بین المللی کردن دانشگاه های ایران؛ رویایی در دور دست

توسعه و رشد دانشگاه ها همواره یکی از برنامه های اصلی دولت های ایران بوده است. دولت های مختلف همواره با ارايه آمار از افزایش تعداد دانشگاه ها و دانشجویان، خود را موفق تر از دولت های قبلی معرفی کرده اند اما امروز ظرفیت دانشگاه ها بیش از متقاضیان است و صندلی برخی از رشته ها و دانشگاه ها خالی مانده اند.

به نظر می رسد دولت روحانی برنامه ای جدید در پیش گرفته و قصد دارد صندلی های خالی را با «جذب دانشجوی خارجی» پر کند و دانشگاه های ایران را به سمت بین المللی شدن پیش ببرد. «محمد فرهادی»، وزیر علوم گفته است که بین المللی کردن دانشگاه ها یکی از سه برنامه اصلی دولت در برنامه ششم توسعه است. اما جذب دانشجوی خارجی و بین المللی شدن دانشگاه ها نیازمند ضوابط خاص و استانداردهای بین المللی برای رقابت با دانشگاه های برتر دنیا است.

طی دو دهه گذشته، به ویژه در طول پنج سال اخیر آموزش عالی ایران رشد بی رویه ای داشته است به طوری که در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد تعداد مراکز آموزش عالی رشدی برابر ۱۷۵ درصد داشته اند؛ برای مثال، تعداد دانشگاه‌های غیرانتفاعی از سال ۸۴ تاکنون از۵۰ به ۳۵۴ دانشگاه و تعداد دانشگاه های جامع علمی کاربردی از ۹۰ واحد در سال ۸۴ به ۷۴۰ واحد در سال ۹۱ رسیده است. بسیاری از کارشناسان این روند توسعه را بی مطالعه و بی ضابطه می دانند. 

«مجتبی شریعتی»، معاون آموزشی وزارت علوم در این زمینه گفته است: «برخی از دانشگاه های جدید التاسیس، حداقل استاندارهای لازم را برای تاسیس نداشته اند.»

البته این رشد تنها در زمینه ایجاد دانشگاه ها و مراکز آموزشی نبوده بلکه رشته های جدیدی نیز بدون مطالعه و نیازسنجی به رشته های دانشگاهی اضافه شده اند و هیچ برنامه منظم و مشخصی برای تامین اساتید و اعضای هیات علمی در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که در دوره احمدی نژاد بسیاری از اساتید پیش‌کسوت به اجبار بازنشسته شدند.

از آن جا که تربیت یک استاد با تجربه یک شبه ممکن نیست، امروزه  بسیاری از دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی ایران با کمبود استاد و عضو هیات علمی روبه رو هستند.

«سعید»، دانشجوی کارشناسی ارشد یکی از دانشگاه های تهران به «ایران‌وایر» می گوید: «تعداد دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی بسیار زیاد شده است به طوری که استاد زمانی را که باید برای راهنمایی و هدایت یک دانشجو بگذارد را بین چند دانشجو تقسیم می کند.»

«رضا صابری»، عضو هیأت رییسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با اشاره به این که بسیاری از مؤسسات آموزش عالی مانند قارچ راه اندازی شده اند بدون این که متناسب با استانداردهای تعریف شده باشند، می گوید: «بسیاری از مؤسسات آموزش عالی، هیأت علمی دایمی نداشته و به صورت غیر دایم عضو می پذیرند که معمولا به علت پرداخت حقوق حق التدریسی، اعضای هیأت علمی آن گونه که در دانشگاه ها به صورت دایمی خدمت می کنند، در این دانشگاه ها خدمات رسانی نمی کنند.» 

در دهه گذشته، مدرک گرایی در جامعه ایران سبب شد تا ورود به دانشگاه و تحصیل در مقاطع تحصیلی بالاتر به امری ضروری برای بسیاری از جوانان ایرانی تبدیل شود. بسیاری از آن ها تنها به دانشگاه رفتند تا مدرک بگیرند و در شغل و موقعیت اجتماعی خود ارتقا یابند. برخی از این افراد به کیفیت دانشگاه ها بی توجه بودند زیرا قرار نبود در رشته ای که درس می خواندند، کار کنند. آن ها تنها یک مدرک لازم داشتند.

در سال های اخیر این روند کاهش یافته و جوانان ایرانی بیش تر به کیفیت آموزش توجه می کنند. از این رو، به دنبال تحصیل در دانشگاه ها و رشته های معتبر هستند. قبولی در این دانشگاه ها و رشته ها هم چنان سخت است و برخی از جوانان ترجیح می دهند به جای تحصیل در دانشگاه های درجه دو داخلی، راهی خارج از ایران شوند.

