مدیریت فرهنگی- رسانه‌ای احمدی نژاد: آشفته، ناامن، تاریک

احمدپورنجاتی، نماینده سابق مجلس و قائم مقام سابق سازمان صداوسیما در گفتوگویی با ایرانوایر و درخصوص پخش برنامههای اعترافات اجباری و یا دادگاههای نمایشی میگوید: «از گذشته تا كنون، هم صدا وسیما و حتی هم برخی روزنامه های رسمی وابسته به حاكمیت، ناگزیر بوده اند برخی برنامههای مورد نظر دستگاههای امنیتی یا قضایی را پخش كنند.» به همین جهت او معتقد است که حل وفصل تحریمهایی که صداوسیما به خاطر آنچه «نقض حقوق بشر» نامیده میشود با آن مواجه است، «فراتر از سوژه هایی است كه بهانه تحریم قرار گرفته اند.»
این مدیرفرهنگی که از حامیان میرحسین موسوی در انتخابات سال ۸۸ به شمار می رود، با تاریک و ناامن خواندن سیاستهای فرهنگی دولت محموداحمدی نژاد طی هشت سال گذشته می گوید که «اكثریت قاطع مردم ایران از وضعیت و سیاست هاو عملكرد هشت سال گذشته راضی نیستند و به تغییر آنها میاندیشند.» او همچنین به ایرانوایر گفت:«هنر و مهارت آقای روحانی و تیم همكارانش باید این باشد كه به گونهای واقع گرایانه… اولا به وعده های انتخاباتی خود وفادار بمانند و ثانیا ارتباط مستمر و شفاف خود را با افكار عمومی جامعه… برای تبیین امكانات و محدودیت های خود، حفظ كنند.»
دکتراحمدپورنجاتی، متولد۱۳۳۳، نماینده اصلاح طلب مردم تهران در مجلس ششم است. او همچنین قائم مقام رئیس سازمان صداوسیما در زمان ریاست علی لاریجانی بوده است. در کارنامه آقای پورنجاتی، معاونت وزارت اطلاعات و همچنین مشاور فرهنگی دولت سیدمحمدخاتمی نیز دیده میشود. دکترپورنجاتی، علاوه بر فعالیت های سیاسی، به نویسندگی و روزنامهنگاری و نگارش درزمینههای فرهنگی علاقه دارد و بخشی از فعالیتهای جاری او را به خود اختصاص میدهد. 
مشروح این مصاحبه در زیر آمده است: 

•  امید معماریان: شما سالها معاون صداوسیمابوده اید. در ده سال گذشته، شبکههای مختلفی راه اندازی شده اند، دسترسی مردم به ماهواره وبرنامه های آن افزایش چشمگیری داشته و به هرحال می توان انتظار داشت که چنین دسترسی و استفاده ای روی ذائقه مردم تاثیر گذاشته باشد. چنین پدیده ای چه تاثیری روی فرهنگ عمومی گذاشته - خواسته یا ناخواسته؟ 

احمدپورنجاتی : با وجود همه محدودیت های موجود، گسترش شبكه های تلویزیونی ماهوارهای و دسترسی به رسانه های مجازی، به گونه ای روزافزون بر ذهنیت و الگوی زندگی قشرهای مختلف به ویژه در شهرها، تاثیر گذاشته است. البته این اثرگذاری در لایه های گوناگون جامعه ایران یكسان نبوده است. در بدنه عمومی جامعه نقش رفتاری و تغییر تدریجی شكل زندگی، الگوی مصرف داشته - حتی در مورد كالاهای فرهنگی و هنری، مثلا موسیقی- در حالی كه درقشرهای نخبه و الیت جامعه تاثیر اندیشهای و تغییر در رویكردهای فرهنگی و سیاسی و تقاضا آفرینی در این زمینه ها، بیشتر است. البته با وجود همه تنوع و جاذبه هایی كه برنامه های این شبكه ها در مقایسه باشبكه های صدا وسیما دارد، همچنان نقش و تاثیرسیاسی و فرهنگی صدا و سیما در بخشهای گستردهایی از شهرها و روستاهای كشور، غیر قابل انكار است. 

