بازنمایی اقلیت‌های دینی در رسانه‌ها

چه‌گونه از پیش‌داوری‌ها و کلیشه‌ها جلوگیری کنیم؟

موارد رایج 

• انتخاب تصاویر نادقیق، کلی یا بی‌ربط برای پوشش اخبار.
• به پرسش نکشیدن عبارات حاوی انگ‌زنی. 
• نشانه‌گذاری یا سازوکار «پیروان خوب/بد اقلیت‌های دینی.» 

تاثیر روایات حاوی انگ‌زنی 

• تصاویر کلی و نادقیق، به‌ویژه تصاویر مرتبط با اقلیت‌هایی که پیشاپیش در معرض انگ‌زنی هستند، می‌توانند باعث تقویت کلیشه‌ها و پیش‌داوری‌ها شوند. 
• پوشش اخبار و عبارات اقلیت‌ستیز بدون اضافه کردن توضیح یا به پرسش کشیدن آن‌ها، باعث تقویت نفرت‌پراکنی و کلیشه‌ها علیه اقلیت‌ها می‌شوند و بی‌اعتمادی آن‌ها به رسانه‌ها را به دنبال خواهند داشت. 
• نشانه‌گذاری و دسته‌بندی پیروان اقلیت‌های دینی بر اساس ارزش‌ها و باورهای شخصی. «پیروان خوب» آن‌هایی هستند که عقاید و باورهای خود را پنهان می‌کنند و «پیروان بد» به کسانی تلقی می‌شود که ابایی از آشکارسازی عقاید خود ندارند یا از نمادهای ظاهری برای نشان دادن آن استفاده می‌کنند. 

برای فراگیرتر شدن یک رسانه چه می‌توان کرد؟

• تنوع تصاویر آرشیوی را ارتقا بدهید و سطح آگاهی سردبیران را در زمینه اضافه کردن کپشن‌های مناسب به تصاویر بالا ببرید.
• عبارات حاوی انگ‌زنی را به پرسش بکشید؛ به‌ویژه در زمان‌هایی که تصورات نادقیق یا کلیشه‌ای منتقل می‌کنند. در این موارد روزنامه‌نگاران را به این چالش دعوت کنید که برای اثبات چنین ادعاهایی مدارک لازم ارایه دهند.
• از دسته‌بندی اقلیت‌ها بر اساس باورها یا اعتقادات شخصی‌شان خودداری کنید. سطح دانش و آگاهی درباره تنوع اقلیت‌ها را ارتقا دهید و سعی کنید صدای آن‌هایی باشید که سرکوب می‌شوند. 

بر اساس نظر سنجی‌های «آژانس حقوق بنیادین» اتحادیه اروپا، افراد، اقلیت‌ها و گروه‌هایی که اغلب موضوع نفرت‌پراکنی هستند، بیشتر از شهروندان عادی مورد خشونت فیزیکی واقع می‌شوند. 

نتایج این نظرسنجی می‌گویند در پنج سال گذشته تنها ۹ درصد از افراد عادی جامعه مورد خشونت فیزیکی قرار گرفته‌اند، در حالی که ۲۳ درصد از افراد متعلق به اقلیت‌های اتنیکی، ۱۹ درصد از اقلیت‌های جنسی و جنسیتی و ۱۷ درصد از افراد معلول، قربانی این خشونت‌ها بوده‌اند. 

در جامعه ایران که نه تنها قوانین بازدارنده‌ای برای جلوگیری از نفرت‌پراکنی و اعمال خشونت علیه اقلیت‌های دینی وجود ندارد بلکه دولت، دستگاه‌های وابسته به آن و مسوولان، خود از مروجان اصلی نفرت‌پراکنی و عاملان خشونت‌های سیستماتیک علیه اقلیت‌های دینی هستند، نفرت‌پراکنی می‌تواند پیامدهای به مراتب شدیدتری علیه اقلیت‌ها به بار بیاورد.

