پنج راهی که روزنامه نگاری می تواند جهان را به جای بهتری بدل کند

برای بسیاری ممکن است روزنامه نگاری به عنوان اهرمی برای تغییرات اجتماعی به حساب نیاید اما کارهای روزنامه نگاران در طول تاریخ، چه آن جا که نقض حقوق بشر را افشا کرده اند، یا مسوولان را به پاسخ گویی واداشته و یا صدای یک ملت شده اند، نقش مهمی در تغییرات مثبت داشته اند.

«روزنامه نگاری جرم نیست» در گفت و گو با سه کارشناس، نگاهی دارد به پنج راهی که روزنامه نگاری می تواند جهان را به جای بهتری بدل کند.
 

1. پایان فساد و بی عدالتی اقتصادی

چند هفته قبل وقتی اسناد «پاناما» منتشر شد، تمام جهان به شوک فرو رفت و همه- از روسیه تا امریکا- دیدند که چه طور قدرتمندترین افراد جهان، ثروت عظیم آن ها را در حساب ها و شرکت های برون مرزی مخفی می کنند. از آن به بعد حجم قابل توجهی از این اسناد- یعنی دقیقاً یک و نیم میلیون دلار- تیترهای نشریات سراسر جهان را به خود اختصاص دادند.

هرچند هنوز زود است که ببینیم نتیجه اسناد منتشر شده پاناما چه قدر گسترده است، با این حال این افشاگری تا همین جا بر نقش مهم روزنامه نگاری در پاسخ گو کردن کسانی که قدرت را در دست دارند، تاکید کرده است. در تمام دنیا، تظاهرکنندگان به خیابان ها ریخته اند، سیاستمداران استعفا داده اند و تحقیقات آغاز شده است.

افشا کردن فساد و سوء استفاده از قدرت و اختلاس های مالی به عنوان درخشان ترین هدف روزنامه نگاری مورد اشاره قرار گرفته است. پرونده های فساد اغلب با تیتری در مطبوعات باز شده و برخی از آن ها نتایج خیره کننده ای داشته اند. در ماه می 2009 شاهد آغاز یک رسوایی بزرگ سیاسی بودیم که خشم بسیاری از بریتانیایی ها را برانگیخت. در خبرها آشکار شد سیاستمداران بریتانیایی برای سال ها از بودجه پارلمان برای مخارج زندگی شخصی خود استفاده می کردند.

این مطلب ابتدا در «دیلی تلگراف» چاپ شد و بعد بازتاب گسترده ای در سایر رسانه های بریتانیا داشت. نتیجه درخشان بود؛ تعداد قابل توجهی از نمایندگان پارلمان مجبور شدند استعفا دهند، از مردم معذرت خواهی کنند و مبالغ صرف شده را برگردانند. چند تایی هم تحت تعقیب قرار گرفتند و زندانی شدند.

اما «چارلی بکت»، مدیر «پلیس»( POLIS) یک اتاق فکر رسانه ای در مدرسه اقتصاد لندن(London School of Economics) می گوید نقش رسانه ها تنها درباره پرونده های ویژه خلاصه نمی شود و این پرونده ها همیشه هم خیلی پرسروصدا نیستند:«در بنای فرهنگی است که مردم در آن فکر کنند به آن ها اعتنا می شود. کمپینی که فساد مالی نماینده های پارلمان را برملا ساخت، کمک کرد تا سیاستمدارن بریتانیایی دور از فساد باقی بمانند.»
 

1. بهبود حقوق کارگران

در ژانویه 2010 جسد یک کارگر مرد 19 ساله را در کارخانه «فاکسکان» در چین پیدا کردند؛ کارخانه ای که یکی از بزرگ ترین تامین کننده های قطعات برای شرکت های تکنولوژی بزرگ امریکا مثل «اپل» است. در شش ماه بعدی، هشت کارگر دیگر خودکشی کردند. هرچند اولین خودکشی ها چندان توجه ها را به خود جلب نکرد اما ارقام عجیب و غیرطبیعی سوالاتی را برانگیخت. این البته زمانی اتفاق افتاد که یک گزارش گر جوان به دنبال این قضیه رفت، 28 روز در این کارخانه کار کرد و راه برای پوشش این قضیه در رسانه های جهانی باز شد.