• معماریان: در حال حاضر، تحریم های سنگینی روی صدا و سیما وضع شده است. از قرار گرفتن نام برخی از مسوولین این سازمان روی لیست تحریم تا برداشتن شبکه های فارسی زبان صداوسیما از روی ماهواره های هات برد و اینتل ست. تحریم ها همچنین خرید تجهیزات ماهواره ای را هم با مشکل مواجه می کند. کشورهای تحریم کننده، دلیل این تحریم ها را موارد نقض حقوق بشر از جمله پخش اعترافات اجباری و یا دادگاههای نمایشی می دانند. چنین تحریم هایی به نظر شما چه تبعاتی دارد؟ 

پورنجاتی: ابتدا به روشنی مخالفت جدی خودم را با برنامههای تحریم چه از سوی مراجع بین المللی و چه از سوی برخی كشورها اعلام میكنم . تحریم ها در همه موارد مشكلات و دست اندازهایی ایجاد می كنند. اما به نظر من در مورد صدا وسیما بیشتر تاثیر سمبلیك یا حیثیتی و سیاسی و عمدتا در سطح فراملی دارند. از گذشته تا كنون هم صدا وسیما و حتی برخی روزنامه های رسمی وابسته به حاكمیت، ناگزیر بوده اند برخی برنامههای مورد نظر دستگاههای امنیتی یا قضایی را پخش كنند. البته قصد توجیه اقدام آنها را ندارم و می دانم كه انگیزه دار بودن مدیران و همسویی سیاسی آنان با دیگر نهادهای مربوط، در این مساله نقش داشته است . مقصودم از سیاسی بودن تحریم ها این بود كه حل و فصل آن فراتر از سوژه هایی است كه بهانه تحریم قرار گرفته اند. اما من با تبدیل شدن رسانه به ابزار كار بیاراده هر نهاد دیگر به ویژه نهادهای امنیتی مخالف بوده ام. نمونه اش هم مخالفت با پخش برنامه هویت در زمان مسوولیتم است. البته آن برنامه توسط معاون سیاسی صدا وسیما در كاندكتور برنامه های سیاسی شبكه اول سیما پخش شد. 

• معماریان: چقدر مهم است به نظر شما که مسوولین دولت جدید و یا خود صدا وسیما با اقداماتی که انجام می دهند، تلاش کنند که تحریم ها علیه صداوسیما برداشته شود؟ 

پورنجاتی : به نظر من، موضوع تحریم ها در مورد صدا و سیما بخشی از یك مساله كلی تر است: تغییرمطلوب در فضای سیاسی داخلی كشور و نیز اتخاذ رویكردهای تازه از سوی هر دوطرف: جامعه جهانی و ایران درشرایط تازه ای كه پس از انتخابات ریاست جمهوری فراهم شده و امیدواری هایی را ایجاد كرده است . گمان ندارم تلاشهای جداگانهای از سوی دولت جدید یا خود صدا و سیما صرفا برای رفع تحریم ها در مورد این رسانه مطرح باشد. البته اعتراض هایی شده و خواهد شد، اما بیشتر جنبه سیاسی دارد تا احتمال اثر بخشی . 

