محمدجواد ظریف و تندروها، یک گام به جلو

 محمدجواد ظریف در تازه‌ترین نوشته فیس‌بوکی خود در واکنش به انتقادات گسترده نمایندگان تندروی مجلس که خواستار برکناری او شده بودند، این گروه را «اقلیتی پرجنب و جوش» توصیف کرده که با تحریف مواضعش، می‌خواهند منافع و دیدگاه‌های جناحی خود را پیش ببرند. وی از تندروها خواسته که تهمت و افترا نزنند و مواضع خود را با اکثریت مردم ایران هماهنگ کنند.

وزیر امور خارجه ایران، نوشتن این متن را بسیار سخت توصیف کرده است، با این حال، در مقایسه با واکنش پیشین او به تیتر انتقادی روزنامه کیهان که منجر به کمر درد طولانی مدت وی شد، این نوشته را می‌توان یک گام به جلو توصیف کرد. اما این تنها آقای ظریف نیست که یک گام به جلو برداشته، مخالفانش نیز چنین کرده‌‌ اند.

دور تازه انتقادات تندروها تنهامتوجه شخص وزیر امور خارجه نیست؛ اصول‌گرایان تندرو دیپلماسی دولت حسن روحانی را ناخوشایند توصیف می‌کنند و این انتقاد را نسبت به ابعاد مختلف آن ادامه داده‌اند.

در مهم‌ترین انتقادات، روزنامه کیهان از به کار بردن صفت‌های «مودب» و «باهوش» از سوی حسن روحانی برای باراک اوباما انتقاد کرد.«احمد خاتمی»، امام جمعه تهران نیز در همین راستا، اوباما را فردی بسیار «بی‌ادب» توصیف کرد.

روزنامه تندروی «وطن امروز» به تازگی در صفحه روز دوشنبه خود با تیتر درشت، صفت‌های «گستاخ» و «بی‌ادب» را برای اوباما به کار برد. نمایندگان مجلس ایران هم در گفت‌وگوهای متعدد علاوه بر واکنش به مواضع اخیر اوباما، از حسن روحانی خواسته‌اند به رییس جمهور امریکا پاسخی مناسب بدهد؛ درخواستی که در تیتر یک روز امروز(سه‌شنبه) روزنامه کیهان نیز آمده است: «یاوه‌های اوباما نباید بی‌پاسخ بماند.»

در این روزها افزون بر رییس جمهور، وزیر امور خارجه ایران نیز در کانون انتقادات قرار داشته است. در کنار تذکر 50 نماینده مجلس به ظریف درباره گفته‌هایش پیرامون مذاکره با امارات در مورد حق مالکیت جزیره «ابوموسی» و هم‌چنین درخواست 20 نماینده تندروی مجلس برای برکناری وی، یک‌شنبه 17 آذرماه سایت «رجانیوز»، رسانه نزدیک به طیف مصباح یزدی نیز گزارش داد در جریان سفر ظریف به قم، اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به طور جدی از وزیر امور خارجه ایران انتقاد کرده‌اند که چرا این اندازه به طرف غربی امتیاز داده است.

افزون بر تذکرهای پارلمانی، سایت «دیدبان»، یکی از رسانه‌های وابسته به نهادهای امنیتی در گزارشی با تحلیل سفرهای خارجی وزیر امور خارجه ایران، به انتقادهای داخلی از رویکرد دیپلماتیک دولت اشاره کرده و نوشته است: «ائمه جمعه کشور، اهالی رسانه و فرماندهان سپاه در تلاش هستند که منافع ملت ایران را به حداکثر ممکن خود برسانند. اگر جناب ظریف به این عوامل پایه اجماع‌سازی داخلی توجه نکند، در آینده بلندمدت دچار مشکل در اجرای سیاست‌های مطلوب خویش خواهد شد.»

