامه‌های ایران و اطلاعات، بیشترین سهم را از آگهی دولتی داشته، رسانه‌ای حکومتی است که در تمام دوره هشت ساله ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، از حامیان سرسخت دولت بود. در یک سال آخر دولت دهم نیز که پای نقد دولت به روزنامه کیهان باز شد، انتقادات در انحصار چند عضو کابینه بود و روح کلی مطالب این روزنامه مبتنی بر حمایت از رئیس‌جمهور بود.

اما شاید با منطق خود احمدی‌نژاد بتوان روزنامه کیهان را روزنامه منتقد دولت انگاشت. ۲۲ آبان ۱۳۸۶، محمود احمدی‌نژاد در مراسم اختتامیه جشنواره مطبوعات نشان "بهترین منتقد دولت" را به حسین شریعتمداری، مدیرمسئول کیهان اعطا کرد. در آن برهه، شریعتمداری مدافع سرسخت دولت نهم بود. این انتخاب خروجی سخنان پرطمطراقی بود که دوماه قبل از آن، احمدی‌نژاد درباره آزادی مطبوعات به زبان آورده بود. او گفته بود: «‌یادمان نرفته است كه در دوره‌های قبل كوچكترین انتقاد از دولت در روزنامه‌های مختلف با عنوان ‌توطئه و كودتا‌ تیتر می‌شد و گروهی بودند كه اجازه نمی‌دادند كوچكترین انتقادی از مجموعه دولت صورت گیرد. ‌اما دولت نهم همیشه از انتقادات استقبال كرده و بناست دولت در آینده نزدیك در مراسمی منتقدان خود را مورد تشویق قرار دهد‌... فضای كشور فضای صمیمانه است كه همه آزادانه حرف‌های خود را می‌زنند.»

به هر روی، روزنامه کیهان در ردیف سوم روزنامه‌هایی که آگهی دولتی دریافت می‌کنند که مستقیما زیرنظر ولی فقیه اداره و منابع مالی‌اش از آنجا تامین می‌شود. این روزنامه بخشی از یک موسسه بزرگ متشکل از چندین نشریه و چاپخانه و مستغلات است که همگی در اختیار حکومت است. میزان ارائه آگهی دولتی به کیهان برای مدت شش ماه ۵۹۰ میلیون تومان بوده است در حالی که تیراژ آن به نسبت روزنامه‌های دیگر چندان بالا نیست اما تعداد قابل توجهی از این روزنامه در قالب دستورات اداری به ادارات و موسسات دولتی فروخته می‌شود.

روزنامه اطلاعات نیز مثل کیهان زیر نظر ولی فقیه اداره می‌شود و از منابع مالی نهاد رهبری ارتزاق می‌کند. اطلاعات نیز بخشی از موسسه بزرگ اطلاعات است که یک مجموعه عظیم با دارایی‌های قابل توجه است. روزنامه اطلاعات در شش ماهه اول سال جاری ۷۳۶ میلیون تومان آگهی دولتی دریافت کرده است.

بدین ترتیب چهار روزنامه‌ای که در شش ماهه اول سال ۹۲ بیشترین مقدار آگهی را دریافت کرده‌اند همگی متعلق به نهادهای حکومتی هستند. این روزنامه‌ها مجموعا حدود ۵۶ درصد از هفت میلیارد و ۵۵۱ میلیون آگهی دولتی را دریافت کرده‌اند.

آگهی های نیم میلیاردی و پایین تر

روزنامه دنیای اقتصاد که پرفروش‌ترین روزنامه اقتصادی کشور است به عنوان رسانه‌ای مستقل که کمابیش گرایش اصلاح‌طلبانه دارد در شش ماهه اول سال ۳۴۳ میلیون تومان آگهی دولتی گرفته است.

روزنامه جوان که ارگان غیررسمی سپاه پاسداران است و یکی از کم‌تیراژترین رسانه‌های سراسری کشور است که از سوی نهادهای مختلف حکومتی حمایت می‌شود ۲۳۷ میلیون تومان آگهی دولتی دریافت کرده است.

سهم روزنامه‌های ابرار و ابرار اقتصادی که از جمله ضعیف‌ترین روزنامه‌های کشور هستند از خوان آگهی‌های دولتی مجموعا ۲۷۵ میلیون تومان بوده است. هرچند از ابرار به عنوان روزنامه‌ای با گرایش‌های اصلاح‌طلبانه نام برده می‌شود اما این روزنامه از اصلاح‌طلبی فقط عنوانش را یدک می‌کشد.

روزنامه اعتماد به عنوان یکی از روزنامه‌های پرمخاطب اصلاح‌طلب ۱۲۷ میلیون تومان آگهی دولتی دریافت کرده است.

