ریشه های شکست سنگین دلواپسان در ماجرای برجام

منتقدان دولت روحانی در مجلس شورای اسلامی در مسیر تصویب «طرح الزام دولت به اقدام متناسب و متقابل در قبال اجرای برجام» به سختی شکست خوردند. این شکست، دست‌آورد تلاش دوماهه گروه موسوم به دلواپسان بود؛ یک گل تمام عیار به خودی.

بگذارید اول توضیح دهم الگوی کلی دلواپسان چه بود؟ آن ها از قاعده «تحمیل» پیروی می کردند؛ برای نمونه، «علی مطهری»، نماینده مجلس ایران سه سال پیش در گفت و گویی توضیح داد حضور انتخاباتی میرحسین موسوی و مهدی کروبی، در سال 92 اشتباه بود. اگر آن ها به میدان نیامده بودند، اصول گرایان خودشان کار محمود احمدی نژاد را تمام می کردند.
او گفت برخی اصول گرایان عقیده داشتند نظر علی خامنه ای به احمدی نژاد است ولی این امکان وجود داشت که با معرفی فردی مثل «علی اکبر ولایتی»، اجماع اصول گرایان و مذاکره با رهبر جمهوری اسلامی، نظر مساعد او را هم جلب کرد. این یک مثال ساده از قاعده تحمیل است.

مبنای برخورد دلواپسان با لایحه برجام این بود که رهبر جمهوری اسلامی مخالف برجام است. آن ها می گفتند خط قرمزهای خامنه ای در برجام رعایت نشده، رهبر ایران حاضر به امضای نظر مثبت شورای عالی امنیت ملی نشده، بر خلاف نظر دولت، بر بررسی آن توسط مجلس اصرار ورزیده و در سخنرانی علنی خود از لغو نشدن تحریم ها انتقاده کرده است.

این نمونه، یک زیرساخت قابل توجیه برای شروع مخالفت های آن ها تدارک دیده بود. آن ها احساس می کردند با این پشتوانه می توانند ایده های خویش را به دولت تحمیل و با قوی تر کردن صدای خویش، زور علی خامنه ای را در چانه زنی های بالادستی نیز بیش تر کنند تا به تعبیر خودشان، احساس تنهایی نکند.

دلواپسان در مسیر اجرایی کردن این مخالفت، چهار گزینه مدنظر داشتند؛ نخست این که برجام را رد کنند. «محمود نبویان»، نماینده عضو «جبهه پایداری» از جمله مدافعان مهم این گزینه به شمار می رفت. او در میان رسانه ها نیز از حمایت جدی روزنامه «کیهان» برخوردار بود و «حسین شریعتمداری» سرمقاله های مفصلی در دفاع از رد برجام نوشت.
مجموع صحبت های «سعید جلیلی»، مذاکره کننده پیشین ایران در مجلس و شورای عالی امنیت ملی هم این ایده را پشتیبانی می کرد.

گزینه دوم آن ها، درخواست اصلاح برجام و بازگشت به میز مذاکره بود. آن ها در طرح پیشنهادی خویش که «حمید رسایی» در جلسه کمیسیون شورای عالی امنیت ملی مطرح کرد و رای نیاورد، این استراتژی را مطرح کردند. معنای این پیشنهاد، رد کردن برجام نبود بلکه درخواست برای اصلاح آن بود. با این وجود، محدودیت های بین المللی، تمایل نداشتن دولت و عدم حمایت اصول گرایان میانه رو باعث شد که چنین پیشنهادی امکان طرح قوی پیدا نکند.

گزینه سوم آن ها، ارایه یک پیوست و یا فکت شیت بود. این ایده را «محمدجواد لاریجانی»، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه مطرح و حامیانی چون «مهدی محمدی»، عضو تیم مذاکره کننده دوران سعید جلیلی پیدا کرد. بحث آن ها تدوین یک آیین نامه یا لایحه تکمیلی بود که تحت مقرراتی به دولت اجازه می داد برجام را اجرا کند. در واقع، خواستار رد یا عدم تصویب برجام نبودند بلکه می خواستند از این فرصت برای دشوارسازی کار دولت در مسیر اجرا و افزایش تعهداتش استفاده کنند و مدعی بودند که می توان با برخی مصوبات، راه سوءاستفاده یا نفوذ غرب در دوران پسابرجام را بست. این پیشنهاد از سوی چهره هایی چون «علیرضا زاکانی»، رییس کمیسیون ویژه برجام نیز پی گیری می شد.

 گزینه چهارم آن ها، بررسی انتقادی مجلس درباره برجام بود. اما این گزینه دو زیرمجموعه داشت؛ برخی نمایندگان مجلس مانند «احمد توکلی» اعتقاد داشتند بررسی انتقادی انجام شده در کمیسیون برجام، نظر نهایی و دقیق مجلس است ولی باید از سر مصلحت سنجی به این طرح رای مثبت بدهد. ولی طیف دیگر و قوی تر منتقدان تلاش داشتند در صورت رسیدن به این گزینه، حداقل این رای مثبت مجلس به ثبت نرسد به طوری که حمید رسایی بارها تکرار کرد که این مجلس در نهایت رای مثبت به برجام نمی دهد.

