دروغ ظریف

 

«ما در ایران کسی را به خاطر عقیده و نظرش زندانی نمی‌کنیم».

این جمله محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در برنامه هفته پیشِ «پی بی سی» به میزبانی «چارلی رز» است. ایرانی هایی که خود به خاطر عقاید و نظراتشان زندانی شده اند واکنس هایی سریع، صریح، و قاطع از خود نشان دادند.

شایا صلح جو آتئیست [کسی به خدا و الهیات اعتقادی ندارد] و چپگرا است. او در سال ۲۰۰۹ در شیراز به دلیل فعالیت های اینترنتی اش بازداشت شد.

[شایا صلح جو] انتظار نداشتیم که ظریف چنین حرفی بزند. می توانم از همه همکاران و خبرنگارانی نام ببرم که همین لحظه به خاطر عقاید و نظراتشان یا به خاطر مقاله ها و مطالبی که نوشته اند در زندان اند. سئوال من از ظریف این است که پس این ها که هستند؟ جرمشان چیست؟ چه کار کرده اند که باید زندانی شوند؟ شما می آیید جلوی دوربین و خیلی راحت می گویید هیچ کس را به خاطر عقیده و نظرش زندانی نمی کنیم؛ هیج خبرنگاری را زندانی نمی کنیم. پس این ها که هستند؟

شکیب نصرالله متعلق به جامعه بهاییان ایران است. حکومت ایران مدام بهایی ها را به خاطر عقاید و باورهایشان مورد آزار و اذیت قرار می دهد. نصرالله در سال ۲۰۱۱ در بخش سیاسی زندان اوین در حبس بود.

[شکیب نصرالله] من خودم شاهد بودم داخل زندان چه خبر است. بنابراین، حتماً با حرف ظریف مخالفم. تمام سؤال های بازجوهای من حول این محور بود که چرا من بهایی ام، چرا عضوی از جامعه بهاییان ام. آن ها زندگی و خانواده و شغل من را به خاطر بهایی بودنم تهدید می کردند. اگر مسأله شان مذهب بهایی نیست، پس چیست؟

دیان علایی، نمایده جامعه بهاییان ایران، در مورد صحبت های ظریف چنین می گوید:

[دیان علایی] متأسف شدم که دیدم مقامات ارشد ایرانی که قرار است مورد اعتماد مردم ایران باشند هیج ابایی از انکار علنی و صریحِ حقیقت ندارند. و حقیقت این است که در ایران، داشتن عقیده یا نظری متفاوت با عقاید و نظراتِ صاحبان قدرت جرم محسوب می شود؛ عملی علیه امنیت ملی تلقی می شود.

با «برت نلسون»، از مؤسسه «خانه آزادی»، نیز صحبت کردم. کار این مؤسسه نظارت بر آزادی های مدنی و آزادی مطبوعات در سراسر دنیا است. از او پرسیدم تا چه حد حرف های ظریف به حقیقت نزدیک اند.

[برت نلسون] راستش، از حقیقت فاصله زیادی دارند. ایران در پنج سال اخیر، به طور مرتب در رده کشورهایی قرار گرفته که [از نظر آزادی های مدنی و آزادی مطبوعات] جزء بدترین ها هستند. دلیل اصلی این مسأله تا حد زیادی برمی گردد به میزان بالای خبرنگاران، وبلاگ نویس ها و دیگر فعالان اینترنتی که به دلیل ابراز عقاید خود، انتقاد از حکومت، انتقاد از خامنه ای، و یا سپاه پاسداران در زندان هستند. نمی توانید در ایران دست به این کارها بزنید و بازداشت نشوید و یا تحت تعقیب قضایی قرار نگیرید. 

با «شریف منصور»، از اعضای «کمیته حفاظت از خبرنگاران»، نیز تماس گرفتم و از او پرسیدم آیا ایران  کسی را به خاطر عقیده و نظرش زندانی می کند.

