آمار در ايران؛ ترکيبی از راست و دروغ

سيمين گلی

در ایران وضعیت آمارهایی که مرتب اعلام می‌شوند شفاف نیست، نمی‌توان از روی آمار رسمی فهمید درصد بیکاری، تورم و یا درآمد سرانه واقعا چقدر است و از طرف دیگر، بعضی آمارها را بدون ذکر منبع از زبان افراد غیرمتخصص می‌خوانیم و معلوم نیست تا چه حد می‌توان به صحت آن اطمینان داشت. در اغلب موارد جستجو در منابع معتبر، آماری برخلاف آمار اعلام شده در رسانه‌های ایران به دست می‌دهد.  

 بر مبنای آماری که رسانه‌های داخلی اعلام کرده‌اند ایران در چند زمینه نامربوط و نه چندان افتخار آفرین، از جمله مصرف نوشابه و  آدامس، تریاک، آب و انرژی، پلاستیک و پارچه چادرمشکی، فرار مغزها یا صادرات منابع انسانی و تلفات حوادث رانندگی رتبه اول دنیا را به خود اختصاص داده است. در اعدام رتبه ایران در جهان دوم و در خاورمیانه اول است.

 علاوه بر این، در افسردگی زنان، افزایش شیوع سرطان، ابتلا به سرطان معده، رقم بالای هزینه‌های دندانپزشکی و جراحی زیبایی بینی هم مقام  اول جهان در اختیار ایران است و بنا به گزارش خبرگزاری فارس، شهر مبارکه از نطر تعداد مبتلایان به بیماری MS در جهان اول است.

 آیا واقعا این رتبه بندی‌ها درست‌اند؟ در پاسخ می‌توان گفت: نه چندان. پس فایده اینهمه آمار که در هر زمینه‌ای اعلام می‌شود چیست؟

یکی از مهم‌ترین کاربردهای آمار در ایران این است که در بحث‌های داغ محافل دوستانه، می‌توان به جایگاه ایران در رده بندی‌های جهانی در زمینه‌های مختلف اشاره کرد و مثلا گفت: "واقعا ملت عجیبی هستیم، به اندازه نصف سنگالی‌ها شیر می‌خوریم اما در مصرف نوشابه و آدامس در دنیا اولیم!" و به دنبال آن می‌توان اضافه کرد: "با این وضع تغذیه باید هم رتبه اول سرطان معده دنیا را داشته باشیم".

بر اساس آمار منتشر شده در سال 2012، آمریکا اولین مصرف کننده نوشابه در جهان بوده و ایران در مصرف نوشابه رتبه 50 دنیا را داشته است. شاید فاصله بین رتبه 1 تا 50 خیلی چشمگیر به نظر برسد و خواننده از خود بپرسد منشا این همه اختلاف چیست، اما در طرف دیگر قضیه اظهار نظر دبیر صنف نوشابه ایران را هم داریم که معتقد است بر اساس آمارهای رسمی، ایران در میان 185 کشور دنیا رتبه 175 را در مصرف نوشابه دارد!

آمارهايی از اين دست بدون تحقيق می‌توانند نقل محافل و مجالس عمومی و خصوصی باشند و بر جاذبه کلامی کسانی که مجلس گردانی می‌کنند بيفزايد اما جستجو درباره صحت و جزئيات آن‌ها نشان می‌دهد به چنين آمارهایی نمی‌توان اعتماد کرد.

در مورد آدامس به نظر می‌رسد منبع خبر آماری باشد که موسسه‌ای به نام Kantar Media با روش توزیع پرسش نامه یا سوال از افراد بین ده هزار نفر ایرانی به دست آورده و با توجه به اینکه 82 درصد از افرادی که مورد سوال قرار گرفته اند آدامس می‌جویده‌اند این موسسه اعلام کرده ایران بزرگترین مصرف کننده آدامس دنیاست، در حالی که آماری که بر مبنای سرانه مصرف محاسبه شده است نشان نمی‌دهد ایران در مصرف آدامس رکورد‌دار باشد. 

اما آمار مصرف تریاک که ظاهرا از ویکی پدیا گرفته شده منطقی به نظر می‌رسد، بخصوص که 42 درصد از تریاک تولید شده در جهان، معادل 450 تن، در ایران به مصرف می‌رسد. البته مصرف تریاک در ایران پدیده نوظهوری نیست، در سالهای دهه 1940 میلادی هم 11 درصد از جمعیت 14 میلیون نفری ایران به تریاک معتاد بوده‌اند.

