فعالیت امن؛ اگر در اعتراضات بازداشت شدیم، چه بگوییم، چه نگوییم؟

در آستانه سالگرد قتل حکومتی «ژینا[مهسا]امینی»، شهروندان بسیاری در شبکه‌های اجتماعی درباره ازسرگیری اعتراضات  صحبت می‌کنند. 

چطور در اعتراضات از خودمان و دوستان و همراهان مراقبت کنیم؟ چگونه به‌صورت امن فعالیت کنیم و اگر بازداشت شدیم، چه بگوییم، یا نگوییم؟

*** 

تجربه خیزش‌های سال‌های اخیر و سرکوب گسترده حکومت در چند روز اول اعتراضات نشان داده که فعالیت امن، کاهش خطر بازداشت و احتمال مجروح شدن، یکی از کلیدی‌ترین موضوعاتی است که باید پیش از شال‌و‌کلاه کردن و عازم خیابان شدن، درباره آن دانست. 

چند هفته پیش، سازمان «اتحاد برای ایران» که یک نهاد غیرانتفاعی برای گسترش دموکراسی و تقویت جامعه مدنی در ایران است، کارگاهی آموزشی برگزار کرد و در آن، به روش‌های فعالیت امن در ساحت خیابان و اینترنت، با تاکید بر حفظ سلامت روان و محافظت حقوقی از خود و دیگران پرداخت.

این سازمان همچنین با انتشار جزوه‌ای که نسخه‌ای از آن هم در اختیار «ایران‌وایر» قرار گرفته، اصول و تاکتیک‌هایی را برشمرده که خواندن آن‌ها پیش از ورود به عرصه فعالیت مدنی، می‌تواند در افزایش اعتماد‌به‌نفس شهروندان برای مبارزه و مقاومت در برابر متدهای بازجویی، کاهش خطر بازداشت و حفظ امنیت‌شان حین رویارویی با نیروهای سرکوب، به آن‌ها کمک کند.

 

اعتراض امن در خیابان

معمولا برای غلبه بر حکومت‌های استبدادی مشابه ساختار سیاسی ایران، نیاز به مجموعه‌ای از روش‌های اعتراض است، مانند حضور اعتراضی در خیابان در مواقعی که فضا اجازه می‌دهد و گروه‌های مردمی با فراخوان‌های از پیش اعلام‌شده یا به‌صورت خودجوش، در خیابان هستند.

اگرچه سرکوب در جمهوری اسلامی، به این سادگی‌ها قابل توقف نیست و با کوچکترین احتمال شکل‌گیری اعتراض، نیروهای حکومت در خیابان‌ها حاضر هستند، اما تجربه سال‌های اخیر نشان داده که در صورت حضور گسترده معترضان، امکان شکل‌گیری هسته اولیه اعتراض و تجمع گسترده‌تر، حول آن وجود دارد.

«شقایق نوروزی»، فعال برابری جنسی و جنسیتی و مدیر روابط عمومی سازمان اتحاد برای ایران است. او درباره روش‌هایی که شهروندان معترض می‌توانند برای افزایش امنیت خود از آن بهره ببرند، به ایران‌وایر می‌گوید: «برای مبارزه در خیابان و استراتژی‌ها و تاکتیک‌های مربوط به آن، باید با لنز مراقبت از خود و بررسی ضریب ریسک و محافظت در نظر گرفته شود.»

او با تاکید بر این‌که حتی دانستن این روش‌ها می‌تواند در مواقع بحرانی و حساسی چون لحظه حمله‌ور شدن نیروهای امنیتی و بالا گرفتن احتمال بازداشت به کار معترضان بیاید، ادامه می‌دهد: «بررسی ویدیوها نشان می‌دهد که بخش بزرگی از بازداشت‌ها در خیابان و در زمان عقب‌گرد، رخ می‌دهد. موقعی‌که نیروهای سرکوب موفق می‌شوند با تاکتیک‌هایی که دارند تجمع را بشکنند و مرکز تجمع را از هم بپاشند، دانستن این موضوعات می‌تواند به کاهش بازداشت‌های کور کمک کند.»

به گفته این فعال حقوق زنان، محققان و فعالان مدنی با تجمیع تجربه‌های زیسته مبارزان در ایران و خارج از ایران، روش‌هایی را پیشنهاد کرده‌اند که در جزوه این سازمان قابل دسترس است. از جمله این پیشنهادها می‌توان به پوشیدن لباس‌های راحت، گشاد، لباس‌هایی که امکان دویدن را ساده‌تر کرده و خطر زخمی شدن را کاهش می‌دهد، اشاره کرد.

 

امنیت دیجیتال و پاکسازی موبایل، خانه و لپ‌تاپ

قریب به اتفاق کسانی‌که بعد از قتل حکومتی ژینا [مهسا] امینی بازداشت شدند، با پرونده‌سازی علیه خود و دوستان‌شان به‌دلیل محتوای فعالیت‌ در شبکه‌های اجتماعی مواجه شده‌اند.

