لافت؛ بندر بادگیرها

بوشهر-امیرحسین پرتوی، شهروند خبرنگار

پهنه جنوبی کشور جاذبه های گردش گری، تاریخی و میراث فرهنگی زیادی دارد که هر کدام از آن ها می توانند به تنهایی جاذبه ای منحصر به فرد برای بازدید گردش‎گران باشند.

بندر «لافت» با جمعیتی چهارهزار نفری در استان هرمزگان که در شمال غربی جزیره قشم و در پیش‌آمدگی خشکی‌های جزیره واقع شده است نیز یک ویژگی منحصر به فرد دارد؛ شهری که تمام خانه‌هایش حیاط مرکزی و بادگیر دارند و درخت های نخل در حیاط ها و بادگیرهای برآمده از پشت بام ها، جزیی جدا ناپذیر از خانه هایش است.

طبیعت بندر لافت با درختان سبز گرمسیری و نخلستان‌های بلند، همراه با زیبایی خیره‌کننده دریا و جنگل شناور، تنها ویژگی جذاب لافت نیست؛ سبک معماری خانه‌ها، آن چیزی است که این بندر را متمایز کرده است. بارزترین خصیصه معماری لافت، بادگیرهای فراوان آن در اندازه‌های مختلف و نزدیک به هم است. بناهای این شهر بندری خیلی نزدیک به هم ساخته شده و کوچه‌های آن نیز بسیار تنگ و باریک هستند و بادگیرهای کوچک و بزرگ خانه‌هایی که در میان باغ‌ها و نخلستان‌ها قرار گرفته‌اند، زیبایی خاصی به آن بخشیده‌اند.

همین بادگیرها که در گذشته برای مقابله با شرایط طاقت فرسای اقلیمی این منطقه ساخته شده اند، اکنون به یکی از جاذبه های متفاوت آن برای گردش گران تبدیل شده اند. بادگیرها از عناصر و سمبل‌های معماری ایرانی هستند که در ساختمان های مختلف مسکونی، مذهبی و خدماتی مورد استفاده قرار می گرفته اند و هنوز هم می‌توان باقی‌مانده این بادگیرها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب و اقلیم گرم خشک نواحی مرکزی مشاهده کرد.

در نبود امکانات سرمایشی امروزی، بادگیرها، این معماری شگفت انگیز ایرانی، سالیان سال توانسته اند سکونت را در گرمای طاقت فرسای بندر لافت برای مردمش قابل تحمل کنند.  سیستم کاری بادگیرها به این نحو است که هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می‌کشند و با تشت‌های آبی که درون آن‌ها تعبیه شده، هوا را خنک و سبک کرده و به داخل خانه هدایت می‌کنند.

درنگاه اول به این بادگیرها، چوب بست هایی که از دو طرف آن بیرون آمده اند توجه ها را به خود جلب می کنند اما این چوب بست ها کارشان چیست و چرا انتهای این چوب بست‌ها از بدنه بادگیرها بیرون است؟

آن طور که «علی»، یکی از اهالی بومی بندر لافت توضیح می دهد، چوب بست‌ها دو طرف دهانه بادگیر را به هم متصل می‌کنند و استحکام و مقاومت آن را در مقابل فشار باد افزایش می دهند. این چوب بست ها به صورت کششی کار می‌کنند و نمی‌گذارند که پره‌های داخلی و بدنه بادگیر از یک دیگر جدا شوند.

علی در مورد علت نبریدن انتهای این چوب‌ها می گوید: «در زمان تعمیر و مرمت بادگیر، داربست‌ها را به این چوب‌ها متصل می‌کنند و از روی داربست‌ها، تعمیرات لازمه را انجام می‌دهند.»

به گفته وی، عملکرد بادگیر به این صورت است که باد مطلوب را گرفته و آن را به داخل اتاق‌های اصلی ساختمان، آب انبار و یا سرداب هدایت می‌کند. اما کار به این راحتی ها هم نیست؛ پروسه کار بادگیرها  نشان می دهد که دانشمندان در گذشته از بسیاری از اصول فیزیک و ریاضیات استفاده کرده اند تا این معماری جالب را به وجود بیاورند.  

ظاهر و معماری ساختمان ها در این بندر بسیار شبیه به هم است. به گفته اهالی این شهر، خانه‌ها هر چند سال یک بار به روش‌های سنتی مرمت می شوند. بنابراین، به شکل اولیه خود باقی‌ مانده‌اند و به همین علت، حدس زدن سن آن ها دشوار است.

دیدنی های لافت اما به بادگیرها ختم نمی شود؛ قلعه نادری، بزرگ ترین آب انبار جنوب ایران، چاه های «تل او»،‌ برج های تاریخی دوره سامانیان و مسجد جامع لافت از دیگر عواملی هستند که نام بندر لافت را به لحاظ معماری به عنوان یك مجموعه تاریخی شناخته شده در كشور ثبت کرده اند.

در جوار قلعه تاریخی نادری، حلقه های چاه آب فراوانی به چشم می خورد که مردم این منطقه با زحمت فراوان در دل سنگ های شیستی حفر کرده اند. این چاه ها در طی سالیان گذشته اهمیت بسیاری برای مردم این منطقه داشته اند. آن چه که این چاه ها را پر اهمیت کرده، این است که تل مشرف بر این چاه ها با سطح سنگی مرجانی، آب باران را به گودال محل چاه ها هدایت می کند و چون کف چاه ها به لایه های گچی ختم شده است، آب در آن برای مدتی طولانی نسبتا سالم و خنک می ماند و به این شکل، منبع بسیاری خوبی برای تامین آب در این منطقه کم آب و کم بارش بوده است.

به گفته بومیان این بندر، تعداد این چاه ها به تعداد ایام سال کبیسه، ۳۶۶ حلقه بوده و مردم در هر روز از سال دهانه یکی از آن ها را باز و از آن برداشت می کردند. تل آو (تل آب)، به معنی آب برگرفته شده از شیب تل است.

اکثر مردان و زنان لافت لباس های محلی آن منطقه را می پوشند؛ دشداشه و عمامه سفید برای مردان، لباس های سنتی، روسری‌های «لیو» و «برقع» هم برای زنان. این پوششی است که جزو سنت هایشان است اگرچه مانند رسوم دیگر، رو به فراموشی است.

 لنج سازی، لنج داری و صیادی سه شغل اول مردم بندرلافت است. کارگاه های لنج سازی در ورودی لافت در کنار دریا قرار دارند و خود بخشی ازجذابیت این روستا به شمار می‌آیند. اما با این حال، در سال های اخیر لنج سازی در این بندر از رونق افتاده است.