جوامع محلی قشم، صنایع دستی چینی می‌فروشند

 امير حسين پرتوى، شهروند خبرنگار، قشم

جزیره قشم بزرگترین جریزه خلیج فارس حدود 70 روستا دارد و در زمینه تولید صنایع دستی از  غنی ترین نقاط ایران است. با این حال در قسمتهای زیادی از این جزیره مردم بومی و جوامع محلی، به جای تولید و فروش صنایع دستی خودشان اقدام به فروش انواع صنایع دستی دریایی وارداتی از چین می کنند.

صنایع دستی وارداتی از چین، شامل انواع وسایل ساخته شده با صدف و مرجان است. بسیاری از گردشگرانی که به قشم سفر می کنند تصورشان این است که این محصولات در این جزیره و توسط مردم محلی تولید می شود.

مردم محلی ساکن این جزیره از گذشته های دور تاکنون در زمینه تولید انواع صنایع دستی مانند، عروسکهای محلی، بادله دوزی، لچک سازی،  زری بافی،  شک بافی، خوس دوزی، گلابتون دوزی، گرگور بافی، تور بافی، حصیر(بوریا)، تکه دوزی،  پیراهن سنتی زنانه، قالی بافی، گلیم بافی و ... فعال بودند.

با این حال در سالیان اخیر گروه زیادی از مردم روستاهای قشم به دلایل مختلف از تولید صنایع دستی خودشان دست کشیده و اقدام به فروش صنایع دستی چینی می کنند.

صنایع دستی چین به وسیله لنج های باری از سمت امارات متحده عربی به جزیره آورده می شود و بخشی از ان به صورت عمده به خریدارانی از شهرهای دیگر کشور فروخته می شود و بخشی دیگرش به مشتریانی از همین جزیره سپرده می شود تا به عنوان هنر دست مردم قشم به گردشگران فروخته شود.

البته برخی از فعالان محیط زیستی ساکن جزیره این موضوع را در مجموع بد نمی دانند و در دفاع از آن چنین استدلالی می آورند: " بیشتر گردشگرانی که به جزیره قشم می آیند دنبال محصولات و صنایع دستی دریایی ساخته شده از صدف و مرجان هستند، اما واقعیت این است اگر قرار باشد برای تامین نیاز بازار این چیزها از سواحل و دریا برداشت شود، آسیب زیست محیطی بزرگی به طبیعت منطقه وارد می شود. اما با واردات این وسایل از چین در حقیقت به نوعی طبیعت خلیج فارس حفظ می شود."

صنایع دستی این جزیره در خود جلوه هایی از تاثیر شرایط زیست محیطی، ویژگی های آب و هوایی و جغرافیایی قشم را به خوبی نمایش میدهد، این محصولات به طور عمده متکی به تخصص های بومی و تجارب سنتی است که با بهره گیری از وسایل ساده و ابزار دستی – و اغلب ابتکاری- در خانه ها و یا کارگاههای کوچک و محدود محلی  تولید می شوند.

به دلیل اینکه پیشه اصلی اهالی قشم در گذشته صیادی، بازرگانی دریایی و کار در کشتی ها بوده، صنعت لنج سازی در این جزیره جایگاه مهمی داشته است. در کنار این صنعت مهارت های دیگری چون در و پنجره سازی و ساخت انواع وسایل چوبی نیز بخشی از هنر دست مردم این سرزمین بوده است. علاوه بر این در گذشته های دور،سنگ تراشی و حکاکی روی سنگ در قشم نیز متداول بوده است، سنگ قبرهای قدیمی موجود در گورستان های قشم نشانه هایی از این هنر مردم جزیره است.

در ادامه بخشی از صنایع دستی شناخته شده و زیبای تولید شده در قشم توضیح داده شده است.

گلابتون دوزی که از مشهورترین صنایع دستی قشم است، به این صورت تهیه می شود: دوخت نقش و نگاره های زیبا برروی پارچه، با استفاده از نخ هایی که دارای روکش فلزی به رنگ طلایی یا نقره ای است را "گلابتون دوزی" می گویند.

در گذشته های دور،از نخ طلا برای زیبا سازی پارچه های فاخر استفاده می شد.در جزیره قشم ،هنر گلابتون دوزی به ویژه در نقش انداختن و تزئین دمپای شلوار سنتی زنانه به کار میرود و بیشتر زنان و دختران جزیره با این هنر آشنا هستند.

خوس دوزی؛ نوعی سوزن دوزی است که در آن نوارهای باریک طلایی یا نقره ای (به نام خوس) را از میان سوراخ های پارچه توری ریز بافت میگذرانند تا نقش های هندسی بسیار زیبا پدید آید. پارچه توری مصرفی برای خوس دوزی را به طور معمول تیره رنگ انتخاب می کنند تا طرح ها و نقش ها چشمگیرتر شوند. پشت و روی توری خوس دوزی شده را در پایان کار با سنگی صاف –که به آن سنگ صفله می گویند-به آرامی می کوبند تا صاف،مرتب و یکدست شود.

شک دوزی؛ نوارهای زیبا به عرض 5 تا 50 میلی متر که به کمک یک کارگاه ساده، شامل: یک بالشتک پارچه ای، هاون چوبی به اسم جوغن و چند قرقره از نخ کاموا یا خوس (طلایی و نقره ای) بافته می شوند، در گویش محلی شک نام دارد. از شک ها در تزئین دمپای شلوار سنتی زنانه، سرآستین و پیش سینه پیراهن ، دامن لباس و بند برقع استفاده می شود. امروزه،شک بافی برای ساخت انواع کوسن، جلد عینک ، کیف، رو مبلی و پرده هم به کار می رود.

لچک در جزیره قشم به نوعی کلاه زنانه گفته می شود که به ویژه در گذشته مورد استفاده نوعروسان بود و به سرگذاشتن آن نشانه تاهل  محسوب می شد. رویه بیرونی لچک را گلابتون دوزی می کردند و بند لچک را از کامواهای رنگی می بافتند که با زر و زیور طلا تزئین می شد. در پائین لچک هم از سکه های زری استفاده می شد که در مجموع جلوه ای بسیار زیبا دارند.این سکه ها را "اشرفی" می گویند.

در گویش بومی قشم، درخت خرما را "مُغ"  و برگ های تیز سرشاخه های نخل را "پیش" می گویند. تولید محصولات بافته شده از الیاف تنه و شاخه و برگ نخل ،از گذشته در روستاهای جزیره قشم رواج داشته و نقش مهمی در تسهیل شرایط زندگی ایفا کرده است.

رونق تولید و فروش این دست از صنایع دستی و استقبال گردشگران از آنها میتواند با تولید اشتغال و همچنین کسب درآمد، کمک بزرگی به معیشت جوامع محلی جزیره قشم باشد. 

**دیدگاه نویسنده الزاما بیانگر نظر ایران وایر نیست. ایران وایر در بخش وبلاگ ها، از انتشار همه دیدگاه ها استقبال می کند.