[شریف منصور] صد در صد. ما هر ساله تحلیل خودمان را درباره تعداد خبرنگارهایی که به خاطر خبرنگار بودنشان پشت میله های زندان جا گرفته اند ارائه داده ایم. برای هر مورد اسناد و شواهد مربوطه را تهیه کرده ایم و متوجه شدیم که در تمام این موارد، اتهام خبرنگاران به مطالبی مربوط می شده که در کارِ خبرنگاری شان نوشته یا به چاپ رسانده بوده اند. اکثر این اتهامات مشخصاً به مواردی مثل توهین به دین، به رهبر، و تبلیغ علیه نظام و امنیت ملی مربوط می شده. شواهد و مدارک زیادی در اختیار داریم. به همین دلایل است که در فهرست ما، ایران در رده کشورهایی است که بیشترین سانسور را بر مطبوعات خود اعمال می کند. ایران  از پایین، مقام هفتم را به خود اختصاص داده است. و باز به همین دلیل است که در پنج سال اخیر، ایران جزء کشورهایی بوده که بیشترین تعداد خبرنگار زندانی را داشته. به خصوص در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ بالاترین تعداد خبرنگار زندانی را در پرونده خود داشته.

ادعای ظریف مبنی بر اینکه در ایران کسی به خاطر عقیده و نظرش زندانی نمی شود ادعای غلطی است. می خواسته چه بگوید؟ چه هدفی داشته؟ برای پیدا کردنِ جواب، باید دوباره به مصاحبه چارلی رز برگردیم. سؤالی که رز از ظریف پرسید مشخصاً درباره زندان رفتنِ خبرنگاران بود. رز مشخصاً به مورد «جیسون رضاییان»، خبرنگار واشنگتن پست، اشاره داشت.

رضاییان از ژوئیه سال گذشته در ایران زندانی است. هشت ماه بدون اینکه تفهیم اتهام شود یا اجازه دسترسی به وکیل داشته باشد در زندان انفرادی نگه اش داشته بودند؛ و تازه بعد از هشت ماه، او را به  جاسوسی متهم کردند. تا این لحظه، مقامات ایران هیچ سندی برای اثبات این ادعا ارائه نکرده اند.

هومن مجد، خبرنگار ایرانی-آمریکایی، هم با ظریف روابط دوستانه ای داشته و هم با رضاییان. او شاید بهترین گزینه برای تفسیر حرف های ظریف باشد. از او پرسیدم آیا به نظرش ظریف دروغ گفته:

[هومن مجد] نه، به نظرم دروغ نگفت. چیزی که سعی داشت بگوید در پاسخ مستقیم به سؤالی بود که چارلی رز از او درباره جیسون پرسیده بود. ظریف گفت جیسون به جرم خبرنگاری بازداشت نشده، چون در ایران خبرنگاری جرم نیست.

ظریف معتقد است بازداشت رضاییان ربطی به عقاید و نظرات او ندارد، چون قوه قضاییه رضاییان را به جاسوسی متهم کرده. ولی در بسیاری مواقع، ایران تفاوتی قائل نمی شود بین اظهار عقیده و جستجوی حقیقت، و یا به عبارتی، بین جستجوی حقیقت و جاسوسی.

[هومن مجد] همان طور که می دانید، و خیلی از ایرانی ها و خبرنگارهای ایرانی و غیر ایرانی هم می دانند، در ایران کسانی هستند که سقف «جاسوسی» برایبشان بسیار کوتاه است؛ یعنی از نظر آن ها کارهایی جاسوسی محسوب می شود که برای اکثر آدم ها هیچ ربطی به جاسوسی ندارد. متأسفانه این حقیقتی در مورد سیاست جمهوری اسلامی است، و همه ما شاهدش بوده ایم.

و این همان «حقیقتی» است که ظریف را به جایی کشاند که خود نمی خواست. قوه قضاییه مستقیماً تحت نظارت آیت الله خامنه ای است. و حتی اگر ظریف با آن مخالف باشد، واقعیتی است که نمی تواند انکارش کند. و این برای دولت روحانی، که ظریف هم عضوی از آن است، همواره مشکل ایجاد کرده است. شایا صلح جو چنین می گوید:

[شایا صلح جو] روحانی و ظریف همیشه گفته اند که تلاش خواهیم کرد تا وضعیت حقوق بشر را در ایران بهتر کنیم و به همه خبرنگاران اجازه خواهیم داد که هرچه می خواهند بنویسند. ولی تا به حال که کاری نکرده اند. و حتی اوضاع از دوران احمدی نژاد هم بدتر شده. هیچ تغییری احساس نمی کنیم.