«حسین شریعتمداری»، مدیرمسوول روزنامه کیهان نیز در سرمقاله روز دوشنبه این روزنامه تندرو با اشاره به این که ظریف در جمع دانشجویان دانشگاه تهران گفته است «آمریکا می‌تواند با یک بمب تمام سیستم دفاعی ما را از کار بیندازد»، نوشت: «این اظهارنظر نسنجیده از سوی وزیر خارجه کشور و دیپلمات ارشد تیم مذاکره‌کننده، جز بالا بردن دست‌ها به نشانه تسلیم در مقابل تهدید نظامی حریف، مفهوم دیگری ندارد.»

کیهان پیش از این گفته‌های حسن روحانی درباره خالی بودن خزانه کشور را به عنوان فرستادن پیام تسلیم برای غرب تعبیر کرده بود.

نارضایتی از این بخش از گفته‌های ظریف در سخنان دیروز «جعفری»، فرمانده سپاه هم مشهود بود که در جمع دانشجویان دانشگاه امام صادق گفت: «ایشان تخصصی در بحث‌های نظامی ندارند و اظهار نظر کرده‌اند، هرچند که ما وی را دیپلمات صاحب‌نظر می‌دانیم اما در مسایل نظامی و امنیتی تجربه‌ای نداشته‌اند و به‌هیچ‌وجه این دیدگاه درست نیست.»

 کنایه‌های فرمانده سپاه به همین محدود نماند و با اشاره به مذاکرات ژنو، گفت: «چیزهایی که در این مهلت شش ماهه دادیم، حداکثری است و چیزهایی که گرفته‌ایم، حداقلی بوده است. امیدواریم در مذاکرات هسته‌ای چیزهای بیش‌تری نداده باشیم.»

در انتقاداتی صریح‌تر از دیپلماسی کنونی دولت روحانی در برنامه هسته‌ای وی، «فریدون عباسی»، رییس سابق سازمان انرژی اتمی ایران نیز با انتقاد از سخنان حسن روحانی که گفته بود «علاوه بر چرخش سانتریفیوژها، زندگی مردم نیز باید بچرخد»، هشدار داد که «غربی‌ها می‌خواهند نوع چرخش سانتریفیوژهای ما را مشخص کنند و این موضوع را سعید جلیلی می‌دانست. چرا مسوولان فعلی می‌خواهند قهرمان‌پروری کنند؟ اگر سعید جلیلی در مذاکرات "آلماتی ۲" تنها یک دهم از امتیازات ژنو را به آنان می‌داد الان رییس‌جمهور بود.»

رسانه‌های اصول‌گرا در دو هفته اخیر کوشیده‌اند با برجسته ساختن مواضع انتقادی «علی اکبر صالحی»، وزیر پیشین امور خارجه و رییس کنونی سازمان انرژی اتمی‌که از تعطیلی نیروگاه اراک انتقاد کرده بود و گفته می‌شد توافق‌نامه بهتری در ژنو امضا کرد، سعی کرده‌اند از اختلافات درونی دولت روحانی پرده بردارند.

 سایت رجانیوز در گزارشی به گفته‌های «مصطفی پورمحمدی»، وزیر دادگستری اشاره کرد که بر خلاف مواضع برخی اعضای دولت روحانی، تایید کرده بود آمریکا قایل به حقوق هسته‌ای برای ایران نیست.

جبهه پایداری انقلاب اسلامی، مهم‌ترین نهاد سیاسی مخالف دولت روحانی نیز خبر داده که پنج‌شنبه آینده سومین نشست ماهانه‌اش را با موضوع «بررسی کارشناسی توافق‌نامه ژنو» برگزار می‌کند. پیش از این نشریه «9 دی» که توسط «حمید رسایی»، نماینده تندروی مجلس اداره می‌شود و به این جبهه سیاسی نزدیک است، توافق‌نامه ژنو را جام زهر توصیف کرده بود.

تحلیل محتوای انتقادات مطرح شده علیه ظریف در حدود 20 روزنامه و سایت نزدیک به اصول‌گرایان تندرو نشان می‌دهد نسبت به دو هفته قبل، اجماع بیش‌تری در مخالفت با مواضع وزیر امور خارجه ایران ایجاد شده است.

در حال حاضر، چهار لایه تندروها شامل حامیان محمود احمدی نژاد، طیف سعید جلیلی، چهره‌های حامی مصباح یزدی و گروه های سیاسی موسوم به تحول خواهان (شامل جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی و جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی) به آرامی در حال اجماع با هم بر علیه دیپلماسی دولت روحانی هستند.

این گروه‌های سیاسی اگرچه در حال حاضر در مجلس دست برتر را ندارند ولی از قدرت تاثیرگذاری قابل توجهی برخوردار هستند. آن‌ها رسانه‌های متعددی در اختیار دارند، رابطه خوبی با نهادهای امنیتی و نظامی دارند و بسیاری از آن‌ها فرماندهان سابق سپاه بوده‎اند. در واقع، این طیف از اصول‎گرایان، دست باز و زبان گشاده‎ای برای طرح انتقادات خویش دارند. این فرصت رسانه‎ای و سیاسی به آن‌ها قدرت مانور قوی‎تری نسبت به اصلاح‎طلبان می‎دهد، به ویژه این که در متن و حاشیه انتقادات خویش، به شکل گسترده‌ای از مواضع علی خامنه‌ای، رهبر ایران حمایت می‌کنند.

اما آیا این حمله‌های تازه با موافقت رهبر ایران همراه شده است؟ «علیرضا زاکانی»، نماینده مجلس و دبیرکل جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی که یک حزب اصول‌گرای تندرو محسوب می‌شود، سه روز پیش در جمع دانشجویان در تبریز خبر داده که علی خامنه‌ای به‌تازگی «به تیم مذاکره‌کننده تذکر داده‌اند که در مذاکرات آتی، سطح مطالبات خودتان را بالا ببرید».

 انتشار خبر تذکر رهبر ایران به ظریف و همکارانش، به نوعی مقدمه‌سازی برای طرح انتقادات گسترده‌تر به شمار می‌رود و چراغ سبز رهبر ایران برای انتقاد از ظریف به نوعی می‌تواند جبران مافات محسوب شود.

در هفته‌های گذشته، برخی رسانه‌های نزدیک به احمدی نژاد از این که مجوز مذاکره در دولت قبل صادر نشده، انتقاد کردند. سایت «جهان نیوز» گزارشی از سخنان احمدی نژاد در جمع برخی وزرای دولت خود منتشر کرده که گفته بود باید دستور «نرمش قهرمانانه» در دوران وی صادر می‎شد.

این گفته‌ها از سوی دفتر احمدی نژاد تکذیب شدند ولی نوشته «اکبر جباری»، یکی از نزدیکان و حامیان سیاسی احمدی نژاد مبنی بر این که سعید جلیلی با هماهنگی خامنه‌ای، تلاش‌های موفق احمدی نژاد در زمینه هسته‌ای را ناکام گذاشت، نشان داد گلایه‌های حامیان رییس دولت پیشین کماکان ادامه دارد.

در همین حال، گسترده‌ترشدن انتقادات، رهبر ایران را از موضع انفعال و اتهام سازش خارج می‌کند. سیاست کلی علی خامنه‌ای در دو دهه گذشته بر ایجاد نوعی موازنه هدفمند در لایه‌های قدرت استوار بوده است. او مدام کوشیده است با اتخاذ رویکردهای چندگانه، به بازیگران سیاسی اجازه دهد در خط تخریب علیه یکدیگر، ولی در مجموع به سود رهبر ایران حرکت کنند. این سیاست کهنه به تازگی در حاشیه برنامه هسته‌ای نیز خودش را نشان داده است.

اگرچه انتظار نمی‌رود در طول چند ماه آینده که توافق ژنو، نه در خطابه و اظهارنظرهای تندروها، بلکه در میدان عمل طراحی شده بین ایران و 1+5، محکی جدی خواهد خورد، آیت الله خامنه‌ای به طور صریح از مواضع تندروها حمایت کند ولی تندروها به وظیفه خود، یعنی فراهم ساختن بستر سیاسی و رسانه‎ای لازم برای میدان‎داری نهایی رهبر ایران عمل می‌کنند.