داستان ترسناک این گزارش گر از وضعیت کارگران در کارخانه فاکسکان و استرسی که کارگران جوان به هنگام تولید آیفون و آیپد دارند، در صفحه اول روزنامه تحقیقی «ساترن ویکند» چاپ شد و خیلی زود رسانه های غربی پشت آن را گرفتند. به قول «آنیا شیفرین»، گردآورنده کتاب «افشاگری فساد اداری جهانی: صد سال گزارش های تحقیقی از سراسر جهان»، انتشار این گزارش و ادامه پوشش آن در جهان، نقش مهمی در جلب توجه به وضعیت کارگران در فاکسکان و به طور کلی در چین داشت و بر فاکسکان فشار آورد که اوضاع را بهبود بخشد.

در کتاب شیفرین، داستان فاکسکان به عنوان یکی از مثال های بی شماری ذکر شده که چه طور تحقیقات روزنامه نگاران طی دهه ها به ارتقای وضعیت کارگران در سراسر جهان کمک کرده اند. گاهی مقالات آن ها تاثیر مستقیم بر قوانین هم داشته اند؛ برای مثال، زمانی که در سال 2014، «نیویورک تایمز» درباره وضعیت کارگران در سالن های آرایش ناخن در منهتن افشاگری کرد، مقامات محلی بلافاصله قوانینی وضع کردند که وضعیت کارگران و حقوق آن ها را بهبود بخشید.

شیفرین می گوید با آن که تاثیر مستقیم این مقاله ها اغلب بر کارگران سالن های آرایش ناخن در نیویورک بود اما تغییراتی از این دست می تواند بر حقوق همه مردم به طور عمومی تاثیر داشته باشد:«وقتی این قضیه بالا گرفت، می تواند بر همه زمینه ها تاثیر بگذارد. نمی گویم این یک شبه اتفاق می افتد اما روزنامه نگاری واقعاً می تواند تاثیر مهمی بگذارد.»
 

1.  صدای ملت شدن

روز هفدهم دسامبر 2010 یک دست‎فروش در تونس که از فساد پلیس، افزایش قیمت ها و نبود امکانات در این کشور به تنگ آمده بود، خودسوزی کرد. کاری که او از سرنومیدی انجام داد، موجی از هم‎ذات پنداری در منطقه به راه انداخت و دیگران را تهییج کرد که به خیابان ها بریزند و علیه سران سلطه گر خود که گاه برای سال ها و حتی دهه ها در قدرت بودند، بشورند.

به نظر «چارلی بکت»، آن چه که در سال 2011 به عنوان «بهار عربی» اتفاق افتاد را باید در مقیاس اجتماعی، سیاسی و تاریخی وسیع تری دید. با این وجود، تردیدی نیست که تلفن های همراه، شبکه های اجتماعی و شهروند خبرنگارها نقش مهمی داشتند و به مردم کمک کردند تا برای تغییری که به آن امید داشتند، فشار بیاورند.

بکت می گوید:«کمک کرد تا مردم برنامه ریزی داشته باشند، هم‎دردی کنند و این که بفهمند یک چالشی در حال پا گرفتن است. رسانه های معمول مثل تلویزیون هم نقشی در این زمینه داشتند و به مردم نشان می دادند که چه اتفاقی دارد می افتد و از این طریق الهام بخش آن ها بودند. آن ها تابوها را هم شکستند؛ از جمله این تابو که شما هیچ وقت نمی توانید قیام کنید. بنابراین، قطعاً نقشی در تسریع تجمع ها و تسری آن به جاهای دیگر داشتند.»

با رشد تکنولوژی، نقش شهروندان در مستند کردن و انتشار اخبار به شکل فزاینده ای افزایش یافت؛ به ویژه در جاهایی که رسانه های اصلی تحت کنترل دولت هستند یا جاهایی که روزنامه نگاران حرفه ای دسترسی محدودی دارند. بلافاصله پس از شروع جنگ سوریه، شهروندان شروع کردند به استفاده از تلفن های همراه خود برای فرستادن تصاویر و گزارش به جهان. 

به گفته «استوارت آلن»، استاد روزنامه نگاری در دانشگاه «کاردیف» که درباره جهان دیجیتال و گزارش های شهروندان تحقیق می کند، گسترش نقش شهروند خبرنگارها یک پیشرفت قابل توجه است اما نمی تواند جای روزنامه نگاری حرفه ای را بگیرد.

آلن توضیح می دهد:«کمک می کند تا رسانه های ما دموکراتیزه شوند. تصمین می کند که ما سویه های مختلفی از روزنامه نگاری داریم. از مردم دعوت می کند که داخل ماجرا شوند و توجه نشان دهند. این می تواند کیفیت کاری را که روزنامه نگاران انجام می دهند، غنی تر کند و عمق بیش تری به آن بدهد. این به احتمال زیاد تاثیر مثبتی بر مخاطبان دارد چرا که آن ها را وارد دنیای بزرگ تری می کند.»
 