ظریف برای سخنان خود [در برنامه چارلی رز] بهای سنگینی پرداخته. اعتبارش را در ایران و خارج از دست داده است. بعد از مصاحبه، ظریف در یادداشت طولانی ای در صفحه فیسبوک خود تلاش کرد تا پاسخ منتقدان را بدهد. او به «جنگ طلبان خارجی» در آمریکا اشاره می کند که سعی می کنند تا با جلب توجه رسانه ای، مذاکرات هسته ای را از مسیر خود خارج کنند. می گوید صحبت هایش را از متن اصلی خود خارج کرده اند، و اذعان می کند که برگزاری دو مصاحبه مطبوعاتی در یک روز کار سختی بوده است. ظریف به شکل گویایی امنیت را بر آزادی بیان مرجح می داند، آن جا که می گوید انتقادها در یک جامعه باید منصفانه و در جهت منافع ملی باشند.

ایرانی ها می دانند که ظریف باید پاسخگوی شرایط عمیق امنیتی در حکومت ایران باشد، ولی با این حال، امیدوار بودند وزیر امور خارجه این طور سخن نگوید. در آخرین انتخابات ریاست جمهوری، وعده های بهتری به مردم داده بودند. مردم [به دولت روحانی] رأی دادند تا به پارانویای دوران احمدی نژاد پایان دهند. هومن مجد می گوید:

[هومن مجد] ما ایرانی ها آدم های احساساتی و عاطفی ای هستیم. ولی از قهرمان داشتن هم خوشمان می آید. ظریف، چه بخواهیم چه نخواهیم، قهرمانِ کسانی شده که به دنبال تغییر اند.

به یک معنا، مردم از ظریف انتظار بیشتری دارند تا از روحانی. در یک نظرسنجی اینترنتی، مردم ظریف را «مرد سال» اعلام کردند. وقتی پس از مذاکرات هسته ای در آوریل امسال از لوزان به تهران بازگشت، از او به شکل یک قهرمان استقبال کردند. ولی لیبرال های ایرانی از ظریف انتظاری بیش از این ها دارند.

[هومن مجد] نباید از یاد ببریم که ظریف محصول نظام است. انقلابی بود، و به نظام همچنان اعتقاد دارد. البته به اصلاح نظام و آزادی بیان باور دارد ولی تا جایی که من می دانم، صراحتاً به نظام همچنان اعتقاد دارد. نظام جمهوری اسلامی عناصر زیادی دارد که از چشم غرب، دموکراتیک محسوب نمی شوند.

مخاطبان یادداشت فیسبوکی ظریف حامیان و طرفداران او در ایران بود، کمااینکه به فارسی هم نوشته شده بود. بیست و پنج هزار «لایک» گرفت. هنوز او از حمایت قابل توجهی برخوردار است، و جامعه ایران حاضر است به خاطر لیبرالیسم، سازش کند.

با این حال، ایران در این مقطع به دنبال روابطی تازه با غرب است. و هر چه این روابطِ تازه قوی تر می شوند، سازمان های حقوق بشری هم پرسش های بیشتری درباره نظارت و سانسور و انسداد اطلاعات در ایران مطرح می کند.

از برت نلسون پرسیدم اگر با ظریف مصاحبه می کرد، از او چه سؤالی می پرسید.

[برت نلسون] می پرسیدم چرا این همه خبرنگار در زندان اند؛ چرا ایران به طور مرتب در فهرست کشورهایی قرار می گیرد که بالاترین تعداد خبرنگارِ زندانی را دارد؛ چرا این قدر قوانین سختگیرانه ای در مورد چاپ کتاب دارند که به نبودِ تفکر انتقادی در مورد مسائل حکومتی دامن می زند؛ چرا مسائل سیاسی و اجتماعی را در قالب مناظره های عمومی باز نمی کنند.

همین سؤال را از شکیب نصرالله پرسیدم:

[شکیب نصرالله] حتماً از او می پرسیدم آیا تا به حال خودش، مستقل از چیزهایی که دیگران به او گفته اند، اصلاً تحقیقی درباره افرادی که به خاطر عقاید و نظراتشان در زندان هستند انجام داده یا نه. همه این افراد روشنفکران برجسته و آدم های فرهیخته و تحصیل کرده ای هستند.

شاید ظریف در موقعیتی باشد که به توافق هسته ای دست یابد. ولی آزادی برای کسب اطلاعاتی دقیق درباره حکومت ایران، و یا برای مخالفت با آن، چیزی نیست که ظریف بخواهد درباره اش مذاکره کند.