علم برای گفتگو با کودکان؛ دانه‌ها چگونه جوانه می‌زنند

کاشت يک دانه در خاک گلدان اولين تجربه يک کودک يا دانش آموز دبستان است. معمولا دانه‌های گياهی در پاکت‌های کوچک فروخته می‌شوند و وقتی پاکت را باز می‌کنيد هيچ نشانه‌ای از قطرات آب يا دانه‌ای که خيس خورده باشد در پاکت نيست، ولی وقتی دانه‌های خشک را در زير لايه‌ای از خاک قرار می‌دهيد بعد

از مدتی يک جوانه سبز از خاک بيرون می‌آید.

چطور می‌شود توضيح داد که در يک دانه چه چیزی وجود دارد که آن جوانه سبز از آن درست می‌شود؟ خوب سعی می‌کنم درباره‌اش برای‌تان بنويسم که بتوانيد برای کودک‌تان به زبان ساده توضيح بدهيد.

همه دانه‌های گياهی از سه قسمت درست شده‌اند؛ يک پوسته سفت و سخت، يک منبع غذايی که درون پوسته قرار گرفته، و یک نوزاد که دور آن را يک پوسته جداگانه پوشانده است. يک بذر را که کف دست‌تان بگذارید می‌توانيد هر سه قسمتش را به کودک‌تان نشان بدهيد. شبيه‌ترين چيزی که می‌توانيد برای بذر گیاهان پيدا کنيد تخم مرغ است که همين ساختار را دارد و تنها تفاوتش با بذر یا دانه گیاه در اين است که نطفه در درون پوسته قرار گرفته، در حالی که گياه نوزاد در پوسته جداگانه ولی چسبيده به پوسته منبع غذايی‌ست.

وقتی بذر را در خاک فرو می‌کنيد بذر خشک آب را به درون خودش می‌کشد و خيس می‌خورد. معنای خيس خوردن اين است که پوسته سفت و سخت بذر سوراخ‌های ریزی دارد که آب از همانجا وارد بذر می‌شود.

اگر پوسته يک بذر را قبل از خيس خوردن بشکنيد می‌توانيد منبع غذايی درون آن را ببينيد. این منبع غذايی شبيه به سوپ‌های آماده است که همه مواد آن در بسته‌های جداگانه قرار داده شده‌اند. اگر محتويات خشک بسته‌ها را باز کنید و روی هم بریزيد و آب جوش هم به آن اضافه کنید در مدت کمتر از پنج دقيقه مواد خشک سوپ با هم ترکيب می‌شوند و مزه می‌گيرند. در منبع غذايی دانه هم همين اتفاق می‌افتد. آب باعث فعال شدن آنزيم‌ها که شبیه به چاشنی‌های سوپ هستند می‌شوند و سلول‌های گياه نوزاد را متورم می‌کنند. تورم سلول‌ها منجر به فعال شدن اجزای درون سلولی می‌شود و تقسيم و تکثیر سلولی به راه می‌افتد و گیاه نوزاد بزرگ می‌شود.

اگر سه چهار روز بعد از کاشت دانه جوانه را ازخاک بيرون بياوريد متوجه می‌شويد که ريشه آن بزرگ‌تر از جوانه بيرون خاک است

. معنايش اين است که ريشه زودتر از ساقه رشد کرده. چرا اين اتفاق می‌افتد؟ برای این که مواد غذايی درون دانه فقط برای شروع فعاليت بذر و گسترش ریشه کافی‌ست و جوانه برای رشد بيشتر به مواد غذايی بيشتری نياز دارد. اما يک نکته امتحان کردنی این است که رشد بذری که در شرايط نوری معمولی‌ست با رشد بذری که در تاريکی قرار دارد متفاوت است.

اگر بذر در نور معمولی باشد اول ريشه آن رشد می‌کند و بعد ساقه. در شرايط تاريکی اول ساقه رشد می‌کند و بعد ريشه.

دوباره از همان مثال آب جوش استفاده می‌کنم برای توضیح بعدی. اينبار به جای منبع غذايی اوليه که در بذر قرار داشت ساقه نقش آب جوش را بازی می‌کند. ساقه و ضمائمش که همان برگ‌ها هستند مثل همان آب جوشی‌ست که روی محتويات خشک سوپ می‌ريزید. نور شیره خام را به شيره پرورده تبديل می‌کند و مواد غذایی خامی که از ريشه به گياه می‌رسند در ساقه و برگ‌های ريز آن پخته می‌شوند و گياه از همين مواد پخته شده برای رشد استفاده می‌کند.

اما وقتی بذر در محيط تاریک باشد ساقه زودتر رشد می‌کند چون برای تبدیل شیره خامی که از ريشه می‌آيد به حجم بیشتری از ساقه و برگ نياز دارد تا بتواند از پرتوهای نوری که در محيط وجود دارد را جذب و شیره خام را به شيره پرورده تبديل کند. مثل اين است که وقتی نور کافی برای خواندن کتاب نداريد حروف درشت‌تر را بهتر می‌بينيد. بنابراین اگر بشود کتاب را بزرگ‌تر کرد خواندنش در تاریکی راحت‌تر است.  

*********

علم برای گفتگو با کودکان؛ آيا زنبورها به بچه‌های‌شان شير می‌دهند؟

علم برای گفتگو با کودکان؛ جنسيت از کجا می‌آيد؟

.embed-container { position: relative; padding-bottom: 56.25%; height: 0; overflow: hidden; max-width: 100%; } .embed-container iframe, .embed-container object, .embed-container embed { position: absolute; top: 0; left: 0; width: 100%; height: 100%; }