«پروانه.پ» که دکترای خود را از دانشگاه مسکو گرفته است، به «ایران‌وایر» می گوید: «مهم‌ترین دلیلی که من تحصیل در دانشگاه خارجی را انتخاب کردم، عدم اعتبار دانشگاه های داخلی در مقایسه با میزان سختی قبولی در آن ها است.»

«جواد هروی»، نماینده مجلس گفته است:‌ « آماری وجود دارد مبنی بر این که آخرین گزینه‌ دانشجویان خارجی برای انتخاب محل تحصیل، دانشگاه‌های ایران است.»

وی اضافه کرده است: «نخستین مشکل مربوط به مباحث کیفی می‌شود. درواقع، به دلیل مدرک‌گرایی و بار کمی حاکم بر دانشگاه‌های داخلی، اعتماد دانشجویان خارجی جلب نشده است.»

ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی معتبر بین المللی و دسترسی به پژوهش ها و مقالات علمی روز یکی از اصلی ترین زمینه های توسعه مراکز آموزشی در دنیا محسوب می شوند که مراکز آموزش عالی ایران هنوز در این زمینه خیلی موفق عمل نکرده اند.

«حسین مختارزاده» که در رشته مهندسی مکانیک در دانشگاه های تهران، صنعتی شریف و ملبورن از مقطع لیسانس تا فوق دکترا تحصیل کرده است، به «ایران‎وایر» می گوید: «تقريبا هر فردی كه در دانشگاه شريف يا تهران تحصيل می كند، به رفتن از ایران فكر می كند. من عضو هيات علمی دانشگاه شريف هم شدم ولی انصراف دادم و بورس دانشگاه ملبورن را پذيرفتم. دسترسی به افراد علمی قوی و منابع و امكانات علمی بسيار پيشرفته در خارج از ايران از اصلی ترین دلایل من برای تحصیل در خارج از ایران بود.»

«فاطمه» که دوره فوق لیسانس خود را در رشته علوم سیاسی در خارج از ایران گذرانده است نیز به «ایران‌وایر» می گوید: «عدم وجود محدودیت و فشارهای سیاسی برای طرح افکار و آزادی کامل در ارایه مطالب در دانشگاه و  کنفرانس ها یکی از اصلی ترین مزیت های درس خواندن در خارج بود.»

بارها دیده شده بسیاری از دانشجویان یا اساتید دانشگاه ها در ایران به دلیل ابراز عقیده خود بازداشت یا از تحصیل محروم یا اخراج شده اند. این در حالی است که آزادی بیان و افکار در مراکز علمی و دانشگاهی لازمه بقا و رشد علوم در دنیا محسوب می شوند.

یکی دیگر از اساسی ترین نیازهای دانشجویان، دسترسی آزاد به اطلاعات و داده های روز دنیا است. اما این آزادی در ایران به دلیل فیلترینگ و سرعت پایین اینترنت محدود است. فاطمه می گوید: «من در ایران برای تکمیل برخی از کارهای دانشگاهی هم باید از فیلترشکن استفاده می کردم. بسیاری از کنفرانس ها و کارگاه های آموزشی در یوتیوب ارايه می شوند که در ایران فیلتر است. »

مشخص نیست با توجه به محدودیت های موجود، دولت چه گونه می تواند برنامه جذب دانشجویان خارجی را در دستور کار قرار بدهد. با این حال، یک تجربه در این زمینه در دسترس است؛ دو جزیره کیش و قشم در جنوب ایران در دوران احمدی نژاد محل تست این رویا بود. راه اندازی دانشگاه های بین المللی از سال 85 در این جزیره ها آغاز شد و دانشگاه های معتبری چون دانشگاه تهران عهده دار انجام آن شدند. این پروژه خیلی زود شکست خورد زیرا دانشجوهای خارجی جذب نشدند و تنها برخی از خانواده های ثروتمند توانستند با پرداخت شهریه های بالا، فرزندان خود را از شر کنکور خلاص کنند.

پولی شدن دانشگاه ها اعتراض هایی را برانگیخت ولی در نهایت همه چیز در سکوت ختم شد؛ دانشجویان خارجی نیامدند و دانشگاه های مستقر در کیش و قشم هم به پذیرش دانشجویان داخلی ادامه دادند.

مسوولان دولت روحانی شاید بد نباشد قبل از شروع تلاش جدید، یک سفر به کیش و قشم بروند؛ یک سفر تفریحی.