موارد رایج 

• تصاویر خارج از بحث و بی‌ربط 

تصاویر خارج از بحث یا بی‌ربط ممکن است پیام‌های تبعیض‌آمیز یا کلیشه‌ای منتقل کنند؛ برای مثال، تصویر بالا مربوط به خبری درباره شهرک‌نشینان اسرائیلی است، که در آن چند فرد مسلح دیده می‌شوند. دومی، اقدامات خشونت‌آمیز تعدادی مهاجر را نشان می‌دهد، در حالی که در خبر هیچ اشاره‌ای به چنین اقداماتی از سوی مهاجران نشده است. این تصاویر، واقعیاتی را منتقل می‌کنند که هیچ اثری از آن‌ها در متن خبر نیست. چنین مواردی زمانی اتفاق می‌افتند که یک رسانه یا روزنامه برای خبر خود از تصاویر خارج از بحث یا مربوط به رویدادهای دیگر استفاده کند. 

این سهل‌انگاری‌ها می‌تواند باعث انحراف خواننده از موضوع شود و معمولا در مواردی اتفاق می‌افتد که تصاویر از آرشیوهای با تعداد و تنوع تصاویر کم گرفته می‌شوند. 

موارد رایج 

• به پرسش نکشیدن عبارات حاوی انگ‌زنی 

«سیاست سوت سگ» به استفاده از زبان رمزگذاری شده‌ای گفته می‌شود که برای عموم مردم، معمولی به نظر می‌رسد و بار معنایی خاصی ندارد اما حاوی پیام‌های مشخص برای گروه‌های خاصی از مخاطبان است و آن‌ها را هدف قرار می‌دهد؛ برای مثال، زمانی‌ که «پیتر دی کرم»، وزیر دفاع و خارجه پیشین بلژیک در سخنانی درباره نارضایتی‌های «اندرلخت» از «هنجارها و ارزش‌های ما» سخن به میان آورد، او گروه‌های مردمی ساکن محلات محروم را هدف قرار داد و میان «ما» به عنوان گروه‌هایی که سیاست‌مداران به آن تعلق دارند و «آن‌ها» به عنوان گروه‌های نژادی خاص و اقلیت‌هایی که این مردم به آن‌ها تعلق دارند، فاصله‌گذاری کرد. این سخنان شاید بی‌آزار به نظر برسند اما گروه‌های نژادی و تحت تبعیض ممکن است از آن به شکلی از خشونت تعبیر کنند. 

• نشانه گذاری یا سازوکار پیروان خوب/بد اقلیتهای دینی 

روزنامه‌نگاران در جوامعی که به شکلی ساختاری و سیستماتیک با اقلیت‌ستیزی درگیر هستند، باید با حساسیت نسبت به جامعه مدنی و آگاهی جمعی عمل کرده و چنین رویکردهایی را محکوم کنند. چراغ سبز نشان دادن به افراد یا گروه‌های جریان اصلی می‌تواند به تنها گذاشتن اقلیت‌ها برای دفاع از خودشان منجر شود. 

بحث‌ها و مناظرات عمومی که بر مبنای ارزش‌ها و هنجارها و نه قوانین شکل می‌گیرند، به کسانی که در قدرت هستند این اجازه را می‌دهند که آزادانه مردم را به دسته‌های «با ما» و «علیه ما» تقسیم کنند. چنین وضعیتی باعث می‌شود که اقلیت‌ها نتوانند در برابر قانون‌گذاران مواضع انتقادی بگیرند، بلکه به جای آن در موقعیتی قرار می‌گیرند که مجبور شوند تعلق و تعهد خود را به جامعه اثبات کنند. 

این باعث می‌شود صداهای اقلیت‌ستیز بر صدای افراد متعلق به اقلیت‌ها غلبه پیدا کند و این پیام نادرست منتقل شود که کسانی را که از حقوق بنیادین خود دفاع می‌کنند، باید به عنوان «عناصر خراب‌کار» در نظر گرفت. 

برای فراگیرتر شدن یک رسانه چه می‌توان کرد؟ 

• تصاویر خارج از بحث 

قدرت تصاویر، تاثیر و گیرایی اخبار را بالا می‌برد. هم‌چنین محتوا و نمادهای مشخصی را منتقل می‌کند. ظرفیت احساسی موجود در تصاویر، به آن‌ها قابلیت تفسیرهای جانب‌دارانه می‌دهد. 

علاوه بر این، نبود زیرنویس دقیق بر تصاویر مانع از انتقال اطلاعات ضروری مانند پاسخ به سوالاتی نظیر چه کسی چه کاری را در کجا و چه زمانی، برای چه انجام می‌دهد، می‌شود. 

