«پریدن از ارتفاع کم»؛ زنی که سکوت اش را شکست

"پریدن از ارتفاع کم" ساخته حامد رجبی در بخش پانورامای جشنواره برلین( دومین بخش مهم این جشنواره، پس از مسابقه) با تماشاگران مشتاقی روبرو شد که شاهد فیلم متفاوتی از سینمای ایران بودند؛ یک فیلم رئالیستی سرد درباره یک زن که جایزه فیپرشی، انجمن بین المللی منتقدان فیلم را در این بخش به دست آورد.  

فیلم داستان زنی به نام نهال را روایت می کند که می فهمد بچه اش در داخل شکمش مرده و حالا رفته رفته علیه اطرافش می شورد.

با حامد رجبی در جشنواره برلین به گفت و گو نشسته ام.

این اولین فیلم بلند توست به عنوان کارگردان. پیشتر در نوشتن فیلمنامه پرویز و فصل باران های موسمی همکاری داشتی. چه ارتباطی می بینی بین این دو دنیای فیلمنامه نویسی و کارگردانی؟

می توانم بگویم که کار اصلی من کارگردانی است. من هشت فیلم کوتاه داستانی ساخته ام که خودم همه فیلمنامه هایشان را نوشته ام. پرویز و فصل باران های موسمی در واقع اولین باری بود که برای کس دیگری فیلمنامه نوشتم. به همین دلیل می توانم بگویم که همیشه درگیر کارگردانی بوده ام و خوب این هم حالا اولین فیلم بلندم است.

فکر می کنی پریدن از ارتفاع کم یک شروع تازه است یا ادامه فیلم های کوتاهت؟

حتماً در ادامه آنهاست.... نه این که مثل آنهاست، اما یک روند است که وقتی به آنها نگاه می کنم، چه فیلم های کوتاهی که ساخته ام و چه فیلمنامه هایی که نوشته ام، متوجه این روند و حتی تغییراتش می شوم. اما همه به هم وابسته اند حتی اگر شبیه به هم نباشند. تاثیر فیلم های قبلی همیشه هست. فکر می کنم هر کاری آدم می کند از یک مرحله رد می شود و وارد مرحله تازه ای می شود.

شخصیت پرویز یک شخصیت خاص و عجیب است و شخصیت اصلی پریدن از ارتفاع هم همین طور است؛ کسی که شبیه کس دیگری نیست. این نوع شخصیت ها چطور به ذهنت می آیند؟ ریشه شان چیست و چرا این شخصیت ها برایت جالب اند؟

راستش نمی دانم از کجا می آیند. این فیلم را با شخصیت شروع نکردم، با یک حرف شروع کردم. چیزی می خواستم بگویم و شخصیت در روند کار شکل گرفت و این شد که الان هست. نمی توانم بگویم که از ابتدا تصمیم می گیرم که شخصیت خاصی خلق کنم. به هر حال فکر می کنم اگر آدم سعی کند به جهان اطرافش خاص تر نگاه کند، احتمالاً شخصیت اش هم خاص تر می شود.

شخصیت زن محور اصلی ماجراست و دنیا را از دید نهال می بینیم و این مساله زن بودن او در فیلم عمده می شود. می خواستی درباره زن ها حرف بزنی؟

نه مساله من زنان نبودند. اما وقتی می خواستم درباره شخصیتی حرف بزنم که تحت فشار است، چون زن ها چه در ایران و چه در همه جای دنیا بیشتر تحت فشارند، خودبخود جلو آمدند و شخصیت اصلی من یک زن شد. طبیعتاً وقتی شخصیت ات زن است، سعی می کنی دنیای زنانه را بفهمی و بشکافی. و در کنار آن من فیلم را با یک تصویر اولیه شروع کردم؛ زنی که حامله است و می فهمد بچه اش مرده. هیچ وقت آدم نمی داند که تصویر اولیه از کجا می آید. اما وقتی می آید سعی می کنی گسترش اش دهی و ببینی که چه حرکتی در این جهان داستانی که می سازی انجام می دهد.

می شود این برداشت را کرد این زن سکوتش را می شکند وعلیه همه جفاهایی که دیده شورش می کند و می خواهد جواب قاطعی به همه بدهد...