• معماریان: صداوسیمای ایران، آیا امکان رقابتی شدن را با توجه به حضور شبکه های متنوع ماهواره ای دارد؟ آیا نشاندن مردم پای برنامه های برنامه های داخلی اولویت محسوب می شود؟ و آیا امکان پذیر است؟ 

پورنجاتی: به علت انحصاری بودن صداوسیما و ساختار حقوقی و سازمانی آن كه به طور كامل وابسته به ساختار حاكمیت است، میدان مانور بسیار محدودی برای رقابت صداو سیما با شبكه های ماهوارهای وجود دارد. در درون كشور كه اصولا این رسانه بی رقیب است و بنابراین زمینه و ضرورت چندانی برای تحمل زحمت رقابت با رسانه های دیگر وجود ندارد. البته متولیان صدا و سیما و تولیدكنندگان برنامه ها در این رسانه، همواره كوشیدهاند با الگوبرداری از فرم و تم و محتوای برنامه های شبكه های ماهوارهای، البته با رویكردهای فرهنگی و سیاسی مورد نظر، جاذبه هایی را برای مخاطبان فراهم كنند. نمیتوان منكر برخی موفقیت ها و مزیت های نسبی شد. به هرحال همچنان بسیاری از خانواده های ایرانی نسبت به ارزشها و باورها و اخلاق و آداب و رسوم وتربیت فرزندان خود حساسیت دارند و برنامه های صدا و سیما را با همه كاستی هایش، بهداشتیتر میدانند . با این وصف، روند افزایش گرایش به سوی شبكه های ماهواره ای حكایت از كم توفیقی صدا و سیما در رقابت با آنان دارد. 

• معماریان: عملکرد دولت آقای احمدی نژاد را در حوزه کتاب و موسیقی و فیلم چطور ارزیابی می کنید؟ آیا وضعیت کنونی را متناسب با ظرفیت های فرهنگی جامعه ایرانی می دانید؟ و برای بهتر شدن وضعیت نقش دولت چیست؟ 

پورنجاتی : متاسفانه دوران مدیریت آقای احمدی نژاد برای عرصه فرهنگ و هنر و رسانه، دوره تاریك و بی پرنسیب و آشفتگی و پریشانی و ناامنی بود . البته نباید تنها شخص احمدی نژاد یا همكاران وی را در ایجاد این فضای تنگ و تاریك مؤثر دانست. مجموعهای از عوامل بالادستی و نهادهای موازی و به ویژه هژمونی گفتمان تنگ نظرانه ی اصولگرایی افراطی، موجب این وضع شد كه بخش گسترده ای از آفرینندگان آثار خلاقه، چه در عرصه كتاب و چه موسیقی و سینما و هنرهای نمایشی و رسانه، دچار بی انگیزگی شدند. برای سنجش و تحلیل رفتار سیاسی جامعه ایران نباید به یك یا دو پارامتر بسنده كرد .البته رسانهها نقش مهمی در این زمینه داشته اند، چه شبكه های ماهواره ای و چه صدا وسیما. در هر دو سو نیز هم نقش مؤثر مثبت و هم منفی وجود داشته است. اما، به گمان من رویكرد عملی مردم ایران در عرصه كنش سیاسی، به ویژه پس از انتخابات سال 76 و از دوره آقای خاتمی به بعد، همواره به سوی عقلانیت و واقع گرایی و بهره گیری از فرصت برای اصلاحات بوده است. حتی تجربه انتخابات 88 و پیامدهای ناگوار و تلخ پس از آن و با وجود مطالبات و اعتراضات آشكار و پنهان به مشی سیاسی و رفتار امنیتی متولیان، سرانجام موجب تغییر رویكرد مردم در پیگیری خواسته هاشان جز از راه صندوق رای نشد. بنابراین هم تحلیل گران برون مرزی و شبكه های ماهواره ای و هم متولیان كشور، لابد این پیام را از كنش جامعه دریافت كرده اند كه جامعه ایران هرچند به گونه ای ناپیدا و شگفت انگیز، اما می داند كه چگونه باید خواسته هایش را پی بگیرد.

