تدریس از پشت پرده، گزارشی درباره حوزه علمیه خواهران قم

«استاد از یک در وارد می‌شود و شاگردانش از در دیگر. وسط کلاس یک پرده سبزرنگ به ارتفاع حدود دو متر نصب شده است. میز استاد یک‌طرف پرده قرار دارد و صندلی‌های شاگردانش در طرف دیگر. موقع تدریس نه استاد شاگردانش را می‌بیند و نه شاگردان استاد را.» این روایت دوستم از  حوزه علمیه خواهران قم یا «جامعه‌الزهرا» است .

او می‌گوید: «استادان مرد از پشت پرده به طلبه‌های خانم درس می‌دهند.»

موضوع برایم جذاب شد. تصمیم گرفتم خودم با جامعه الزهرا تماس بگیرم. مسوول آموزش، مرد است. سلام علیکم را غلیظ ادا می‌کند و من به عنوان یک علاقه‌مند به تحصیل در حوزه علمیه، سوال‌هایم را از او می‌پرسم: «شنیده ام استادان مرد از پشت پرده به خانم ها درس می‌دهند، این واقعیت دارد؟»

حرفم را تایید می‌کند: « بله. در کلاس‌هایی که استادان آقا حضور می‌یابند، حایلی وجود دارد که هم استاد و هم طلبه‌ها راحت باشند. "فاطمه زهرا"، الگوی زنان مسلمان در حدیثی نقل کرده‌اند که ویژگی زن مسلمان این است که نه مرد نامحرم او را ببیند و نه او مرد نامحرم را ببیند. منظور ایشان این بوده که تا جایی که امکان‌پذیر است از روبه‌روشدن زن و مرد نامحرم جلوگیری شود. حوزه هم باید حرف های این الگوی بی نظیر اخلاق را سرلوحه کارهای خودش قرار دهد. سال ها است که این کلاس‌ها در حوزه برگزار می‌شوند و هم استادان و هم طلبه‌ها راضی هستند.»

استاد پشت پرده قدم می‌زند

چند نفر از طلبه‌های جامعه الزهرا را پیدا می‌کنم اما راضی به مصاحبه نیستند. بعد از چند تلاش ناموفق، «سمیه سادات حسینی»، یکی از طلبه‌های جامعه‌الزهرا حاضر به گفت‌وگو می‌شود. او تجربه حضور در چنین کلاس‌هایی را دارد. درسش را در مقطع اول یا دوره عمومی حوزه علمیه تمام کرده و همراه تحصیل در مقطع دوم حوزه، در یک مدرسه راهنمایی، دروس عربی و تعلیمات دینی را تدریس می‌کند.

آرام و بدون مکث حرف می‌زند و لابه‌لای پاسخ‌ها می‌گوید: «سایت شما را می‌شناسم و می‌دانم این حرف ها را قبول ندارد اما در این باره حرف می‌زنم تا دلایل و نظرات ما را هم بدانید. ما باید توانایی این را پیدا کنیم که با منتقدان خودمان حرف بزنیم و حرف آن‌ها را بشنویم.»

محیط کلاس‌هایی که استادان آقا دارند در جامعه الزهرا چه گونه است؟

• طلبه‌ها قبل از استاد با پوشش کامل چادر و بعضی‌ها با پوشیه وارد کلاس می‌شوند. استاد در می زند، به کلاس وارد می شود و بدون این که طلبه‌ها را ببیند، در پشت میز و پرده مستقر می‌شود و تدریس را آغاز می کند. گاهی اگر لازم باشد، از تخته هم استفاده می کند. پشت به شاگردان، روی تخته می‌نویسد و ماهم یادداشت بر می‌داریم.

پیش از ورود به حوزه، از این کلاس‌ها آگاهی داشتی؟

- در ترم‌های یک و دو  درسی به ما ارایه نشده بود که استاد آن آقا باشد و دیدن کلاس‌هایی که دو در دارد، برای من عجیب بود. مدام با خودم فکر می‌کردم چه گونه می‌شود بدون دیدن استاد درس خواند. اما حالا در این کلاس‌ها بسیار راحت هستم.

چه طور؟

• خب، در این کلاس‌ها لازم نیست رویمان را بپوشانیم و یا دستمان به چادرمان باشد مبادا استاد ما را ببینند. واقعا برای ما سخت است که هم حجاب دست و صورت خود را حفظ کنیم و هم از حرف های ایشان یادداشت برداریم.

اما اسلام بیرون بودن صورت و کف دست ‌ها را مجاز می‌داند.