در بسیاری از موارد، از جمله در روزهای بعد از جمعه خونین زاهدان، شهروندان در خیابان و بدون وجود هیچ تجمعی از سوی ماموران امنیتی متوقف شده و محتوا گوشی تلفن همراه آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گرفت. چنانچه این محتوا مشکوک بود، فرد بازداشت می‌شد.

همچنین بسیاری از بازداشتی‌های اعتراضات تاکنون درباره حمله نیروهای امنیتی به منزل خود و تجسس در وسایل شخصی و اعضای خانواده شان خبر داده‌اند.

بنابراین، یکی از مواردی که شهروندانی که قصد حضور در اعتراضات را دارند باید عمیقا مدنظر قرار دهند، امنیت دیجیتال و پاک‌سازی مرتب و روزانه وسایل الکترونیکی‌شان است.

ایران‌وایر پیش‌تر در چندین گزارش درباره لزوم توجه به امنیت دیجیتال، نحوه استفاده از گوشی همراه در تجمع‌ها، چت ایمن، استفاده امن از شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و توییتر، ایمیل رمزگذاری شده و نرم‌افزارهای پیام‌رسان و وی‌پی‌ان‌های امن گفته است. 

«موسی برزین خلیفه‌لو»، وکیل حقوق‌بشری و از مشاوران حقوقی ایران‌وایر نیز، بر لزوم پاک‌سازی وسایل الکترونیکی تاکید کرده و می‌گوید: «یکی از بیشترین جاهایی که معترضان ضربه می‌خورند، محتوای تلفن همراه‌شان است. کسی که در خیابان قرار است کاری کند، بهتر است تلفن ببرد چون ممکن است در شرایطی حساس لازم شود؛ اما، از محتوایی که ممکن است دردسرساز باشد، حذر کند و آن را پاک کند. در اعتراضات، موبایلش را در حالت پرواز قرار دهد تا قابل ردیابی نباشد. وقتی معترضی بازداشت شود، احتمال مراجعه به خانه هم زیاد است. بنابراین، در خانه هم باید دقت کند در کامپیوتر و لپ تاپ محتوایی نداشته باشد که اگر به دست ماموران افتاد، برایش دردسر شود.»

در چندین مورد، نزدیکان شهروندان بازداشت شده به ایران‌وایر گفتند که حتی وسایل بی‌مصرف داخل انباری آن‌ها مانند قوطی‌های رنگ و تینری که برای کار نقاشی استفاده می‌کردند، به‌عنوان وسایلی که از آن برای ساخت کوکتل مولوتف استفاده می‌شود، ضبط شده و در پرونده فرد نیز درج شده است. بنابراین، احتمالا پاکسازی خانه از برخی از این وسایل که ممکن است سال‌ها نیز مورد استفاده قرار نگیرند، می‌تواند مفید باشد. 

موسی برزین درباره لباس و نحوه حضور در اعتراضات خیابانی نیز تاکید می‌کند که اگرچه نیروهای سرکوب هنوز به دوربین‌های تشخیص هویت از طریق چهره دسترسی ندارند و اصولا پایگاه داده‌های لازم برای این‌کار را نیز ندارند، پوشاندن چهره با ماسک و عینک‌دودی می‌تواند مانع برخی از شناسایی‌ها باشد.

او با تاکید بر اینکه معترضان در تجمعات خیابانی باید از خشونت و تخریب کناره‌گیری کنند، می‌گوید: «شهروندان توجه کنند که وقتی در تجمعی هستند و بعضی افراد، دیگر تظاهرات‌کنندگان را ترغیب می‌کنند که جایی را آتش بزنند یا چیزی را تخریب کنند، این افراد احتمالا از خود نیروهای امنیتی هستند. باید آگاه باشند که در دام این اشخاص نیفتند و تحت تاثیر هیجان وارد این خشونت‌ها و تخریب نشوند و سعی کنند از آن اقدامات دور شوند.»

این وکیل دادگستری درباره نحوه برخورد با مامورانی که ممکن است به معترضان حمله کنند و آن‌ها را مورد ضرب‌وشتم قرار دهند نیز می‌گوید: «در مورد برخورد با ماموران، چون تظاهرات مسالمت‌آمیز قانونی است، اگر ماموری بخواهد برخورد کند، مردم حق مقاومت دارند، اما به حد لازم! یعنی اگر ماموری حمله کرد، در حد رفع حمله می‌توان از خود یا دیگران دفاع کرد؛ بنابراین خودشان به هیچ‌وجه سراغ حمله نروند.»

در طول ماه‌های نخست بعد از قتل حکومتی مهسا [ژینا] امینی، ویدیوهای بسیاری از مقاومت شهروندان برای جلوگیری از بازداشت خود یا دیگران منتشر شد. ویدیوهایی که در آن فرد در خطر بازداشت، با داد‌و‌بی‌داد و مقاومت از مردم کمک خواسته و شهروندان نیز با تجمع دور او، مانع از بردن او توسط نیروهای امنیتی شدند، احتمالا جان او را نجات داده‌اند.