در واقع، ایده آل آن ها این بود که امروز با طرح پیشنهادات متعدد، کار را به جایی برسانند تا امکان اظهارنظر مجلس درباره برجام فراهم نشود. اگر آن ها موفق شده بودند، می توانستند بعد اعلام کنند نظر نهایی مجلس همان گزارش کمیسیون برجام است که پر از انتقاد و ایراد علیه برجام بوده است.

هر چهار گزینه اما با مدیریت علی لاریجانی و دیگر اصول گرایان حامی توافق و دولت شکست خوردند. دولت به شدت مقاومت کرد که امکان اصلاح برجام وجود ندارد چون یک توافق دوطرفه بین المللی است، طرح باید تایید یا رد شود و این هزینه اظهارنظر را بالاتر برد.

علی لاریجانی بر خلاف میل خود، پس از ابراز نظر علی خامنه ای، تن به تشکیل کمیسیون برجام داد ولی روز اعلام گزارش انتقادی این کمیسیون، یک طرح دیگر را به مجلس آورد و یک فوریت آن را تصویب کرد. این طرح با موافقت دولت همراه بود.

پیشنهادهای اصلاحی دلواپسان نیز در کمیسیون امنیت ملی با مدیریت «علاءالدین بروجردی» رای نیاورد تا همه راه ها بسته شوند. در جلسه امروز نیز لاریجانی با سماجت و قلدری اجازه طرح پیشنهادات اصلاحی را به نمایندگان دلواپس نداد و تیر آخر را شلیک کرد؛ تیری که داد «مهدی کوچک زاده»، فریاد حمید رسایی و اشک «علی اصغر زارعی» را درآورد.

گزینه پنجم و تست نشده دلواپسان اما امیدواری به اظهارنظر شورای نگهبان است. آن ها اعتقاد دارند چون خط قرمزهای رهبر جمهوری اسلامی در این زمینه رعایت نشده، شورای نگهبان می تواند به دلیل شرعی آن را رد کند.

این امیدواری با رویکرد امروز مجلس خیلی کم رنگ شده است. تعداد مخالفان جزییات نسبت به کلیات از 100 نفر به 59 نفر کاهش یافته است و در مجلس اعلام شده که خروجی جلسه امروز، محصول تصمیم دیشب «علی شمخانی»، دبیر شورای عالی امنیت ملی که در واقع، نماینده دولت به شمار می رود، علی لاریجانی، رییس مجلس و «علی اصغر حجازی»، رابط آیت الله خامنه ای با مجلس بوده است.

این نقل قول ها در روزهای آینده فضای سیاسی کشور را بیش تر تحت تاثیر قرار می دهد و شورای نگهبان را برای رد برجام تحت فشار بیش تر می گذارد. در عین حال، اکنون طیف اصول گرای حامی نهایی شدن برجام از اعتبار و قدرت کافی برای چانه زنی با اعضای شورای نگهبان برخوردار هستند.

نکته سوم این که با وجود برخی کنایه ها و اعتراض های رهبر جمهوری اسلامی، پس از توافق وین تاکنون علی خامنه ای به صراحت اعلام نکرده است که خط قرمزهای مدنظر او رعایت نشده اند. او به طور معمول اعلام کرده که درباره برجام نظری ندارد؛ حتی اگر اعلام شده باشد که دیشب در جلسه با علی شمخانی، علی لاریجانی و علی اصغر حجازی به عنوان رابط رهبر جمهوری اسلامی حضور داشته است.

ملاحظه این پنج گزینه به خوبی نشان می دهد مجموعه ای از محاسبات اشتباه یا برداشت های خوش بینانه منتقدان توافق هسته ای در ایران سبب شد آن ها هم در مسیر تحمیل ایده های خویش شکست بخورند و هم نظر مجلس ایران به عنوان پشتوانه توافق به یک سرمایه سیاسی و قانونی برای دولت روحانی تبدیل شود.

در تحلیل مواضع دوماهه اخیر منتقدان هسته ای، می توان گفت آن ها بیش از اندازه روی موضع گیری ها یا حمایت علی خامنه ای حساب کرده بودند؛ همان طور که روزگار دولت احمدی نژاد، جمهوری اسلامی بیش از اندازه روی قدرت «وتو» روسیه و چین حساب باز کرده بود. هم‎چنین احساس می کردند با ظاهر شدن رگه هایی از مخالفت خامنه ای، علی لاریجانی از اجماع سازی اصول گرایانه پیرامون تصویب برجام دست می کشد. در عین حال، با توجه به تجربه های قبلی در فضای سیاست داخلی مانند استیضاح وزیرعلوم و غیرسیاسی بودن ترکیب حامیان لاریجانی در مجلس (فراکسیون رهروان ولایت)، دلواپسان فکر می کردند در صورت فعالیت قوی، سازمان دهی شده و هدفمند، می توانند در این فراکسیون شکاف ایجاد کنند. همه این محاسبات اشتباه از آب درآمد.

در طول یک دهه گذشته، رهبر جمهوری اسلامی و مشاورانش با مرتکب شدن مجموعه ای از محاسبات اشتباه درباره برنامه هسته ای، رویکرد جامعه جهانی و تحریم ها، سرانجام ناچار به پذیرش توافق هسته ای شدند. این بار دلواپسان به عنوان فعال ترین یاران او مشابه آن اشتباهات را تکرار کردند تا مجلس با حضور آن ها، حامی توافق هسته ای شود. دلواپسان در این زمینه هم به رهبر خویش لبیک گفته اند.