تغییر جنس و تطبیق جنسیت در ایران

در سال ۱۳۶۴ شمسی، «مریم خاتون مُلک‌آرا» («فریدون مُلک‌آرا» در زمان تولد) نزد رهبر ایران رفت و با بیان این که وی بدنی مردانه اما روحیاتی زنانه دارد، از وی خواست تا مجوز تغییر جنسیت وی را صادر کند.

روح‌الله خمینی نیز پس از بررسی و تأیید پزشکان متخصص، این مجوز را صادر کرد و فتوا داد که افرادی که چنین متولد می‌شوند، پس از تأیید پزشکی می‌توانند تحت جراحی تغییر جنس قرار گیرند.

در واقع، افراد تراجنسی یا ترانسکشوال  (Transsexual) ایرانی از اوایل دهه‌ 70 شمسی و چند سال پس از صدور این فتوا با شهامت بیش تری در جامعه با ظاهر دلخواه خویش حضور یافتند و به ویژه در برخی نواحی تهران مراکز تجمعی تشکیل دادند؛ هرچند هنوز در اواسط دهه‌ ۹۰ شمسی، این افراد از تبعیض و ستم جامعه و نیروی انتظامی در امان نیستند اگرچه در شرایط بهتری می‌توانند آشکار کنند که ترنسکشوال هستند و پس از طی مراحل قانونی، تن به تیغ جراحان بدهند.

 در فصل اول ماده‌ ۴ بند ۱۸ «قانون حمایت از خانواده» مصوب سال ۱۳۹۱، افراد ترنسکشوال باید برای درخواست مجوز تغییر جنس به دادگاه بروند.

بر اساس آمارهای موجود، از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ میلادی تعداد ۱۳۶۶ عمل جراحی تغییر جنس به صورت فزاینده در ایران انجام شده که ۵۶درصد این جراحی‌ها از جنس مرد به زن و ۴۴درصد از جنس زن به مرد بوده است.

درباره‌ جراحی‌های تغییر جنس امروزه تحقیقات و پژوهش‌های بسیاری در میان متخصصان حوزه‌ ژنتیک، جامعه‌شناسی، جنسیت و روان شناسی در ایران در حال انجام است. این تحقیقات و هم‌چنین انجام امور آماری مختلف نشان می‌دهند که به دلیل کم هزینه تر بودن انجام این عمل در ایران، بسیاری از ترنسکشوال‌ها پیش از مهاجرت، مراحلی از جراحی را در ایران انجام می‌دهند اما میزان رضایت و کیفیت این جراحی‌ها در ایران پایین‌تر از حد استاندارد است.

روند طولانی دریافت مجوز از سکسولوژیست (Sexologist)، روان‌پزشک، دادگاه، بهزیستی و غیره و هم‌چنین روند کند دریافت مدارک با جنس جدید از ادارات و سازمان‌های مربوطه، در کنار کیفیت‌های پایین هورمون‌های ساخت ایران و عوارض جانبی آن یکی دیگر از معضلات افراد ترنسکشوال در کشور است. هم‌چنین مبلغی که سازمان بهزیستی به منظور یاری به این افراد پرداخت می‌کند، در برابر هزینه‌های جراحی آن ها بسیار ناچیز است.

امروزه حواشی انجام این جراحی‌ها در ایران بسیار زیاد است. یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی که پیرامون این جراحی‌ها وجود دارد، اجبار و اصرار افراد هم‌جنس‌گرا (Homosexual) به تغییر جنس‌ خود است. آن چه که به دلیل «انحراف» شناخته شدن هم‌جنس‌گرایی و احتمالاً نوسان بیش تری در بحث جنسیت این افراد، یعنی آن چه به عنوان رفتار اجتماعی از خود بروز می‌دهند، موجب شده است تا بسیاری از اشخاص هم‌جنس‌گرا پس از آشکارسازی نزد خانواده و هم‌چنین روان‌شناسان و روان‌پزشکان، ملزم و مجبور به تغییر جنس شوند.

