حمله احتمالی اسراییل به ایران ازنظر حقوقی چه حکمی دارد؟

از قول مقام‌های اسراییلی گفته شده است که این کشور در پاسخ به حملات پهپادی و موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۲۶فروردین، تصمیم به پاسخ نظامی به جمهوری اسلامی ایران دارد. ازنظر حقوقی، حمله نظامی اسراییل به ایران چه حکمی دارد؟

***

نزاع پنهانی میان جمهوری اسلامی ایران و اسراییل در دو دهه اخیر، با اقدام نظامی مستقیم سپاه علیه آن کشور در بامداد ۲۶فروردین ۱۴۰۳، وارد مرحله علنی و بی‌سابقه‌ای شده است.

شلیک ده‌ها موشک و پهپاد از سوی سپاه به خاک اسراییل که البته به مدد همراهی کشورهای منطقه و کمک بریتانیا و آمریکا خساراتی ناچیز به‌جا گذاشت را، می‌توان با شروطی «دفاع مشروع» جمهوری اسلامی در برابر حملات متعدد و مداوم اسراییل به منافع حکومت ایران در خاک سوریه دانست.

دفاع مشروع براساس تعریف ماده ۵۱ منشور ملل متحد،‌ «حق ذاتی دفاع انفرادی یا جمعی در صورت وقوع حمله مسلحانه علیه یکی از اعضای ملل متحد تا زمانی است که شورای امنیت اقدامات لازم برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را به عمل آورد.»

حملات علیه منافع جمهوری اسلامی در ۱۳فروردین، با هدف قرار دادن ساختمانی در دمشق که حکومت ایران از آن به‌عنوان کنسولگری استفاده می‌کرد، به مرز بی‌سابقه ای رسید. هفت نظامی و درجه‌دار سپاه پاسداران طی آن کشته شدند که در میان آن‌ها، یک فرمانده عالی‌رتبه نیروی قدس شعبه برون مرزی سپاه هم حضور داشت. اسراییل رسما مسوولیت این حمله را به عهده نگرفت، اما منکر ارتکاب آن هم نشد.

حمله منسوب اسراییل به کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در دمشق، نقض مصونیت اماکن دیپلماتیک و کنسولی بود که از قدیمی‌ترین اصول حقوق بین‌المللی است.

واکنش جمهوری اسلامی به این حمله در قالب «دفاع مشروع»، قابل قرارگیری است. حکومت ایران پس‌از این حمله اعلام کرد که به عملیات خود خاتمه داده و قصدی برای درگیری با اسراییل ندارد که معنی حقوقی آن، فیصله یافتن  دفاع مشروع از دید تهران است.

ازنظر حقوقی، حمله منسوب اسراییل به کنسولگری ایران، نقض صریح مصونیت عمارت کنسولی و عملیات نظامی سپاه هم، واکنش دفاعی به آن با استناد به ماده ۵۱ منشور ملل متحد بوده که با انجام آن، این دور درگیری پایان یافته تلقی می‌شود. به همین دلیل است که دولت‌های دیگر ازجمله آمریکا، از اسراییل دعوت می‌کنند که دست به اقدام نظامی علیه جمهوری اسلامی نزند.

البته «علی خامنه‌ای»، رهبر و فرمانده کل قوای مسلح جمهوری اسلامی، به‌صراحت گفته است که سوریه «خط مقدم مقاومت» در برابر اسراییل است و اسراییل هم اقدامات سپاه پاسداران در سوریه را تهدید مستقیم خود می‌داند. یعنی دو طرف، نوعی از تخاصم را در رفتار کشور مقابل مورد تاکید دارند که در خاک کشور ثالث، یعنی سوریه به مرحله ظهور می‌رسد و تاکنون دامنه آن به‌طور مستقیم به خاک آن‌ها نرسیده بود.

این وضع که به مدت بیش از یک دهه ادامه داشته، هنوز در حدی نیست که بتوان آن را عبور از آستانه مخاصمه مسلحانه و آغاز رسمی جنگ میان دو کشور ایران و اسراییل دانست، اما حمله احتمالی اسراییل به خاک ایران در جواب اقدام ۲۶فروردین سپاه،‌ ممکن است ازنظر نظامی یا امنیت ملی اسراییل در داخل این کشور توجیه شود، اما ازنظر حقوقی، دیگر دفاع مشروع محسوب نخواهد شد.

چنین حمله احتمالی از سوی اسراییل به خاک ایران، این بار در قالب تجاوز سرزمینی تعریف می‌شود که منشور ملل متحد آن را منع کرده و از مهم‌ترین دستاوردهای بشری پس از پایان جنگ جهانی دوم و تشکیل سازمان ملل متحد است. 

پاسخ احتمالی جمهوری اسلامی به این حمله، بار دیگر دفاع مشروع محسوب می‌شود و از هم‌اکنون هم تهران اعلام کرده که از خود در برابر آن دفاع خواهد کرد، در چنین وضعیتی، دیگر یک درگیری نظامی تمام عیار آغاز شده که افکار عمومی با عنوان جنگ از آن یاد می‌کند و اصطلاحا، نبرد مسلحانه بین‌المللی است.

منشور ملل متحد نه‌تنها توسل به‌زور، یعنی استفاده از نیروی نظامی علیه دیگر کشورها را منع کرده، بلکه تهدید به توسل زور را هم مجاز ندانسته است. اقدامی که جمهوری اسلامی و اسراییل به‌کرات آن را تکرار کرده‌اند. حمله احتمالی اسراییل به ایران اما، به‌طور فاحش بند ۲ ماده ۴ منشور را نقض خواهد کرد و معنی آن، تجاوز نظامی به خاک ایران است.