قرار گرفتن نام روزنامه وطن امروز در رتبه‌های بالای جدول آمار آگهی‌های دولتی اختصاص یافته به مطبوعات جالب توجه به نظر می‌رسد. وطن امروز متعلق به مهرداد بذرپاش، نماینده فعلی مجلس و از چهره‌های نزدیک به احمدی‌نژاد است. این روزنامه کم مخاطب در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۸ انتشارش را آغاز کرد. گفته می‌شود وطن امروز از امکانات شرکت سایپا استفاده می‌کند. مدیر آن، بذرپاش، در سن ۲۸ سالگی با حکم احمدی‌نژاد مدیر شرکت سایپا شد. وطن امروز در شش ماه اول سال جاری ۱۰۳ میلیون تومان آگهی دریافت کرد.

آگهی گیرندگان زیر ۱۰۰ میلیون تومان

بجز این روزنامه‌ها، بقیه روزنامه‌های سراسری کمتر از صد میلیون تومان آگهی دولتی گرفته‌اند. سهم دو روزنامه معتبر اصلاح‌طلب، شرق و بهار از آگهی‌ها به ترتیب فقط ۷۰ و ۳۶ میلیون تومان است. این در حالی است که روزنامه‌های اصولگرای کم‌تیراژی که به سختی می‌توان آن‌ها را روی کیوسک مطبوعات پیدا کرد، مثل حمایت و سیاست روز به ترتیب ۷۲ و ۵۳ میلیون تومان بوده است.

ارقام تخصیصی به برخی روزنامه‌ها نیز کمتر از انتظار است. روزنامه اصولگرای جمهوری اسلامی که صاحب امتیاز آن رهبر جمهوری اسلامی است و مواضع اصولگرایانه دارد، فقط ۶۰ میلیون تومان آگهی دولتی دریافت کرده است. جمهوری اسلامی نسبت به دولت دهم مواضع منتقدانه‌ای داشت.

روزنامه خورشید نیز که از ۲۰ مهرماه انتشارش متوقف شده، از سفره آگهی‌های دولتی ۷۷ میلیون تومان گرفته است. روزنامه خورشید از سال ۸۷ با هدف حمایت از احمدی‌نژاد در انتخابات سال ۸۸ تاسیس شد. امتیاز این روزنامه متعلق به سازمان تامین اجتماعی است. روزنامه خورشید فروردین ماه سال ۸۸ در راستای آنچه مسئولین روزنامه تحقق پیام نوروزی رهبر جمهوری اسلامی درباره «اصلاح الگوی مصرف» خواندند، متوقف شد.

عدالت به سبک احمدی نژاد؛ شفافیت به سبک روحانی

یک جنبه دیگر از حمایتهای مستقیم مالی اختصاص کاغذ سوبسیدی است. شاید با انتشار آمار یارانه کاغذ اعطایی به مطبوعات پرده دیگری از حمایت دولت احمدی‌نژاد از رسانه‌های همسو و وابسته به حکومت برافتد. اما دولت دهم در همین چارچوب آگهی ها هم در سال ۸۹ با ابلاغیه‌ای آگهی‌های دولتی را به روزنامه ایران محدود کرد. این ابلاغیه با مخالفت مدیران روزنامه‌های دیگر روبه رو شد و ۱۸ مهر همان سال رئیس مجلس شورای اسلامی طی نامه‌ای خطاب به رئیس جمهوری انحصار چاپ آگهی‌های دولتی در روزنامه ایران را لغو کرد. اگرچه دولت احمدی‌نژاد از این قانون هم مثل بسیاری قانون‌های دیگر مصوب دولت تمرد کرد و قریب به یک سال بعد بود که دولت بالاخره پذیرفت انحصار آگهی‌های دولتی به روزنامه ایران را بشکند.

حمایت دولت از روزنامه‌ها همیشه از مسائل بحث‌انگیز بوده است. این کمک‌ها عمدتا در قالب یارانه و آگهی‌های دولتی است که میزان و متر و معیارشان اعلام نمی‌شود. اما معاونت مطبوعاتی و اطلاع رسانی وزارت ارشاد هفته اول ماه آبان با اعلام دستورالعملی، پرداخت یارانه به مطبوعات را شفاف کرد.

این دستورالعمل با توجه به نتایج حاصل از کارگروه‌های مشورتی متشکل از کارشناسان مطوعات تدوین شده است. در یکی از بندهای این دستورالعمل تاکید شده که روزنامه‌ها و بنگاه‌های مطبوعاتی دولتی و عمومی تا پایان امسال یارانه دریافت می‌کنند اما سایر نشریات وابسته به بخش دولتی یا عمومی به طور کامل از فهرست یارانه مطبوعات حذف می‌شوند. میزان یارانه پرداختی به مطبوعات دولتی و عمومی تا پایان سال هم به نحوی است که سهم‌شان نیمی از مقداری است که براساس فرمولی مشخص برای روزنامه‌های مستقل در نظر گرفته شده است. زمان نشان خواهد داد که دولت روحانی چقدر در اجرای سیاست‌هایش در حوزه مطبوعات موفق خواهد بود.