قیمت جهانی طلا و شهروند ایرانی

روند کاهشی نرخ سکه بهار آزادی در چند هفته گذشته این پرسش را مطرح کرده است که دلائل این تحول چیست و چه تاثیری بر وضعیت اقتصادی ایران و اقتصاد خانوارها خواهد گذاشت.  در این نوشته تلاش خواهم کرد داده های اساسی مربوط به قیمت طلا و به تبع آن قیمت سکه بهار آزادی را توضیح داده و به خوانندگان علاقمند کمک کنم تا در آینده روند قیمت سکه را با درک بهتری دنبال کرده و برای خرید یا فروش آن تصمیم بگیرند.

قیمت سکه بهار آزادی تابع سه متغیر است: قیمت جهانی طلا، نرخ برابری دلار به ریال و وضعیت عرضه و تقاضا در بازار ایران. 

قیمت جهانی طلا که بر پایه قیمت به دلار برای هر اونس طلا  (اونس برابر 28.35 گرم) اندازه گیری می شود، در سالهای اخیر شاهد نوسانات زیادی بوده و در چند هفته اخیر یک روند کاهشی را دنبال کرده است.  اگر به روند قیمت جهانی طلا در چند سال گذشته نگاه کنیم (نمودار زیر) و دلائل رشد آن را در بازه سالهای 2007 تا 2011 درک کنیم، آنگاه می توانیم پیش بینی کنیم که رکود فعلی تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد.

ریشه اصلی رشد قیمت طلا بین سالهای 2008 و 2011 عمیقتر شدن بحران مالی جهانی، ورشکستگی بانکها و گرایش سرمایه های بین المللی به سرمایه گذاری محافظه کارانه بود.  به عبارت دیگر صاحبان سرمایه در این بازه تلاش می کردند که با خرید طلا تبعات منفی بحران مالی (همانند کاهش ارزش پول ملی، تورم و ...) را اداره کرده و از کاهش ارزش واقعی سرمایه اولیه خود جلوگیری کنند.  در همه بازارها، افزایش تقاضا (یعنی رشد کسانی که خریدار هستند) موجب بالا رفتن قیمت یک کالا می شود که این یکی از پدیده های اساسی دوره مورد نظر بود.  معهذا، این سطح تقاضا تا وقتی ادامه پیدا می کند که قیمت یک کالا حداقل به اندازه تورم رشد کند و همچنین داده های اولیه این تصمیم گیری (در این مورد بحران مالی) استمرار داشته باشد.  اینجاست که می توانیم دلائل سقوط قیمت بین المللی طلا را ارزیابی کنیم.  این دلائل عبارنتد از:

1. عدم رشد قیمت طلا از 2011 تا 2012 که در واقع با احتساب تورم جهانی 4% در همان دوره به معنی بهره منفی روی سرمایه گذاری طلا محسوب می شود (البته باید ذکر کرد که قیمت طلا در سال 2012 تا 1،730 دلار هم رسید ولی دوباره پائین آمد)،
2. پدیدار شدن نشانه هایی از پایان نسبی بحران اقتصادی با کاهش تورم جهانی – آخرین ارزیابی ها نشان می دهد که تورم بین المللی سال 2013 به حدود 2.5% کاهش خواهد یافت که خود می تواند نقطه عطفی در وضعیت اقتصادی کشورهای پیشرفته باشد.  البته این وضعیت هنور بسیار شکننده است، ولی بازارهای بین المللی با اینگونه نشانه ها کار کرده و تصمیم می گیرند،
3. اجبار برخی از بانکهای مرکزی کشورها (همانند یونان، قبرس، پرتغال و ...) به فروش قسمی از موجودی طلای خود برای نجات از بحران های مالی آن کشورها،
4. عملکرد بورس های جهانی نیز در این رابطه تاثیرگذار است که توصیف آن از حوصله این نوشتار بیرون می باشد.

بدینترتیب چند هفته ای است که بازار بین المللی طلا با عرضه بالا (یعنی رشد کسانی که فروشنده هستند) روبرو شده و قیمت رو به پائین است.  البته کارشناسان بر این باور هستند که قیمت طلا بیشتر از این نخواهد افتاد و شاید تا پایان 2013 به حدود 1،500 دلار برای هر اونس بازگردد.  البته عوامل متفاوتی در این قیمت نقش دارند و بایستی برآیند همه آنها، به ویژه جهتگیری کلی اقتصادهای کشورهای صنعتی را ارزیابی کرد.