در صورتی که سردبیران خود را ملزم به اضافه کردن زیرنویس‌های دقیق بر تصاویر بدانند، نه‌تنها از بروز این تفسیرها جلوگیری می‌شود بلکه انتخاب‌های دقیق‌تر و مرتبط‌تری را برای تصاویر تصمین می‌کنند. 

از این رو، گسترش و ایجاد تنوع در آرشیو تصاویر و افزایش آگاهی سردبیران در زمینه افزودن زیرنویس‌های دقیق و مرتبط بر تصاویر، دو مولفه مهمی هستند که به روزنامه‌نگاران کمک می‌کنند محتواهای بصری خود را طوری انتخاب کنند که پیشاپیش از انتقال اطلاعات نادرست جلوگیری شود. 

اگر رسانه‌ها به صورت پیوسته و صادقانه اقلیت‌ها را بازنمایی کنند و تنوع آن‌ها را به رسمیت بشناسند، می‌توانند نقش خود را در بهبود مدارا با اقلیت‌ها و تعلق اجتماعی آن‌ها ایفا کنند. 

• به پرسش نکشیدن عبارات حاوی انگ‌زنی 

روزنامه‌نگاران مسوولیت دارند نفرت‌پراکنی را به چالش بکشند و تاثیرات منفی آن را بر مردم نشان دهند؛ برای مثال، اشکال مختلف سیاست سوت‌سگ را شناسایی و افشا کنند. پیش از هر چیز باید اشکال نامحسوسی از تبعیض را نقادانه به پرسش بکشند که در نگاه اول برای خوانندگان معمولی قابل تشخیص نیست و از عادی سازی این اشکال تبعیض جلوگیری کنند. روزنامه‌نگاران باید به‌ویژه اظهارات افراد مورد تبعیض، انگیزه‌ها و اهداف آن‌ها را تحلیل بکنند. 

آن‌ها باید متن و زمینه‌ای که نفرت‌پراکنی در آن رخ می‌دهد، هم‌چنین موقعیت اجتماعی، اعتبار و سابقه افراد نفرت‌پراکن را مورد توجه قرار دهند؛ برای مثال، سیاست‌مداری که می‌تواند بر اذهان مخاطبان تاثیر بگذارد، باید به پرسش و چالش کشیده شود. اگر این اتفاق نیفتد، فضایی منفی ایجاد می‌شود که در آن حقوق گروه‌های به‌حاشیه‌رانده شده و آسیب پذیر مورد بی‌احترامی قرار می‌گیرند.

• نشانه گذاری پیروان خوب/بد اقلیت‌های دینی 

در مواقعی که تنش‌ها بالا می‌گیرند، این شکل گفتمان که بر روایت‌های رسانه‌ای تاثیر می‌گذارند یا حتی به آن‌ها شکل می‌دهند، لازم است به‌خوبی از هم تفکیک شوند. به عبارت دقیق‌تر، مشخص شود که کدام یک از اشکال تفرقه‌انداز حاوی انگ‌زنی یا نادقیق هستند. 

رسانه‌ها باید درباره واقعیات خطرناکی که اقلیت‌ها با آن مواجه هستند، شفاف‌سازی کنند: 

• پیش‌داوری‌های فرهنگی و روایات ساده‌انگارانه ناشی از انتشار اطلاعات نادرست را که به تقویت کلیشه‌ها منجر می‌شوند، به چالش بکشند. 
• درباره کلیشه‌های احتمالی (نژادی یا سایر اشکال آن) اطلاع‌رسانی کنند و نشان دهند که پیش‌داوری و تصورات نادرست ممکن است در هر جایی نهان باشند. 
• به افراد در معرض نفرت‌پراکنی امکان حرف زدن بدهند و وانمود نکنند که به جای آن‌ها حرف می‌زنند. هم‌چنین نباید با نگرش‌های غربی، مبارزات و روایات آن‌ها را گزارش کنند.
• با جمعیت‌های اقلیتی ارتباط برقرار کنند، با آن‌ها مصاحبه داشته باشند و به مناظره دعوت‌شان کنند. اتاق‌های خبر متفاوتی ایجاد کنند تا بتوانند جمعیت‌های اقلیتی را پوشش و بازتاب بدهند.