بله، مساله اصلی خشونتی است که آدم ها نسبت به یکدیگر در زندگی روزمره دارند، منتها این خشونت آنقدر روزمره است که نمی بینیمش. حالا اگر یک نفر سعی کند که از این چرخه بیرون بیاید و پاسخ آدم ها را بدهد، تبدیل می شود به شخصیت نهال فیلم ما. در واقع نهال یک جایی شروع می کند به همه آدم هایی که به او می گویند حالت خوب نیست، نشان دهد که آیا شما حالتان خوب است؟ همیشه فکر می کنم اگر کسی قرار است جامعه اطرافش را ویران کند، کافی است که راست راه برود و به همه راستش را بگوید و هرچه فکر می کند بگوید. همه مان بر مبنای حدی از دروغ روابطمان را بنا می کنیم و خیلی چیزها را به روی خودمان نمی آوریم. کاری که نهال می کند این است که چیزی را که واقعاً درباره آدم ها فکر می کند به آنها می گوید. 

فیلم شکلی رئالیستی دارد اما می شود نمادها و استعاره هایی را هم در فیلم پیدا کرد؛ مثل همین جنینی که داخل شکم این زن مرده. چقدر به وجه نمادین فیلم فکر کردی یا این که می خواستی بیشتر فیلمی رئالیستی بسازی؟

من کاملاً به رئالیسم معتقدم و به شدت سعی می کنم به آن نزدیک بشوم.علاوه بر این که به هر حال آن چیزی که برای من در این فیلم خیلی مهم بوده زندگی روزمره است و در زیبایی شناسی فیلم هم سعی کرده ام که نزدیک باشد به روزمره گی و سادگی. از تکرار جای دوربینم نترسم، از نماهای مدیوم شات نترسم... همان تکرارهای زندگی عادی در فیلم هم اتفاق می افتد. من هیچ وقت نمادگرایی و نمادسازی را در سینما دوست نداشتم، و برای من هر چیزی همان معنایی را دارد که هست. بچه مرده برای من همان بچه مرده است و چیز دیگری نیست. ولی فکر می کنم اگر درست بشود واقعیت را نشان داد آن نمادها در ذهن مخاطب اثر شکل می گیرد و هیچ ایرادی هم ندارد، همان طور که در زندگی عادی خیلی چیزهای ساده برای ما نشانی از یک چیز بزرگ تر می شود.

سبک و سیاق بصری ای که برای فیلم انتخاب کرده ای، یک جور ساختار سرد و بافاصله است، یعنی سعی کرده ای که دوربین ات تنها یک ناظر باشد و مثلاً فیلم اشک انگیز نشود...

این قصه این قابلیت را داشت که تبدیل به یک قصه رمانتیک و سانتی مانتال و احساسی شود. اگر قرار نبود این اتفاق بیفتد، تنها راهش سرد برخورد کردن با آن بود. نیمی از فیلم می توانست موسیقی داشته باشد، اما موسیقی با خودش تفسیر می آورد. وقتی موسیقی می گذاری به تماشاگر می گویی که اینجا یک اتفاق دیگر هم دارد می افتد. اما من سعی کردم که فاصله را حفظ کنم و به رئالیسم نزدیک تر بمانم. سینما در تاریخ اش برای خود جهانی ساخته که به هر حال با جهان واقعی فاصله دارد. من همیشه فکر می کنم اگر قرار بود نهال را در زندگی واقعی ببینیم، همیشه از همین فاصله به او نگاه می کردیم، نه خیلی به او نزدیک می شدیم و نه خیلی دور. خیلی از چیزها را هم نمی فهمیدیم، همان طور که در زندگی واقعی مثلا می فهمیم که چیزی در نگاه دوست مان یا همسرمان هست، اما هیچ وقت نمی فهمیم که چیست.  سینما با کات زدن سعی می کند که مدام این حس ها را بیان کند. من سعی کرده ام که از آن فاصله بگیرم.

فیلم ات را جشنواره فجر نپذیرفت. فکر می کنی چرا؟

ما فیلم را به وزارت ارشاد دادیم و آنها فیلم را در رده فیلم هایی ویدیویی در پائین ترین رده ارزیابی کردند. برای همین فیلم اصلاً به هیات انتخاب فجر نرسید.

فکر می کنی فیلم بتواند در ایران اکران شود؟

امیدوارم. گروه هنر و تجربه ای را که به تازگی راه افتاده، دوست دارم و تماشاگرانی که به آنجا می روند، می دانند که با چه شکل فیلمی قرار است روبرو شوند.