اما فارغ از تمام این حاشیه‌های البته بسیار مهم، آن چه که در اتاق‌های عمل بر روی افراد ترنسکشوال انجام می‌شود، همیشه  دارای اهمیت بسیار بوده است.در واقع، این افراد پس از دریافت معرفی‌نامه از روان‌پزشکان و سکسولوژیست‌ها و ارایه آن به دادگاه‌های مربوطه، به پزشک قانونی معرفی شده و پس از کسب مجوز، نزد پزشکان این حوزه، یعنی هورمون‌تراپیست‌ها و جراحان پلاستیک رفته و جراحی چند مرحله‌ای خویش را آغاز می‌کنند.

ترنسکشوال‌ها ابتدا با انجام دوره‌ای از هورمو‌‌ن ‌تراپی، این فرآيند را شروع می‌کنند. هورمون درمانی که حداقل یک سال پیش از انجام جراحی تغییر جنس توصیه می‌شود، با مهار تولید هورمون‌های جنس کنونی در بدن شخص و تجویز هورمون‌های مورد نیاز بر اساس نوع جنسی که فرد ترنسکشوال به آن تغییر خواهد یافت، انجام می‌شود.

هورمون تراپی نه تنها به منظور شروع تغییر جنس بلکه به این دلیل هم انجام می شود که افراد بتوانند تشخیص دهند با جنسی که قرار است در آینده نزدیک در جامعه داشته باشند، چه گونه باشند زیرا جراحی‌های بعدی غیر قابل بازگشت است و افراد در طول این یک سال تصمیم نهایی خود را می‌گیرند. ‌

البته پیش از شروع هورمون تراپی، اشخاص ترنسکشوال حداقل سه ماه تحت روان‌درمانی و مشاوره قرار می‌گیرند تا از قصد و نیت شان اطمینان حاصل شود.

در مراحل نخست، فرآیند تغییر جنس و هم‎زمان با تزریق هورمون جنس مخالف، بدن فرد ترنسکشوال هم‎چنان هورمون‌هایی تولید می‌کند زیرا اعضای تولید هورمون، یعنی تخمدان‌ها و بیضه‌ها هنوز از بدن خارج نشده‌اند و به کار خود ادامه می‌دهند. این تراپی هم‌زمان موجب آسیب‌رسانی به قدرت باروری در هر دو جنس می‌شود. بنابراین، از آن جا که ممکن است فردی در اواسط تراپی از انجام این عمل منصرف شود، یا ممکن است بخواهد بعدها فرزندی با تخمک یا اسپرم خود داشته باشد،  باید از بالغ بودن و هم‌چنین توانمندی در درک و فهم هورمون تراپی در شخص مورد نظر اطمینان حاصل شده و تخمک زن و اسپرم مرد منجمد شده و نگه‌داری شود.

در فرآیند هورمون تراپی، به منظور ایجاد خصوصیات جنسی زنانه در مردان ترنسکشوال، ابتدا ۵ میکروگرم به ازای هر کیلو از وزن بدن، روزانه «استرادیول» تجویز می‌شود. سپس هر شش ماه ۵ میکروگرم اضافه می‌شود تا این که میزان استرادیول روزانه به ۲ میلی گرم در روز برسد.

در این فرآیند، به منظور ایجاد خصوصیات جنسی مردانه در زنان ترنسکشوال، درمان با تجویز «تستوسترون» تزریقی خواهد بود. ابتدا ۲۵ میلی‌گرم به ازای هر متر مربع از سطح بدن هر دو هفته تجویز می‌شود سپس هر شش ماه ۲۵ میلی‌گرم به دوز فوق اضافه می‌کنند تا به ۱۰۰ میلی‌گرم به ازای هر متر مربع از سطح بدن در هر دو هفته برسد. سپس با همین میزان درمان ادامه می‌یابد.

روند تغییر جنس در ترنس‌های مرد با برداشتن پستان‌ها، تخمدان‌ها و رحم و انجام پروتز آلت جنسی مردانه ادامه می یابد. سخت‌ترین و حساس‌ترین مرحله، مرحله آخر، یعنی شبیه‌سازی یا ساخت یک آلت جنسی مردانه است که بتواند نه تنها از نظر ظاهری که از لحاظ کارکرد هم افراد را راضی کند.

