بختیار خدانظر، فیلمساز سرشناس سینمای تاجیکستان به طور ناگهانی در برلین، دور از زادگاهش درگذشت. او هنگام مرگ فقط ۴۹ سال داشت. هنوز علت مرگ او معلوم نیست. مهم‌ترین فیلم او «لونا پاپا» نام دارد. این فیلم نخستین بار در سال ۱۹۹۹ به نمایش درآمد و سینمای نوپای تاجیکستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را در سطح جهان مطرح کرد.
خبر درگذشت بختیار خدانظر را هالیوود ریپورتر اعلام کرده است.
خدانظر در سال ۱۹۶۵ در شهر «دوشنبه»، پایتخت تاجیکستان متولد شد. او فعالیت حرفه‌ایش را با روزنامه‌نگاری و مجری‌گری برنامه‌های رادیو و تلویزیونی شروع کرد و هم‌زمان به عنوان دستیار کارگردان با مؤسسه «تاجیک‌فیلم» همکاری می‌کرد. در سال ۱۹۸۹ تحصیلات سینمایی‌اش را در مسکو در نزد ایگور تالانکین، سینماگر روس به پایان رساند. فیلم «برادران» (۱۹۹۱) نخستین فیلم سینمایی اوست که جایزه بهترین فیلم جشنواره فیلم تورنتو در سال ۱۹۹۱ را به دست آورد و خدانظر را به عنوان یک چهره تازه سینمایی در سطح جهان مطرح کرد. دو سال بعد، فیلم «بازی تازه، بخت تازه» از او به نمایش درآمد که چندان خوش‌اقبال نبود.
در سال ۱۹۹۹ فیلم «لونا پاپا» (با بازی چولپان خاماتوآ در نقش اول) مورد استقبال تماشاگران غربی قرار گرفت و خدانظر نام‌آور شد.
در کشورهای آلمان، ایتالیا و فرانسه بیش از ۶۰۰ هزار نفر فیلم «لونا پاپا» را دیدند که در آن زمان این تعداد تماشاگر برای فیلمی از آسیای میانه یک رقم قابل توجه بود. این فیلم در سال ۲۰۰۱ در جشنواره «نیکا»ی روسیه مورد تقدیر قرار گرفت.
چهره به یاد ماندنی یک «مملکت»
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ کشورهای آسیای میانه برای بسیاری از مردم جهان ناشناخته بودند. «لونا پاپا» تصویری جادویی از زندگی مردم ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان به دست می‌دهد. یکی از دلایل درخشش این فیلم در آن زمان، جدا از شگردها و بیان قدرتمند سینمایی‌اش را باید در همین ناشناخته ماندن فرهنگ مردم آسیای میانه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و علاقه غربی ها به آشنایی با زندگی مردمان آسیای میانه دانست:
یک دختر ۱۷ ساله به نام «مملکت» با پدرش صفر و برادر معلولش نصرالدین در دهی در ازبکستان زندگی می‌کند. آرزوی «مملکت» این است که بازیگر شود. با رسیدن یک گروه تئاتر دورهگرد، او با یکی از بازیگران دورهگرد هم‌بستر می‌شود و وقتی که درمی‌یابد باردار شده، برای یافتن مردی که با او هم‌بستر شده و وادار کردن او به ازدواج، خانواده‌اش را ترک می‌کند. صفر و نصرالدین برای دفاع از حیثیت خانوادگی‌شان او را همراهی می‌کنند و به این ترتیب با یک اتوموبیل فرسوده، سفری شگفت‌انگیز در تاجیکستان و قرقیزستان آغاز می‌شود.
از نظر قدرت تخیل، به وجود آوردن موقعیت‌های آبسورد طنزآمیز و همچنین سرعت روایت، «لونا پاپا» از بهترین فیلم‌های کارگردانانی مانند امیر کاستاریکا چیزی کم ندارد. «لونا پاپا» فیلمی‌ست بسیار امیدبخش: هنگامی که همه چیز ناممکن و دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد، آرزوها تحقق پیدا می‌کند. به همین جهت می‌توان گفت در این فیلم مفهوم «سینما» با مفهوم «اتوپیا» پهلو می‌زند. به این ترتیب بختیار خدانظر با «لونا پاپا» موفق می‌شود آرزوهای ملتی را بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و به سر آمدن یک دوران انجماد به نمایش بگذارد.
از دوشنبه تا برلین
خدانظر دور از تاجیکستان، در برلین زندگی می‌کرد و بین برلین و مسکو در آمد و شد بود. او اقبال جهانی‌اش را مدیون تماشاگران «لونا پاپا» در کشورهای آلمان، ایتالیا و فرانسه است و با این‌حال خبر درگذشتش در رسانه‌های این کشورها بازتاب پیدا نکرد.
سکوتی که در سال‌های پایانی زندگی خدانظر پیرامون او را فراگرفته بود، نمایانگر یک مشکل فرهنگی در تاجیکستان است. تاجیکان در قلمرو فرهنگی زبان فارسی ریشه دارند، اما به خاطر پیوند اجباری‌شان با روس‌ها از فرهنگ آن‌ها نیز در ۷۰ سال گذشته تأثیرات ژرفی پذیرفته‌اند. آن‌ها در شرایط کنونی نه می‌توانند به فرهنگ و زبان فارسی تکیه کنند و نه به فرهنگ و زبان روسی. غرب هم فعلاً به تاجیکستان چندان اعتنایی ندارد. به همین جهت درگذشت خدانظر در سکوت و در غربت را می‌توان نمایانگر موقعیت کنونی فرهنگی تاجیکان هم پنداشت. جهان اتوپیایی «لونا پاپا» تحقق پیدا نکرده و به یک معنا «مملکت» موفق نشده با آن پدر فرتوت (فرهنگ فارسی) و برادر معلول (فرهنگ روسی) به وصال معشوق دورهگرد و جفاکارش (فرهنگ غرب) برسد. فرزند نامشروعی در راه است. (اسلامگرایی در یک جامعه بی‌پدر). در این میان هنرمندان و نویسندگان و روشنفکران تاجیک که تلاش می‌کنند خود را از نفوذ اسلامگرایی در یک جامعه خشن و بی‌پدر برکنار نگه دارند، در یک تبعید فرهنگی به سر می‌برند. گستردگی این تبعیدگاه از دوشنبه تا برلین است؛ از شرق تا غرب.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر