هنر خطرناک پل کله در تیت مدرن لندن

نمایشگاهی از آثار پل کله (Paul Klee ) نقاش مدرنیست آلمانی تبار سوئیسی در گالری تیت مدرن لندن برپا شده است.

هنرمندی که سِر نیکلاس سروتا (Sir Nicholas Serota) مدیر گالری تیت او را پدر هنر مدرن خوانده. هنرمندی که در تحول هنر مدرن در قرن بیستم نقش مهمی داشته و از پیشگامان نقاشی آبستره محسوب می شود.

.

 

نمایشگاه تیت مدرن، سیر تحولی هنر کله و تغییر سبک نقاشی او را در دوره های مختلف نشان می دهد. در این نمایشگاه بیش از 130 اثر هنری پل کله به نمایش گذاشته شده اگرچه این نمایشگاه در قیاس با نمایشگاه هایی که خود پل کله از آثارش در شهرهایی مثل برن و زوریخ برگزار کرد و در آن بیش از 200 تابلویش را در معرض دید عموم قرار داد، نمایشگاه کوچکی به حساب می آید. اما به گفته مدیر گالری، نخستین نمایشگاهی است که کارهای این هنرمند را پس از مرگ او به شیوه ای که خود می خواست، به تماشا گذاشته است.

گربه نقاش

به گفته متیو گیل (Matthew Gale)، برگزارکننده نمایشگاه پل کله در گاردین، این نمایشگاه به این منظور ترتیب یافته که نشان دهد آنچه در مورد دمدمی مزاج بودن پل کله و این که نقاشی هایش را گربه اش می کشیده، گفته اند درست نبوده و او هنرمند بسیار دقیقی بوده و می دانسته که کارش چگونه دارد پیش می رود.

ماجرای گربه را هم یکی از کلکسیونرهای آثار هنری شایع کرده بود. به گفته متو گیل، یک روز این کلکسیونر به خانه پل کله می رود و می بیند که گربه او دارد روی یکی از تابلوهایش که تصویر یک گربه اهلی بوده راه می رود و رد پنجه های او روی تصویر می ماند و پل کله هم به او گفته است که سال های بعد مردم تعجب می کنند که او چگونه توانسته چنین اثری بیافریند.

در نمایشگاه آثار پل کله در تیت مدرن لندن، علاوه بر نقاشی های رنگ روغن پل کله، طرح های سیاه و سفید و آبرنگ های او نیز که از منابع و کلکسیون های مختلف در سراسر جهان گردآوری شده، به تماشا گذاشته شده است. 

به گفته مسئولان گالری تیت مدرن، برگزاری نمایشگاهی با این ابعاد و در این سطح از کارهای هنری پل کله، در طی دهه گذشته در بریتانیا بی سابقه بوده است.

آتش عصرگاهی

تمرکز اصلی نمایشگاه تیت مدرن، روی دوره ای از آثار پل کله است که وی در مدرسه هنر، معماری و طراحی بوهاوس (Bauhaus) به تدریس نقاشی و خلق آثار هنری مشغول بوده است. یعنی سال های حوالی دهه سی میلادی که او تابلوهایی چون «آتش عصرگاهی» را خلق کرد که باعث شهرت جهانی او شد. مجموعه ای که با چهارخانه های رنگی اش، مثل قطعه های جواهر در سالن نمایشگاه تیت می درخشند. 

 پل کله، هنرمند نوگرا و خلاقی بود و به خاطر تخیل، خلاقیت و آفرینش گسترده اش، یکی از برجسته‌ترین چهره های هنر مدرن محسوب می شود. او را با هنرمندان بزرگی چون پابلو پیکاسو، واسیلی کاندینسکی (Kandinski) و ماتیس (Matisse) مقایسه کرده اند. او در نقاشی چهره بسیار تاثیرگذار بود و تاثیر کارهای او را می توان در نقاشی های هنرمندانی چون مارک روتکو(Rothko)، نقاش آمریکایی، خوان میرو (Joan Miro) نقاش اسپانیایی مشاهده کرد.

با وجود شباهت های سبکی و مضمونی نقاشی های کله به آثار نقاشانی چون ماتیس، پیکاسو و شاگال (Chagall)، او جهان ویژه خود را خلق کرده و فردیت خود را در آثارش به نمایش گذاشته است. او در نقاشی هایش از فرم های هندسی، حروف، شماره ها و کمان استفاده می کرد و گاهی هم آنها را با تصاویری از انسان و حیوان به هم می آمیخت. 

سوارکاران آبی

کله، همدوره و دوست نزدیک هنرمندان مدرنیستی مثل کاندینسکی، الکسی وون یولنسکی (Jawlensky) و گابریل مونتر (Gabriele Münter) از گروه «سوارکار آبی»(Der Blaue Reiter) بود. او از همان آغاز شکل گیری گروه «سوارکار آبی» به آنها پیوست. گروهی که مرکب از هنرمندان روسی مهاجر در مونیخ (شامل نقاشانی چون کاندینسکی و یولنسکی) و هنرمندان بومی آلمانی مثل فرانتس مارک (Franz Marc)، اگوست ماکه (August Macke) و گابریل مونتر بود. این گروه از سال 1911 تا 1914 فعالیت داشت و گرایش اصلی آنها اکسپرسیونیسم بود. پل کله با این که عضو این گروه شد و همیشه خلاقیت و ایده های ناب کاندینسکی را ستایش می کرد اما هرگز در این گروه ادغام نشد. نظریاتش در زمینه هنر اگرچه با نظریات کاندینسکی در این زمینه شباهت های زیادی دارد اما او و کاندینسکی در دو جهت مخالف گام برداشتند. کاندینسکی، با هنر آبستره محض ماند اما پل کله، سبک های متفاوتی را تجربه و دنبال کرد. اما در این دوره تا سال های جنگ جهانی اول، بیشتر نقاشی های او حالت آبستره داشت. در همین دوره در نمایشگاه دسته جمعی گروه «سوارکار آبی» در مونیخ شرکت کرد و مجموعه ای از 17 تابلوی خود را به نمایش درآورد.

پل کله در 18 دسامبر 1879 در یکی از محلات فقيرنشین شهر برن سوئیس، در خانواده‌ای موسیقیدان به دنیا آمد. پدر و مادرش هر دو موسیقیدان بودند، ولی او برخلاف خواست خانواده اش، نقاشی را اختیار کرد و از سوئیس به آلمان رفت و در سالهای 1898 تا 1901 در آکادمی مونیخ به فراگیری هنر نقاشی پرداخت. پل کله در سال 1905 برای نخستین بار از پاریس دیدن کرد و در آنجا با سورئالیست ها و کوبیست ها آشنا شد و تحت تاثیر برخی از آنها قرار گرفت هرچند هرگز از آنها کپی نکرد و شیوه نقاشی خود را دنبال کرد.

کله در سال 1910 پنجاه و شش کار گرافیکی خود را در برن، زوریخ و وینترتور به تماشا گذاشت. در سال 1911 آلفرد کوبین (Alfred Kubin) نویسنده و طراح اکسپرسیونیست اتریشی از کله خواست که کتاب کاندید (به فرانسوی: Candide) اثر نویسنده فرانسوی، ولتر را که در زمره آثار ادبی برجسته جهان است، طراحی کند.

هنر خطرناک

با شروع جنگ جهانی اول، پل کله در سال 1916 به عنوان سرباز راهی جنگ شد و تا پایان جنگ در ارتش خدمت کرد. او همچنین از سال 1921 تا 1931 همراه کاندینسکی به مدت ده سال به عنوان معلم هنر در مدرسه هنر، معماری و طراحی «بوهاوس» در وایمار و دسائو تدریس کرد.

پل کله، استاد خطوط و رنگ ها بود. او علاوه بر نقاشی، ویولونیست ماهری هم بود و تاثیر موسیقی و ریتم های آن را در تابلوهای نقاشی اش می توان دید. او اشکال هندسی رنگی را همانند نت های موسیقی کنار هم می چید و در نهایت یک قطعه موزون و درخشان خلق می کرد.

​

من و رنگها یکی شده ایم

کله در ابتدای کارش با طرح هایی امپرسیونیستی از مناظر طبیعت شروع کرد. پس از آشنایی با کاندینسکی و سفر به تونس، دیدگاه تازه ای در استفاده از رنگ پیدا کرد که در کارهای آبرنگ اش مشهود است. او تحت تاثیر رنگ ها و نورهای شدید شمال آفریقا، تابلوهایی با رنگ های ناب و درخشان خلق کرد. او به انرژی موجود در خطوط و نیروی عاطفی رنگ ها باور داشت و به بهترین شکل آنها را برای بیان احساسات درونی و افکارش به کار گرفت. کله در مورد تاثیر رنگ در کارهایش نوشته است: «رنگ ها مرا تسخیر می کنند، می دانم که آنها برای همیشه مرا نگه داشته اند و رها نمی کنند. من و رنگ یکی شده ایم.»

خطوط و رنگ ها در آثار کله، دارای مفاهیم روانشناسانه اند. او رنگ را تنها برای فضاسازی یا نمایش هویت اشیاء به کار نمی برد بلکه از آن برای بازنمایی احساسات درونی اش استفاده می کرد. این رنگ ها گاه مکمل اند و گاه ناهنجار. کارهای آبرنگ، پاستیل و رنگ و روغن او که در ابعادی کوچک ارائه کرده است، بیشتر تنهایی و انزوای او را بیان می کنند.

او با این که به ترسیم عینی جهان اعتقاد نداشت اما طبیعت، مهم ترین منبع الهام بخش او بود.آثار آبستره او برخلاف آثار نقاشان آبستره محض، با واقعیت های جهان پیرامون او مرتبط است.

طبیعت برای پل کله، یک منبع نامحدود خلاقیت بود. او مجذوب طبیعت و به ویژه جزییات کوچک در گیاهان و جانوران بود و این حس و توجه، کاملا در آثار او مشهود است . او همواره شاگردانش را به سوی طبیعت راهنمایی می کرد. اعتقادش این بود که بگذارید خودشان به تجربه دریابند که غنچه چگونه شکل گرفته است، درخت چگونه می روید، پرنده چگونه بال هایش را می گشاید تا هنرمند هم در آینده مثل طبیعت، غنی و متنوع شود. درک کردن یعنی وحی یا درون نگری به کارگاه آفرینش. در آنجاست که همه اسرار نهفته اند. (نگاه کنید به: ورنر هوفمان. اندیشه و کار پل کلی. ترجمه محسن وزیری مقدم. جلد دوم، انتشارات سروش. 1385، ص 172)

​

توصیه دیگر پل کله به نقاشان این بود: راه های آفرینندگی طبیعت را دنبال کن. چگونگی پیدایش و عملکرد فرم ها را یاد بگیر. این بهترین مدرسه است. شاید بعدها با آغاز از طبیعت بتوانی شکل های ویژه خود را به چنگ آوری و روزی فرا رسد که خودت همانند طبیعت شوی و به آفرینش بپردازی.

نقاش عروسک ساز

با اینکه هنر "کله"، هنری به ظاهر ساده و کودکانه و غریزی به نظر می رسد اما بسیار عمیق و خیال انگیز است. نگاه ژرف و موشکافانه او به طبیعت و جهان پیرامونش در ترکیب با تخیلات ذهنی او، به سبک منحصر به فردی منجر شده است که ابهام، استعاره و رمزگونگی فرم و تصویر از عناصر ذاتی آن است.

پل کله را عموما با نقاشی‌هایش می‌شناسند اما او علاوه بر نقاشی، عروسک ساز هم بود و در فاصله سال های 1916 تا 1925 برای پسرش فلیکس، عروسک‌های زیادی ساخت که تنها تعدادی از آنها باقی مانده‌اند. برخی از این عروسک‌ها ترسناک اند و برخی نیز شکل هایی مضحک دارند. او برای ساختن این عروسک‌ها از مواد مختلف از جمله استخوان گاو و پلی استر استفاده کرده است.

کله، تنها هنرمند بزرگی نبود بلکه نظریه پرداز هنری و آموزگار هنر برجسته ای هم بود و اصول هنری که در «‌دفتر طراحی آموزشی» ارائه کرده، منبع آموزشی خوبی برای درک هنر مدرن و آفرینش هنری است.

نمایشگاه نقاشی های پل کله از 16 اکتبر تا نهم مارس در گالری تیت مدرن لندن برپاست.