•  معماریان: با توجه به مطالبی که گفتید از نظر سیاست گذاری های فرهنگی و اجتماعی چه اولویتها و فوریت هایی وجود دارد؟ 

پورنجاتی: به نظر من سه اولویت مهم در عرصه اصلاح سیاستها و برنامههای مربوط به فرهنگ و هنر و رسانه پیش روی دولت جدید است و می بایستی آنها را به فوریت و قاطعیت مورد توجه قرار دهد: * واسپاری مدیریت بخشهای فرهنگی هنری و رسانهای دولت به افرادی كه شایستگی حرفهای و مقبولیت لازم را در میان اهالی هر بخش داشته باشند و به رویكرد های اصلاحی و تحول خواه وفادار باشند. * شفاف سازی ضوابط و مقررات قانونی و پالایش دستور العملها از گرایشهاو اعمال نظرهای سلیقهای، خواه سلیقه فردی سیاسی یا اعتقادی و به ویژه امنیتی و فراقانونی . * كاهش دخالت دولت در تصدی امور فرهنگی و هنری و رسانهای و فراهم كردن فضای امنیت حقوقی برای ایجاد و گسترش نهادهای صنفی مستقل و تشكل های غیر دولتی در این بخشها.

•  معماریان: موضوع حضور زنان در ورزشگاه ها، یا ورزش زنان، مدیریت زنان در نقش های مختلف جامعه، قوانین مرتبط با زنان، می بینیم که طی سالهای گذشته بارها به مساله روز جامعه بدل شده است. چقدر سیاست گذاری ها و یا اعلام مواضعی که در این زمینه می شود متناسب با نیازهای موجود است و چه تغییراتی در این وضعیت باید صورت بگیرد؟

 پورنجاتی : موضوع نقش و جایگاه زنان در عرصه عمومی، همواره یكی از چالشهای پیش روی ساختار سیاسی و نهادهای حاشیه ی قدرت در جامعه ایران بوده است. البته رشد فزاینده آگاهی و تلاشهای سازمان یافته زنان به ویژه پس از دوم خرداد، 76 و برخی اقدامات موثر در مجلس ششم و دولت آقای خاتمی، زمینه های مناسبی برای شكل گیری نوعی جنبش حقوق زنان در راستای همسانی حقوق شهروندی زن ومرد، فراهم كرد. با توجه به ویژگی های فرهنگی و باورهای اعتقادی ریشه دار در جامعه ایران در باره ی جایگاه زن و نوع حضور اجتماعیاش، هرگونه رویكرد اصلاحی و تحول خواهانه، حتی اگر به عنوان سیاست و برنامه از سوی دولت ها مورد توجه قرار گیرد، درعمل با چون و چراها و موانعی مواجه خواهد بود . حضور زنان در ورزشگاه ها، یا دیگر محیط های عمومی، بخش كوچكی از یك مساله اصلی است . به گمان من، در این مورد باید در عین مطالبه آرمان گرایانه و تلاش برای تحقق هرچه بیشتر رفع تبعیض ها، رفتاری واقع گرایانه، سنجیده و تدریجی را مورد توجه قرار داد. دولت البته نه فقط به صورت نمادین - مثلا با انتخاب برخی وزیران از میان زنان شایسته و یا ایجاد یك وزارتخانه امور زنان - بلکه به گونهای واقعی نیز می تواند به خواسته ها و نیازهای زنان پاسخ دهد. در عین حال، بیشترین نقش را در نهادینه كردن آگاهی و تنظیم تقاضاهای این قشر، نهادهای مستقل زنان می توانند ایفا كنند. 

• معماریان: از زمانی که اینترنت پایش را به کشور ما گذاشته، موضوع کنترل فضای مجازی و یا کم و زیاد کردن سرعت و یا فیلترکردن سایت و مواردی از این دست همواره یکی از بحث های داغ جامعه بوده است. شما به عنوان یک کاربر فعال اینترنتی و یک مدیر فرهنگی، آیا شده که بخواهید برای کار و تحقیق و یا مطالعه در دسترسی به سایت های مختلف به مشکل بربخورید؟ در کل چه نوع سیاستی را در این زمینه با واقعیات جامعه امروز ایران و شرایط جهانی نزدیک می بینید؟