•  [خنده] بله، ما هم کف دستمان را نمی‌پوشانیم اما صورتی که دین اسلام می‌گوید لزومی به پوشش آن نیست، با صورت الان ما متفاوت است. مدنظر دین اسلام، صورت ساده و بدون زینت است. ابرو برداشتن خودش یک نوع زینت است و زنان وقتی به ابروهایشان مدل می‌دهند و یا آن را رنگ می‌کنند، باید آن را بپوشانند. بسیاری از هم‌کلاسان من برای این که راحت‌تر باشند، پوشیه می‌زنند و در کلاس پوشیه را برمی‌دارند. در صورتی که اگر استاد مرد باشد، باید با پوشیه سر کلاس حضور یابند.

خودتان هم از پوشیه استفاده می‌کنید؟

• من چادر را روی ابروهایم قرار می‌دهم و معمولا آرایش نمی‌کنم. بنابراین، از پوشیه استفاده نمی‌کنم مگر این که بخواهم به عروسی یا میهمانی خاصی بروم که در خیابان پوشیه می‌زنم. اما خیلی از خانم‌های طلبه معتقدند که استفاده از پوشیه آسان‌تر است.

 وقتی در خیابان پوشیه می‌زنید، برخوردها چه‌گونه است؟

• بعضی خیلی با احترام برخورد می‌کنند و بعضی‌ها با تعجب نگاه می‌کنند. بعضی هم زیر لب غر می‌زنند. همیشه تعدادی از خانم ها هم هستند که جلو می‌آیند و سوالاتی می‌پرسند؛ مثلا می‌گویند گرم‌تان نمی‌شود، یا سخت نیست؟ من در جواب می‌گویم فکر نکنم از آتش جهنم گرم‌تر و سخت‌تر باشد.

شما خودتان معلم هستید؛ آیا فکر نمی‌کنید زمانی که معلم شاگردش را نبیند، بازدهی کلاس درس پایین می‌آید؟

• ببینید، معلم باید بلد باشد با بالا و پایین بردن تن صدایش، توجه شاگردان را جلب کند، فن بیان خوبی داشته باشد و جذاب حرف بزند. خوش‌بختانه استادان حوزه، همه این فاکتورها را دارند. ضمن این که برخی از استادان برای این‌که نشاط کلاس از بین نرود، در حین صحبت در پشت پرده قدم می‌زنند و برای این که میزان توجه طلبه‌ها را بسنجند٬،در رابطه با آن چه درس می‌دهند، سوال می‌پرسند.

اگر سوالی برایتان پیش بیاید چه می‌کنید؟

• ما در حد لزوم با استاد صحبت می کنیم و سوال می‌پرسیم. ببیند، کلاس درس برای ما مثل جلسه‌های سخنرانی است؛ چه طور در جلسه‌های سخنرانی خانم ها، روحانیون را نمی‌بینند، آن ها در قسمت زنانه مسجدها گوش می‌دهند. در خیلی از مسجدها، بخش زنانه با پرده از بخش مردانه جدا شده است.

لطفا متاهل باشید

جامعه‌الزهرا  زیر مجموعه حوزه علمیه قم و یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علمیه خواهران است. نمودار سازمانی ‌این حوزه نشان می‌دهد که جامعه الزهرا زیر نظر آیت‌الله خامنه‌ای اداره می‌شود. بعضی از حوزه‌های علمیه برای ثبت‌نام طلبه‌ها، آزمون ندارند و فقط شرط معدل مقطع تحصیلی قبلی را برای تحصیل به صورت حضوری قبول می‌کنند. اما جامعه الزهرا بدون قبولی در آزمون، هیچ طلبه‌ای را ثبت نام نمی‌کند.

مسوول آموزش جامعه‌الزهرا در این باره می‌گوید: «۱۹ دی ماه هرسال دفترچه آزمون توزیع می‌شود. داوطلبان می‌توانند از طریق سایت جامعه الزهرا، مراحل شرکت در آزمون را ببینند.»

از او می‌پرسم طلب‌های حوزه علمیه پس از اتمام تحصیل باید سراغ چه کارهایی بروند؟
کمی مکث می‌کند و می‌گوید: «بستگی دارد تا چه مقطعی تحصیل کنید. اگر مقطع اول را به پایان برسانید، می‌توانید در مدرسه‌ها به عنوان مربی پرورشی و یا معلم عربی، اجتماعی و دینی تدریس کنید. می‌توانید به عنوان مبلغ دین در جلسه‌ها و اجتماعات خانم‌ها هم حاضر شوید. در مقاطع بالاتر می‌توانید به تدریس و پژوهش در حوزه‌های علمیه و مراکز آموزش عالی بپردازید و مبلغان شایسته تربیت کنید.»

چند ساعت بعد یکی از دوستانم به عنوان مردی که دانشجوی دکترای فلسفه دانشگاه تهران است، با بخش مدیریت حوزه تماس می‌گیرد و می‌پرسد برای تدریس در جامعه الزهرا باید چه کند؟

مردی که پشت خط است،می‌گوید: «باید در آزمون استادان شرکت کنید. به شرط این که سن‌تان بیش‌تر از 28 سال باشد و متاهل باشید.»