این عمل در ایران و  سایر کشورها  به دو صورت انجام می شود که به آن ها «متودیوپلاستی» (Metoidioplasty) و «فالوپلاستی» (Phalloplasty) می‌گویند. در روش اول، با تزریق هورمون نرینه، «کلیتوریس» شخص به اندازه ۴ تا ۵ سانتی‌متر رشد می‌کند و دارای تحرکات جنسی است. ایراد این روش، اندازه کوچک آلت است که ممکن است امکان دخول را به فرد ندهد و به ترنس‌های لاغراندام بیش تر توصیه می‌شود. روش دوم یا فالوپلاستی، روشی است که با به کارگیری پوست و بافت گوشت و چربی بدن خود شخص، برای وی آلت جنسی مردانه ساخته شده و به بدن وی پیوند زده می‌شود. در این روش، از ایراد روش پیش خبری نیست اما تحرکات جنسی نیز به طور کامل وجود ندارد. در مواردی برای افزایش عکس‌العمل آلت جنسی، پمپ‌هایی در زیرشکم ویا زیر بیضه‌ها و آلت جنسی تعبیه می‌شود که باید هر چند سال یک‌بار و بسته به تعداد روابط جنسی تعویض شوند. متودیوپلاستی عملی کم‌هزینه‌تر، کم‌خطرتر و کم عوارض‌تر است.

روند تغییر جنس در ترنس‌های زن بدین ترتیب است که با تزریق هورمون مادینه، پستان‌ها شروع به رشد و شکل‌گیری می‌کنند که البته بسیاری از ترنس‌های زن پروتزهای پستان را نیز مورد استفاده قرار می‌دهند. سپس آلت جنسی مردانه به همراه بیضه‌ها برداشته شده و در همان عمل، واژن شبیه‌سازی می‌شود. امکان پیوند رحم و تخمدان هنوز وجود ندارد.

در حین هورمون تراپی، علایم جنسی زنانه و مردانه مانند زیر و بم بودن صدا و رشد مو در بدن نیز تغییر می کند.

دو جراح معروف ایرانی به نام‌های پروفسور «بهرام میرجلالی» و دکتر «سودابه اسکویی»، دارای بورد تخصصی تغییر جنس (GRS) در ایران بوده و سالانه تعداد بالایی از این عمل‌ها را انجام می‌دهند. بر اساس گفته‌های دکتر اسکویی در همایش «تجربه زیسته‌ ترنسکشوال ایرانی» که در مهرماه سال ۱۳۹۳ برگزار شد، سازمان بهزیستی مبلغی در حدود ۵ میلیون تومان به عنوان کمک هزینه‌ عمل جراحی به افراد ترنسکشوال پرداخت می‌کند در حالی که این جراحی‌ها برای افراد مبلغی در حدود ۵۰ تا ۱۲۰ میلیون تومان هزینه در بر دارد.

به دلیل ارزان‌تر بودن این جراحی‌ها در ایران، افراد زیادی از کشورهای در حال توسعه‌ دیگر مانند کشورهای اروپای شرقی به منظور انجام این عمل به ایران سفر می‌کنند. این در حالی است که کیفیت این عمل‌ها در ایران هرگز با دو کشور تایلند و آلمان که تعداد زیادی از این جراحی‌ها در آن ها انجام می‌شود، قابل مقایسه نیست.

کیفیت پایین هورمون‌هایی که در ایران به ترنسکشوال‌ها تزریق می‌شود، عوارض بسیار زیاد جسمانی برای آن ها در بر داشته و هم‌چنین کیفیت عملی که جراحان پلاستیک بر روی بدن آن ها انجام می‌دهند نیز عموماً برای این افراد رضایت‌بخش نیست.

**دیدگاه نویسنده الزاما بیانگر نظر ایران وایر نیست. ایران وایر در بخش وبلاگ ها، از انتشار همه دیدگاه ها استقبال می کند.