 پورنجاتی : متاسفانه این شیوه برخورد منفعلانه و محدود كننده در موارد دیگر نیز وجود داشته و بی نتیجه بودن آن نمایان شده است. سالها پیش در مورد تجهیزات ویدیو و حتی فاكس و بعدها در مورد اینترنت و ماهواره . بدون تردید فضای مجازی همچون اقیانوس موج انگیز و پرتلاطم بر ساحل آرام ذهن و زبان و رفتار و فرهنگ و اخلاق همه كسانی كه به این فضا دسترسی دارند، تاثیر می گذارد. چه بسا در دگردیسی و حتی تخریب برخی بنیان های فرهنگی و اخلاقی جامعه نیز تاثیرگذار است. اما به نظر من، چاره این نگرانی ها به هیچ وجه، مانع گذاری و فیلترینگ و محدود سازی كاربران نیست. نه امكان پذیر است و نه سودمند. باید سیاست و تدبیری اندیشیده شود كه ضمن دسترسی سریع و آسان به فضای مجازی و بهره گیری مفید از آن، هرگونه بهره گیری از اینترنت كه هدف یا نتیجهاش مخدوش شدن بنیانهای فرهنگ عمومی و ارزشهای اخلاقی جامعه است، ناموجه و غیرشرافتمندانه تلقی شود . لازمه این روش، مراجعه به داوری افكار عمومی و ایجاد ضمانتهای قانونی برای نظارت مردمی بر عرصه اینترنت است. فیلترینگ به روش كنونی كه بیشتر جنبه ی امنیتی و یا سلیقه ای دارد ، قابل قبول نیست. 

• معماریان: شما احتمالا با خیلی مسوولین کنونی و یا سابق در تماسید و یا در مناسبت های مختلف با آنها صحبت می کنید. دیدگاه عمومی مقامات نسبت به موضوع اینترنت چیست؟ چقدر آن را واقع بینانه می بینید؟ 

پورنجاتی: دیدگاه مسؤلان كشور در رده های مختلف و گرایش های سیاسی گوناگون، متفاوت است. برخی، اصولا فضای مجازی را یكی از میدانهای مین گذاری شده ی دشمن برای جنگ نرم می دانند. در مقابل نیز شخصیتهای واقع نگر قرار دارند كه به چنین رویكرد افراطی باور ندارند و از فضای رقابت رسانه ای و واسپاری حق انتخاب خوب و بد به كاربران دفاع می كنند. معلوم است كه دیدگاه نخست، واقع بینانهای نیست و به رغم هزینه های بسیاری هم كه شده، نتیجه چندانی نداشته است. البته دلیلی را كه برخی مقامات و نهادهای رسمی كشور برای توجیه حضور در فضای مجازی و حتی شبكه های اجتماعی دارند، نباید فراموش كنیم : رصدكردن شگردهای دشمن و تلاش برای مقابله با آن . اما آنچه از این مهم تراست، حضور گسترده و روزافزون خانوادهها و فرزندان بسیاری از شخصیت های رسمی نظام در فضای مجازی و مشاركت آنان در كنش معمولی به عنوان یك كاربر است. این حكایت از نوعی نیاز طبیعی و غیر قابل نادیده انگاری به فضای مجازی در گستره جامعه است . 

