close button
آیا می‌خواهید به نسخه سبک ایران‌وایر بروید؟
به نظر می‌رسد برای بارگذاری محتوای این صفحه مشکل دارید. برای رفع آن به نسخه سبک ایران‌وایر بروید.
بلاگ

تاریخ طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه در یک مستند پر سر و صدا

۱۰ مرداد ۱۳۹۴
حسین نوش‌آذر
خواندن در ۶ دقیقه
هادی آفریده، مستندساز ایرانی
هادی آفریده، مستندساز ایرانی
نمایش «چنارستان» در شهر کلن آلمان برای تماشاگران ایرانی
نمایش «چنارستان» در شهر کلن آلمان برای تماشاگران ایرانی
خیابان «پهلوی» (ولی‌عصر کنونی) در سال‌های شاداب
خیابان «پهلوی» (ولی‌عصر کنونی) در سال‌های شاداب

در طی فقط نیم قرن بیش از  ۱۴۳ هزار هکتار از جنگل‌های شمال ایران از بین رفته است. با این‌حال در «روز جنگل» از تلویزیون دولتی ایران مستندی درباره چنارهای خیابان ولی‌عصر پخش شد: فیلمی درباره تاریخ صد سال گذشته زندگی شهری ما در کلانشهر تهران.

روز گذشته (جمعه، ۹ مرداد ماه) سرانجام پس از مخالفت‌های زنجیره‌ای گروهی از رسانه‌های به اصطلاح «اصول‌گرا»، فیلم مستند «چنارستان» ساخته هادی آفریده از شبکه مستند تلویزیون دولتی ایران به نمایش درآمد. قرار است شامگاه هفته آینده (جمعه، ۱۶مرداد) نیز مجدداً «چنارستان» از شبکه مستند بازپخش شود.

سال گذشته در جشنواره فیلم مستند «سینما حقیقت» نسخه کامل فیلم «چنارستان» به نمایش گذاشته شد، جایزه بهترین فیلم مستند را دریافت کرد و سینمادوستان هم از آن استقبال کردند. در شبکه مستند ۲۰ دقیقه از این فیلم سانسور شده است.

پیش‌پرده مستند «چنارستان»

Chenarestan A film by Hadi Afarideh - F from Amin Farzanefar on Vimeo.

مستند «چنارستان» به مناسبت روز جنگل در شبکه مستند به نمایش درآمد. اما موضوع این فیلم به جنگل چندان ربطی ندارد. هادی آفریده چنارهای خیابان ولی‌عصر (پیش از انقلاب پهلوی) را دستاویزی قرار داده برای بررسی تاریخ یک صد سال گذشته خیابانی که از آن به عنوان طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه یاد کرده‌اند و شمال پایتخت ایران را به جنوب آن متصل می‌کند.

هادی آفریده به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) درباره موضوع مستند «چنارستان» گفته است: «این فیلم که برای ساخت آن دو سال و نیم زمان گذاشته‌ام، تاریخ بیش از ۱۰۰ سال خیابان ولی‌عصر را به مخاطب نشان می‌‌دهد و بهانه‌ای است تا تاریخ اجتماعی و خاطرات جمعی مردم تهران را نیز در قالب آن مرور کنیم. ضمن اینکه این اثر به بازیابی مهم‌ترین وقایع فرهنگی و اجتماعی این خیابان می‌‌پردازد.»

تاریخ طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه در یک مستند پر سر و صدا
به این ترتیب، آفریده با هوشمندی خیابان ولی‌عصر را شاخص و ملاکی قرار داده برای آشکار کردن برخی از فراز و نشیب‌های فرهنگ شهری ما در فاصله بین دو انقلاب مشروطه و انقلاب بهمن ۵۷ و سال‌های پس از آن.

طبعاً حکومت پهلوی در شکل‌گیری تاریخ فرهنگ شهری ما به ویژه در کلانشهر تهران سهم به‌سزایی داشته است. یکی از مهم‌ترین دلایل مخالفت رسانه‌های اصول‌گرا با این فیلم اشاراتی‌ست که به پیشینه خاطره‌انگیز خیابان پهلوی با درخنان چنار، کافه‌ها و تریاها و کاباره‌هایش در سال‌های پیش از انقلاب می‌شود.

در مستند «چنارستان» مرتضی احمدی، بازیگر و هنرمند فقید ایرانی نیز حضور دارد و خاطراتش از خیابان ولی‌عصر را بیان می‌کند. علاوه بر مرتضی احمدی، شخصیت‌هایی مانند کامران عدل، هوشنگ ابتهاج، محمود دولت‌آبادی، احمد نادعلیان، علی دهباشی، حوری اعتصام، عین‌اله کیوان ‌شکوه، حسن میرزاعلی، اسکندر مختاری، سعید سادات‌نیا، امیر انوش‌فر، ایرج حسابی و نوا توکلی‌مهر خاطرات و نظراتشان درباره خیابان ولی‌عصر را بازگو می‌کنند.