برزین خلیفه‌لو همچنین می‌گوید که اگر برای تجمع یا شعارنویسی به خیابان می‌روید، باید حتما فردی امین را در جریان بگذارید تا اگر از شما خبری نشد، به خانواده‌تان بگوید که از دادسرا پیگیر شوند: «پیگیری اولیه بسیار مهم است. خانواده‌ها از همان ابتدا موضوع را رسانه‌ای کنند و مرتبا به دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان خودشان مراجعه کنند. رفتن به اطلاعات و اطلاعات سپاه، هیچ فایده‌ای ندارد ولی حتما به دادسراها مراجعه کنند.»

 

امنیت در بازداشت، حین بازجویی و دادگاه‌های حکومت

بنا‌بر آمارهای سازمان‌های حقوق‌بشری، بیش از ۲۰ هزار نفر تنها در دو ماه اول اعتراضات به مرگ مهسا امینی بازداشت شدند. حکومت هرگز آمار واقعی بازداشت‌شدگان را منتشر نکرد، ولی مقامات قوه‌قضاییه گفتند که ۹۸ هزار نفر توسط رهبر جمهوری اسلامی، «عفو» شده‌اند.

بنابراین، اگر به خیابان می‌روید یا در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنید، همیشه خطر بازداشت وجود دارد و درباره نحوه بازجویی پس دادن، باید دقت بیشتری داشته باشید.

موسی برزین، درباره این موضوع نیز تاکید می‌کند که فرد بازداشت شده، اگر می‌تواند و مثلا او را در میان تجمع و در حال شعاردهی بازداشت نکرده‌اند، باید تا حد امکان، «سیاست انکار» را در پیش بگیرد: «درست است کسی که وسط تجمع در حال شعار دادن است نمی‌تواند انکار کند که در تجمع حضور داشته، ولی می‌تواند بگوید که من فکر می‌کردم آزاد و قانونی است و شرکت کردم.»

او توصیه می‌کند که به‌هیچ وجه فرد بازداشتی، اعمال خشونت را در بازجویی قبول نکند و حتی اگر بازجو با فریب و وعده‌و‌وعید به عفو، از او خواست که چیزی را گردن بگیرد تا بخشوده شود؛ بداند که این دروغ است و بازجو در نهایت در پی گرفتن اعتراف از اوست. 

این وکیل حقوق‌بشری با توضیح اینکه چنانچه اتهامی را در بازجویی تحت فشار و شکنجه گردن گرفتیم هم، می‌توانیم در بازپرسی و دادگاه رد کنیم، می‌گوید: «فرد باید در‌نظر داشته باشد که حتی اگر اعتراف کرده، در اولین مرحله که پیش یک مقام قضایی می‌رود که معمولا بازپرس پرونده است، یعنی در بازپرسی و دادگاه باید تا می‌تواند بگوید که تحت فشار علیه خود اعتراف کرده است. باید در صورت مجلس‌هایی که به او داده می‌شود، با دست‌خط خودش، پشت سر هم بنویسد و خطوط را تکمیل کند و نگذارد خطی خالی بماند. در آن‌جا به کرات بگوید که تحت فشار اعتراف کرده و اتهامات و اعترافات را نمی‌پذیرد و قبول ندارد. در مراحل دادگاه هم همین را کتبا اعلام کند، چون اقرار زمانی می‌تواند معتبر باشد که در نزد مقام صادرکننده رای باشد.»

او ادامه می‌دهد: «این‌ها دست فرد و وکیلش را موقع دفاع و در تجدیدنظرخواهی باز می‌گذارد. بنابراین فکر نکنید که که اگر پیش ماموری در اطلاعات اعتراف کردید، دیگر کار تمام است.»

او با اشاره به بازجویی‌ها و نحوه پاسخ دادن به سوالات نیز می‌گوید: «در پاسخ نباید زیاد وارد جزیبات شوند، چون جزییات، به سوالات و فشار بیشتر منجر می‌شود. مثلا اگر پرسیدند که آن شخصی که با تو بود، که بود، بگوید نمی‌دانم؛ در خیابان دیدمش. یا اگر دوستش است قبول نکند که از قبل هماهنگی کرده‌اند و بگوید که اتفاقی وارد محل تجمع شده‌اند.»

به گفته موسی برزین، بهتر است شهروندان با پاسخ‌های تکراری و کلی‌گویی برگه‌های بازجویی را پر کنند و مطلقا از دادن اطلاعاتی که ممکن است از آن به‌عنوان هماهنگی برای شرکت در تجمع یا فعالیت برداشت شود، پرهیز کنند؛ چون ممکن است با اتهاماتی مثل اجتماع و تبانی و تشکیل و عضویت در گروه‌های غیرقانونی مواجه شوند.

او در پایان نیز تاکید می‌کند که شهروندان به‌هیچ‌وجه با احضار تلفنی یا تهدیدهای پیامکی، خود را به دام نیندازند: «فقط در‌صورتی‌که ابلاغیه از دادسرا بود، مراجعه کنند.»