• معماریان: اخیر در میان یک بازی فوتبال تصویر خانم شکیرا که یک خواننده است پخش شد که احتمالا کسی که کنترل هم می کرده نمی شناخته او چه کسی است. این باعث اعتراض فردی مانند علی مطهری نماینده سابق مجلس شد. نگاه شما به چنین واکنش هایی در سال ۱۳۹۲ چیست؟ 

پورنجاتی: البته هركس حق دارد، نظر خود را در این گونه موارد داشته باشد. آقای علی مطهری نیز كه دیدگاه های فرهنگی خود را در بیان می كند تا جایی كه به عنوان ابراز نظر شخصی باشد، نگرانی ندارد. اما واقعیت این است كه سیاستهای یك بام و دو هوا در همه زمینه ها به ویژه در موضوعات سیاسی و فرهنگی، تاثیر بسیار نامطلوبی برافكار عمومی و مخدوش شدن اعتبار متولیان امور دارد. نمی شود پخش یك گونه تصویر - خواه زن یا مرد اما با پوششی كه از نظر دستگاههای رسمی غیر متعارف است- در یك جا مثلا هنگام رای دادن و یا در مراسم سالگرد انقلاب و یا حتی در یك سریال تلویزیونی - مجاز و بلامانع باشد و در جای دیگر، ممنوع. به نظر من، اصولا بخش گستردهای از این مسایل جنبه سلیقه ای دارد و نمیتواند مبنای سیاست رسمی در جامعه باشد. از نظر من، حضور زنان با همان شكل و ظاهری كه در همه اماكن عمومی ( خیابان و پارك و سینما و كنسرت موسیقی و انتخابات و... ) حاضر می شوند و به انتخاب خودشان است، در ورزشگاه ها مانعی ندارد. البته همواره نهادهای مربوط باید نقش قانونی خود را برای پیشگیری یا برخورد مناسب با هرگونه تجاوز به حقوق و امنیت اخلاقی و فردی شهروندان داشته باشند. 

• معماریان: طی سالهای گذشته بسیاری از افراد برجسته جامعه مدنی کشور را ترک کرده اند. خیلی از این افراد شرایط امنیتی ندارند و به دلیل فشارهایی که عملا فعالیت آنها را در داخل کشور غیر ممکن می کرد کشور را ترک کردند. به نظر شما آیا احتمال این وجود دارد که به صورت مشخص اقدامی برای مهیا کردن امکان برای بازگشت بی مشکل آنها فراهم کرد؟ 

پورنجاتی: البته هنوز برای آینده نگری شرایط امنیتی كشور در دوران پس از احمدی نژاد و افول كنونی ستاره بخت جریان های افراطی، زوداست . اما من به آینده خوشبین و امیدوارم. 

• معماریان: پس از انتخاب آقای روحانی به عنوان رییس جمهور آینده ایران، افراد و گروه های مختلف انتظارات زیادی را از آنها مطرح کرده اند. به نظر شما حجم گسترده این مطالبات نشان دهنده چیست؟ و اینکه چه تناسبی بین این انتظارات و توانایی های آقای روحانی باید برقرار کرد؟ 

پورنجاتی: مهم ترین نتیجهای كه از مجموعه انتظارات گوناگون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی می توان گرفت این است كه اكثریت قاطع مردم ایران از وضعیت و سیاست هاو عملكرد هشت سال گذشته راضی نیستند و به تغییر آنها میاندیشند. هنر و مهارت آقای روحانی و تیم همكارانش باید این باشد كه به گونه ای واقع گرایانه و با همان مشی اعتدال كه تابلوی اصلی دولت یازدهم است، اولا به وعده های انتخاباتی خود وفادار بمانند و ثانیا ارتباط مستمر و شفاف خود را با افكار عمومی جامعه، هم برای دریافت تقاضای اجتماعی و هم برای تبیین امكانات و محدودیت های خود، حفظ كنند. بنده بر این باورم كه نهاد دولت ( قوه مجریه ) در ساختار سیاسی كنونی ایران، به رغم همه محدودیت ها، نهادی پر قدرت است و هرچند زمام همه امور را در دست ندارد، اما اگر با تدبیر و اراده و بهره گیری از پتانسیل اجتماعی عمل كند میتواند به بسیاری از تقاضاها جامه عمل بپوشاند. مهم این است كه در انتخاب اولویت ها ، هوشمندانه عمل كند و از فرصت ها به نحو شایسته بهره گیری كند.