با توجه به مطالب فوق می توانیم کم کم تاثیر قیمت جهانی طلا را بر روی نرخ سکه بهار آزادی  (که خود تبدیل به یک عامل اصلی اقتصادی و سرمایه گذاری در ایران شده است) ارزیابی کنیم. 

وزن سکه بهار آزادی ۸٫۱۳۵۹۸ گرم می باشد که اگر آن را با قیمت فعلی طلا در بازار جهانی، و نرخ ارز مبادلاتی (حدود 25،000 ریال برای هر دلار) به ریال تبدیل کنیم، باید یک سکه با قیمت 975،750 تومان معامله شود.  این در حالیست که در همین مقطع قیمت سکه در بازار تهران حدود 1،300،000 تومان می باشد.  این پدیده دو دلیل مهم دارد:

الف) بازرگانان طلا در تبدیل نرخ دلار به ریال از نرخ بازار آزاد دلار استفاده می کنند و بدینترتیب قیمت آن را بیشتر از 30% بالا می برند،

ب) تقاضا برای سکه به دلیل ناپایداری های سیاسی و اقتصادی بالاست و قیمت را رو به بالا سوق می دهد.

البته پیش خریداران سکه به تحولات ذکر شده واکنش نشان داده اند، به طوری که محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی، اخیرا اعلام کرد:  "انتظار می‌رفت در پیش فروش سکه در این دور نیز استقبال خوبی شود اما متاسفانه این استقبال صورت نگرفت که علت اصلی آن کاهش قیمت طلا در بازارهای جهانی و داخل و سیر نزولی دلار است. "  او ادامه داد: "هم‌اکنون قیمت دلار و سکه روند کاهشی را در پیش گرفته ضمن آنکه این احتمال به قوت خود باقی است که نرخ پیش فروش سکه بر اساس کاهش نرخ طلا و دلار کاهش یابد. "

حال پرسش اینجاست که یک شهروند ایرانی به عنوان یک سرمایه گذار خرد در این مقطع چه کار باید بکند.  پاسخ این پرسش بر می گردد به یک سری داده های فردی – مثلا بستگی دارد که هدف سرمایه گذاری چه باشد و یا اینکه مقطع مورد نظر بازگشت پول کوتاه مدت یا بلند مدت باشد.   چیزی را که در همینجا می توان گفت این است که قیمت سکه بایستی در چند هفته آتی بیافتد، چرا که هم قیمت جهانی طلا افت داشته است و نرخ دلار هم اصولا بایستی کمی رو به پائین باشد.  از سوی دیگر، همانطور که در نوشتار قبلی مطرح کردم، در صورت انتخاب یک رئیس جمهور معتدل در خرداد ماه و همچنین تنش زدائی نسبی در مذاکرات هسته ای، نرخ دلار بازار آزاد می تواند کمتر هم بشود که باز روی قیمت سکه تاثیر خواهد داشت.  دست آخر اینکه به قیمت جهانی طلا هم باید نگاه کرد تا ببینیم روند آن چه تاثیری بر قیمت سکه خواهد گذاشت.

در پایان بایستی یک مطلب مرتبط با بحث سرمایه گذاری خرد را هم بکنم.  درست است که در ایران سکه و ارزهای خارجی به نوعی تبدیل به روش های سرمایه گذاری برای مهار کردن تبعات منفی تورم شده اند، ولی از نظر اقتصاد کلان اینگونه سرمایه گذاری ها هیچ ارزشی برای اقتصاد ایران ندارند.  اقتصاد ما در حال حاضر شدیدا نیازمند اشتغال زائی است و همه می دانیم که خریدن و نگهداری طلا و ارز ایجاد اشتغال نمی کند.  برای همین است که اگر ما شهروندان بخواهیم بی کفایتی دولت را در مدیریت اقتصاد تا حدی جبران کنیم، بایستی به فکر راهکارهائی باشیم که هم ارزش سرمایه گذاری داشته باشد و هم توان اشتغال زائی.  این کار را می توان با تاسیس صندوق های کارآفرینی انجام داد – یعنی صندوق های تعاونی با هدف جذب سرمایه های یک گروه هدف و استفاده از این سرمایه ها برای راه اندازی یک سری پروژه های کوچک برای ایجاد اشتغال و سودآوری. 

امیدوارم که در نوشته های آتی بتوانیم با هم راجع به این رویکرد و پدیده کارآفرینی خرد  تبادل نظر کنیم.