1. جلب توجه و فشار برای عمل

اخبار یک فاجعه، چه زلزله ای در نپال، چه حمله تروریستی در پاریس یا یک بحران بشری در خاورمیانه، به احتمال زیاد ظرف چند ساعت به بقیه جهان می رسد. گرچه رسانه ها نمی توانند مشکلات جهان را حل کنند اما می توانند توجه و هم‎ذات پنداری را گسترش دهند، پول و کمک جمع کرده و مردم را تهییج کنند که برای آن هایی که اتفاقی برایشان افتاده، کاری انجام دهند.

بکت می گوید:«آشکارا می توانیم ببینیم هر جایی که توجه بیش تری به یک بحران بشری یا یک فاجعه شده ، کمک های بیش تری در زمینه مالی و زمینه های دیگر از سوی مردم انجام شده است.»

توجه رسانه ها نه تنها در زمینه جمع کردن کمک مالی و بشردوستانه مهم است بلکه می تواند مردم را دعوت کند تا شخصاً وارد ماجرا شوند. در کانادا هزاران خانواده آغوش خود را به روی پناهنده های سوری باز کرده اند که بخشی از آن به دلیل روشن گری رسانه ها درباره وضعیت پناه جویان سوری است.

طی شش ماه گذشته 26 هزار پناه جوی سوری، اقیانوس اطلس را طی کرده اند تا در کانادا مستقر شوند. از میان آن ها، 11 هزار نفر توسط شهروندان معمولی کانادایی مورد قبول واقع شده اند تا از لحاظ مالی و اجتماعی طی مدت یک سال تحت حمایت آن ها باشند. به نظر کارشناسان، تصاویر اثرگذار از سوریه و دریای مدیترانه باعث شده تا کاناداهایی شخصاً دست به اقدام بزنند.
 

5.ترفیع حقوق بشر

در سال 2002، گروهی از گزارش گران در بوستون امریکا در تحقیقات خود افشا کردند که ده ها کشیش کاتولیک محلی برای سال ها از بچه ها سوء استفاده جنسی کرده اند. این پرونده مخوف که داستانش در فیلم «اسپات لایت» در سال 2015 بازگفته شد، به شکل گسترده ای در رسانه ها پوشش داشت و نتیجه آن تحقیقات، محاکمه و مجرم شناخته شدن عده ای در کشورهای بسیاری شد و فشار مضاعفی بر واتیکان وارد کرد تا صدها کشیش را از کار برکنار کند و اقداماتی برای حفاظت از بچه ها انجام دهد. 

موارد نقض حقوق بشر در جهان بی شمار است؛ در ایران روزنامه نگاران و مخالفان سیاسی در معرض خطر دستگیری و شکنجه هستند. در یمن بچه ها در خط مقدم به عنوان سربازان مسلح به کار گرفته شده اند و در تونس مردان هم جنس گرا تحت تعقیب قرار می گیرند. تغییرات به سادگی اتفاق نمی افتند و به ندرت می توانند تنها با کار روزنامه نگاران میسر شوند. اما هر نوع نقض حقوق بشری که باشد- از قاچاق انسان تا کار بچه ها و تبعیض و شکنجه- تاثیر پوشش دادن رسانه ها نباید دست کم گرفته شود. وقتی که رسانه ها درباره حقوق بشر حرف می زنند، مردم شروع می کنند به حرف زدن درباره این موضوع و درخواست عمل دارند.

شیفرین می گوید:«روزنامه نگاری به طرز شگفت انگیزی می تواند در افشا و تصحیح بسیاری از بی عدالتی های مختلف کارآمد باشد و به کمک آن دسته از مراکز دولتی می آید که این موضوع برایشان مهم است. فکر می کنم اغلب دولت ها تا درجاتی درقبال مردم خود پاسخ گو هستند. اگر قوانینی درباره حقوق بشر هست یا اگر دولت ها پیمانی را درباره آن امضا کرده اند، روزنامه نگاری می تواند به آن ها یادآوری کند که مطابق با آن رفتار کنند.»

شیفرین می گوید با آن که اندازه گیری تاثیر رسانه ها غیر ممکن است اما می توان تصور کرد که اگر روزنامه نگاری وجود نداشت، چه جنایت ها و آزارهایی می توانست اتفاق بیفتد:«چه اتفاقی می افتاد؟ نمی دانیم. اگر روزنامه نگاری وجود نداشت، آن ها چه کارهایی که نمی کردند.»