هادی آفریده هرچند به آرشیو فیلم‌خانه ملی دسترسی دشته و موفق شده تصاویر کمیابی از خیابان ولی‌عصر/پهلوی به دست دهد (برای مثال نمای هوایی تهران در دوران قاجار با استفاده از فیلم یک خلبان سوئدی) اما در انتخاب چهره‌های فرهنگی با دست بسته این فیلم را ساخته است. همه روشنفکران، هنرمندان و معمارانی که در دوران پهلوی دوم از سیاست روز برکنار ماندند و تلاش کردند فرهنگ شهری ما را گامی به جلو ببرند و طبعاً در خیابان پهلوی هم ممکن است اثر و نشانی از آنان باقی مانده باشد یکسر فراموش شده‌اند. شخصیت‌هایی مانند کامران دیبا، هوشنگ سیحون، ابراهیم گلستان، زکریا هاشمی، فرامرز پیلارام، حسین زنده‌رودی و انبوهی دیگر از نویسندگان و هنرمندان و همچنین چهره‌هایی از میان خیل سیاستمداران دوران پهلوی. به جای آن با محمود دولت‌آبادی که او را به عنوان یک نویسنده خراسانی و  از مهم‌ترین چهره‌های ادبیات روستایی ایران می‌شناسند، درباره مهم‌ترین خیابان تهران صحبت کرده‌اند.

فلات رو به مرگ ایران و تحریف تاریخ

معصومه ابتکار، رییس سازمان محیط زیست ایران در روز جنگل اعلام کرد که هر سال دو هزار و ۸۶۷ هکتار از جنگل‌های شمال ایران تخریب می‌شود و در مجموع در طی فقط نیم قرن بیش از  ۱۴۳ هزار هکتار از جنگل‌های شمال ایران از بین رفته است. در این میان آشکار است که از بین رفتن تعداد زیادی از درخت‌های چنار خیابان ولی‌عصر/پهلوی برای نشان دادن ابعاد تخریب جنگل‌های ایران در روزی که آن را به نام «روز جنگل» نام‌گذاری کرده‌اند، به معنای گمراه کردن مردم از ابعاد یک فاجعه زیست‌محیطی در فلات رو به موت ایران است.

رسانه‌های اصول‌گرا اما بیش از آنکه در اندیشه زیست‌بوم فلات ایران باشند، به فکر تحریف تاریخ‌اند. همه حکومت‌های خودکامه تلاش می‌کند تاریخ پیش از خودشان را تحریف کنند. مبدأ و سرمنشأ و تاریخ خیابان پهلوی برای مثال می‌بایست از زمانی آغاز شود که این خیابان ابتدا به خیابان «مصدق» و اندکی بعد به «ولی‌عصر» تغییر نام داد. در جنگ هشت ساله، خیابان پهلوی که زمانی آباد و پرنور و پردرخت و پرآب بود، به یک خیابان دراز بدقواره و سوت و کور در ام‌القرای اسلامی فروکاست. از این حقیقت هم به عنوان یک فراز تاریخی نباید نام برد. اعتراض مردم در جریان نهضت سبز طبعاً در این خیابان نمودهایی داشته است. آن را هم باید از زیر تیغ سانسور گذراند. با وجود آنکه بیست دقیقه از فیلم «چنارستان» سانسور شده و مناسبت نمایش آن در شبکه مستند هم گمراه‌کننده است و ما را از اصل مسأله یعنی نابودی جنگل‌ها در ایران دور می‌کند، خبرگزاری فارس، خبرگزاری تسنیم و انبوهی از رسانه‌های زنجیره‌ای از این فیلم انتقاد کردند و هادی آفریده را به سوءاستفاده از بودجه دولتی برای ساختن فیلمی در ستایش دوران پهلوی متهم کردند. در این گزارش‌های زنجیره‌ای و بیش و کم با محتوای یکسانی که در انتقاد از فیلم چنارستان و سازنده آن منتشر شده، رویکرد امنیتی کاملاً آشکار است.

 هادی آفریده از سال ۱۳۸۰ به فیلمسازی روی آورده است. از میان فیلم‌هایی که او ساخته «نقل گردآفرید» (درباره نخستی شاهنامه‌خوان زن ایرانی) و «خاطره نی آوران» (درباره تصرف کاخ نیاوران به دست انقلابیون در طلیعه انقلاب) و «کودکی رنگ‌پریده» (درباره یک کودک مبتلا به سرطان جمجمه) پربازتاب بوده است. در شهریور ۱۳۹۰ او را به اتهام همکاری با تلویزیون بی بی سی فارسی همراه با گروهی دیگر از مستندسازان بازداشت کردند. اما بعد از یک ماه با فشار محافل بین‌المللی سینمایی او و دیگر مستندسازان آزاد شدند.

دست مستندسازان در مقایسه با دیگر سینماگران برای دور زدن سانسور بازتر است. طبعاً فیلم‌های مستند هم مخاطبان کمتری دارد و کمتر حساسیت‌برانگیز است. اکنون باید منتظر ماند و دید که آیا نمایش «چنارستان» بهانه‌ای به دست منتقدان دولت برای به وجود آوردن نهادهای نظارتی مضاعف می‌دهد یا ماجرا ختم به خیر می‌شود. 

ثبت نظر

جامعه مدنی

چگونه جواد لاریجانی دیپلماتهای برزیلی را مجاب کرد؟

۱۰ مرداد ۱۳۹۴
رالند الیوت براون
خواندن در ۱۳ دقیقه
چگونه جواد لاریجانی دیپلماتهای برزیلی را مجاب کرد؟