توافق هسته ای اینترنت و بازار کتاب

تینوش نظم‌جو، مدیر نشر ناکجا در پاریس

پس از توافق احتمالی هسته‌ای چه اتفاقی در حوزه‌ی کتاب‌نویسی فارسی قرار است بیفتد؟ واقعا پاسخ‌اش را می‌خواهید بدانید؟ یعنی می‌خواهید من نظرم را بدهم؟ اگر اصرار دارید خواهم گفت... هیچ!... یا تقریبا هیچ!... یا دست‌کم اگر قرار باشد روزی روزگاری اتفاقی در حوزه‌ی کتاب یا انتشارات یا مطالعه در زبان فارسی بیفتد، ارتباط این اتفاق با توافق هسته‌ای اخیر یا احتمالی، کمتر از ارتباط میان کاغذ آدامسی‌ است که ته جیب شلوار من چسبیده با سیاست‌های خارجی کره شمالی. 

مشکل ما امروز در زمینه کتاب فارسی این است که تیراژ کتاب حتی داخل کشور به ۱۵۰ نسخه رسیده است و نه تنها نزد ناشران بی‌ربط بلکه در انتشارات معتبر کشورمان. همین به خودی خود نشان می‌دهد که مخاطب فارسی‌زبان با کتاب قطع رابطه کرده و این امر در کمال بی‌تفاوتی جمع اتفاق افتاده. منظور از جمع این‌جا همه‌ی ما هستیم، همه با هم، همزمان و یکصدا: سیاسمتمدارانی که خود آنقدر کم کتاب می‌خوانند که در تصورشان کتاب کالایی بی‌ارزش است و حتی اگر در ذهن برخی از آن‌ها کتاب ارزشی داشته باشد، باز هم هیچکدام راه و چاره‌ی درست را بلد نبوده‌اند و نیستند ؛ رسانه‌هایی که به ناچار به دنیای اینترنتی پناه برده‌اند و چنان سیاست‌زده شده‌اند که اهمیت فرهنگ را به فراموشی سپرده‌اند یا ارجحیتی برای آن قائل نیستند ؛ ناشرانی که در برابر این بحران به ساده‌ترین راه‌حل و البته نابودکننده‌ترین، یعنی نزول کیفیت، اکتفا کرده‌اند ؛ نویسندگانی که یک دهم آن‌چه خود می‌نویسند را نزد دیگری نمی‌خوانند و تنها به ناف نویسندگی خود بند شده‌اند ؛ و سرانجام خوانندگانی که گمان می‌کنند با خواندن دیوار فیسبوک‌شان یا صد و چهل حرف توییترهای دوستان‌شان یا در بهترین حالت مقاله‌های اینترنتی، دیگر نیازی به مطالعه‌ی کتاب‌های دویست یا (خدای نکرده) سی‌صد صفحه‌ای ندارند. 

پس با توافق هسته‌ای یا بی توافق هسته‌ای، تمدن ما از آن‌چه اندیشه‌اش را غنی و عمیق می‌کند دور می‌شود و به سمت تفکری سطحی و همگانی می‌رود. به سمت تک‌صدایی. ما چه بخواهیم، چه نخواهیم، چه بدانبم، چه ندانیم، چه دوست داشته باشیم، چه نداشته باشیم، امروز، همین حالا، در زمان پس از توافق هسته‌ای نیستیم. ما در زمانِ «پس از کتاب» هستیم. 
و در این مورد، درباره‌ی این اتفاق، که صفحه‌ی جدیدی از تاریخ ما، تمدن ما، رابطه‌ی ما با جهان، با دیگران را ورق زده است، می‌توانیم (موظفیم) فکر کنیم، بنویسیم، راه چاره بیاندیشیم. انرژی هسته‌ای انرژی آینده است که هم‌اکنون هم متعلق به گذشته است. من پیامدی از آن در زمینه‌ی کتاب نمی‌بینم. اینترنت اما سیستمی است که اتفاقا در ابتدا برای جلوگیری از جنگ هسته‌ای اختراع شد. می‌توانیم رابطه‌ی آن را با کتاب بررسی کنیم. حال دیگر توپ در زمین شماست.