در زمینه مصرف آب از مقاله جیسون رضائیان در واشنگتن پست چنین برمی آید که هرچند بحران کمبود آب و خشکسالی در ایران جدی است ولی مصرف آب ایرانی‌ها از آمریکایی‌ها کمتر است و بنابراین رتبه اول مصرف آب در اختیار ایران نیست. مصرف پلاستیک هم همین وضعیت را دارد، بر اساس آمار بین‌المللی نه تنها مصرف سرانه پلاستیک در ایران از میانگین جهانی بالاتر نیست، بلکه کل خاورمیانه یا حتی آسیا به اندازه آمریکا و کانادا پلاستیک مصرف نمی‌کنند.

هر چه رتبه اولی ایران در مصرف نوشابه، آدامس، آب و پلاستیک محل تردید بود، رتبه جهانی اعلام شده برای ایران در فرار مغزها، و موارد خوفناک مثل مرگ در حوادث رانندگی و اعدام با واقعیت منطبق است. تنها یک تفاوت کوچک درآمار مرگ و میر در اثر حوادث رانندگی دیده می‌شود؛ به گزارش فاکس نیوز، ایران با 38 مرگ در تصادف به ازای هر 100 هزار نفر در سال، نه در رتبه اول، بلکه پس از نامیبیا (با 45 مرگ) و تایلند(با 44 مرگ) در رتبه سوم جهان قرار دارد، اما انصافا باید گفت در این زمینه رتبه سوم با رتبه اول خیلی تفاوت ندارد.

در همین گزارش، فاکس نیوز به نقل از وزارت امور خارجه آمریکا به توریست‌های عازم ایران توصیه کرده است برای حفظ جان شان از رانندگی در ایران بپرهیزند زیرا رانندگی در این کشور بسیار خطرناک است و همچنین یک آژانس توریستی آمریکایی اعلام کرده افراد عازم ایران باید در عبور از عرض خیابان نهایت احتیاط را به خرج دهند و اگر رانندگی می‌کنند به شدت از رانندگان ایرانی برحذر باشند چون سبک رانندگی آنان تهاجمی و عجولانه است، حتی به فضای پیاده روها هم رحم نمی‌کنند و هر جای خالی که ببینند بلافاصله برای تسخیر آن اقدام می‌کنند.  

در دنیای آمارهای پزشکی هم منابع معتبر جهانی آمار اعلام شده در مورد رتبه ایران در بیماری‌ها، هزینه‌های دندانپزشکی و جراحی زیبایی بینی را تائید نمی‌کنند؛ در مورد افسردگی به طور کلی در اغلب گزارش‌ها خاطرنشان می‌شود که شیوع افسردگی در زنان دوبرابر مردان است، جستجو‌های اینترنتی نشان می‌دهد مردم خاورمیانه و آفریقا در افسردگی پیشتازند، هر چند آمار افسردگی در ایران هم بالاست ولی کشورهای الجزایر، لیبی،سوریه و افغانستان افسرده‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شوند. همچنین در آمار جهانی سرطان معده ایران در بین 10 کشور اول قرار ندارد. در هزینه‌های بالای دندانپزشکی هم ایران صاحب مقام نیست، بلکه انگلستان در دنیا حرف اول را می‌زند و در جراحی‌های زیبایی، برخلاف آمار اعلام شده در رسانه‌های داخلی، ایران رتبه دهم جراحی‌های زیبایی و رتبه چهارم جراحی زیبایی بینی دنیا را در اختیار دارد.

و بالاخره اینکه جستجو برای یافتن نام شهر مبارکه به عنوان شهری که بالاترین آمار ابتلا به بیماری MS در دنیا را داراست به نتیجه نمی‌رسد، اما در عوض نام محققی ایرانی از دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو را به دست می‌دهد که بیش از 40 مقاله در مورد MS نوشته است. در یکی از مقاله‌های دکتر امیرهادی مغزی آمار ابتلا به MS در استان اصفهان در ردیف بالاترین آمار در آسیا-اقیانوسیه ذکر شده است. در اپیدمیولوژی  MS، آسیا پائین‌ترین آمار ابتلا در دنیا را دارد و شیوع این بیماری در مناطق شمالی اروپا و آمریکا از سایر نقاط جهان بیشتر است.

پس اگر احیانا خواستید به استناد آمار حرف بزنید به یاد داشته باشید ایران فقط در فرار مغزها، اعدام، تلفات حوادث رانندگی  و احیانا مصرف تریاک رتبه اول تا سوم دنیا را در اختیار دارد و دیگر در هیچ زمینه‌ای از مصرف نوشابه گرفته تا سرطان معده وجراحی بینی در دنیا اول نیست.