همیشه تقصیر دیگران نیست

۱۷ مهر ۱۳۹۴

خواندن در ۵ دقیقه

انسان ها در مواجهه با مشکلات زندگی، واکنش های متفاوتی از خود نشان می دهند. صرف نظر از اینکه یک شخص خاص تا چه اندازه در کنار آمدن با مشکلات توانا باشد، بازهم در زندگی مواقعی پیش می آید که او به ناچار احساس فشار روانی می کند. بر اثر برخورد انسان ها با موانعی که بر سر رسیدن به اهدافشان پیش می آید، در هر یک از آنها شیوه های پاسخ دهی و واکنش ویژه ای رشد می کند که برخی از این شیوه ها کارآمد، و برخی دیگر نا کارآمد هستند.

فرض براین است که هرموقعیتی که زیست یک موجود زنده را به خطر می اندازد، حالت "اضطراب" به وجود می آورد. از آنجا که اضطراب، هیجان بسیار ناگواری است، نمی توان آن را برای مدت طولانی تحمل کرد. بنابراین فرد مضطرب تمایل شدیدی به تخفیف این ناراحتی دارد. درعین گوناگونی واکنش های افراد در کنار آمدن با موقعیت های اضطراب زا و احساس اضطراب، می توان گفت که دو خط مشی کلی در این مورد وجود دارد.

در یکی، خود مسئله مورد توجه قرار می گیرد: شخص موقعیت اضطراب زا را ارزیابی می کند و دست به کاری می زند تا آن موقعیت را تغییر دهد یا از آن اجتناب کند.

در خط مشی دیگر، هیجان ناشی ازمسئله درمدارتوجه قرار می گیرد و شخص به جای درگیری مستقیم با مسئله ای که اضطراب را به وجود آورده است، می کوشد تا از راه های گوناگون از احساس اضطراب خود بکاهد. دراکثر موارد، رویکرد مسئله مدار روشی سالم تر است، اما برای هر مسئله ای راه حل ساده و آسانی وجود ندارد. آدمیان در مواردی مانند بیماری وخیم یک فرد محبوب، ممکن است در عین کوشش برای حل مساله، به دفاع از خویش در برابر اضطراب هم نیاز داشته باشند

یکی از روش های ناهشیار هیجان مدار که بدون رودررویی مستقیم با مسئله، به فرد کمک می کند تا ازاضطراب ایجاد شده بکاهد و اعتماد بنفس خود را حفظ نماید، مکانیسم دفاعی نامیده میشود. این مکانیزم ها ما را در مقابل محیط نامساعد و نامهربان حفاظت می کند و در واقع سپری هستند میان ما و مشکلات زندگی. این شگردها تغییر در وضع عینی مساله نمی دهد، بلکه فقط شیوه ادراک یا اندیشه آدمی را درباره آن عوض می کند. می توان گفت که در همه مکانیسم های دفاعی عنصری از خودفریبی در کار است. اما باید توجه داشت که فرد با میانه روی در کاربرد مکانیسم های دفاعی می تواند موقتا یک موقعیت فشارزای سخت را از سر بگذراند تا شرایطی فراهم شود که بتواند به شکل مستقیم تری با آن موقعیت رودررو شود. درحقیقت کاربرد مکانیسم های دفاعی فقط هنگامی حاکی از ناسازگاری شخصیت است که در روبرو شدن با دشواری ها به صورت " شیوه اصلی پاسخدهی فرد " در آید.

بعضی از این مکانیزم ها ( مانند فرافکنی، دوپاره سازی، برون ریزی ) به طور کل ناسازگارانه هستند. بقیه مکانیزم ها، (مانند فرونشانی و انکار) بسته به شدت ، میزان انعطاف پذیری و زمینه به کار رفتنشان، می توانند سازگارانه یا ناسازگارانه باشند.

مکانیسم دفاعی معمولا از طریق عامل اضطراب آور کوچکی شروع میشود و به قدری سریع و کوتاه مدت بوجود می آید که شخص، آگاهی چندانی نسبت به آن به دست نمی آورد و حتی گاهی ازعلل اضطراب خود و یا حتی اینکه مضطرب است نیز آگاه نمی شود. به عبارت دیگر او از انگیزه ایجاد اضطراب و طرز دفاع در مقابل آن در وجود خود بی خبراست. تعداد این مکانیسم ها از دیدگاه آسیب شناسی جدید بیشتر از سابق است، بعضی از آنها عمومیت دارد و برخی کمتر متداول است.

در ادامه چند نمونه از متداول ترین آنها را مختصرا معرفی میکنیم و در مقالات بعدی با توضیح بیشتری به آنها می پردازیم.

انکار- هنگامی که یک واقعیت بیرونی بیش از آن ناگوار است که فرد بتواند با آن روبرو شود، در آن صورت وی ممکن است وجود آن را انکار کند. به طور مثال والدین کودکی که دچار یک بیماری مهلک شده است، با وجود اطلاع از عوارض آن، ممکن است وخیم بودن آن را انکار کنند.

واپس رانی – خاطره هایی که از نظر روانی برای یک شخص، رنج بسیاری را به همراه دارند، با مکانیسم واپس رانی از حوزه هشیار فرد خارج می شوند و فرد، خودآگاهی اش را نسبت به آن موضوع از دست می دهد.

دلیل تراشی – فرد، رفتار و کردار نامعقول یا ناپسند خود را به انگیزه های جامعه پسند یا منطقی منسوب می کند تا چنین به نظر آید که واقعا درست و معقول رفتار کرده است.

واکنش وارونه – گاهی افراد انگیزه معینی را با افراط در پیروی کردن از یک انگیزه متضاد، از خودشان پنهان می کنند به این واکنش، واکنش وارونه می گویند. به طور مثال مبارزه برخی افراد علیه بد رفتاری با حیوانات یا هرزه نگاری، شاید ناشی از واکنش وارونه باشد.

فرافکنی – بوسیله این مکانیسم، ناهشیار فرد ویژگی یا ویژگی های ناخوشایند خودش را (که حتی نزد خودش هم آن را کتمان می کند ) به شکل اغراق آمیزی به دیگران نسبت می دهد تا به وجود آن در خودش اعتراف نکند.

فلسفه بافی- تلاش فرد برای مواجهه با یک موقعیت تهدید کننده از طریق ایجاد جداسازی عاطفه فرد از موقعیت از راه رودرویی انتزاعی و فکری با آن، مکانیزم دفاعی فلسفه بافی نام دارد. برای افرادی مانند پزشکان که با مرگ و میر سروکار دارند، شاید این روش یک ضرورت باشد، چرا که برای کمک رساندن به بیماران نمی توانند با همه آنها ارتباط عاطفی داشته باشند. فلسفه بافی فقط هنگامی مسئله سازمی شود که به صورت "سبک زندگی" فرد درآید و راه را بر همه تجربه های عاطفی فرد ببندد.

جا به جا سازی - انگیزه ای که از راه دلخواه، قابل ارضا شدن نیست؛ به کمک مکانیسم جابجایی به مجرای تازه ای راه پیدا می کند.

منابع: