براي اهالي سينما، نوروز فرصتي است كم‌نظير براي فروش فیلم هاو بازگشت سرمايه آنها. البته این فرصت براي همه آنهايي كه فيلمي براي نمايش دارند فراهم نیست چرا كه هم زمان محدود است و هم سالن های سینما معدودند و تعداد فيلم‌های در نوبت مانده، بسيار. به همين دليل هر ساله، اعضاي شوراي صنفي نمايش فيلم در ايران، اين وظيفه را بر عهده دارند تا با توجه به معيارها و ضوابط مخصوص اين ايام كه در اساسنامه قيد شده، فيلم‌هاي موردنظر را انتخاب و در گروه‌هاي سينمايي مختلف توزیع كنند. امسال هم اين كار صورت گرفت و فيلم‌هاي اكران نوروزي بر پرده سينماها رفتند. اما انتخاب اين فيلم ها تا چه حد با ضوابط تعيين شده منطبق بوده است؟ آيا اینجا هم دست مافيا در کار است و آنچه که از آن به عنوان مافیای اكران نوروزی ياد مي‌كنند، در گزینش و اکران فیلم های امسال نقش داشته است؟ در گزارش پيش‌رو، سعي كرده‌ايم تا نگاهي بياندازيم به جدول انتخاب فيلم هاي نوروز 93 و چگونگي انتخاب آنها را بررسي كنيم.
اولویت های اکران
داستان اکران فیلم‌های سینمایی در ايران کهنه نمی‌شود؛ تنها از فیلمی به فیلمی ديگر و از کارگردانی به کارگردان دیگر تغییر می‌کند. همیشه در ايران، دعوا بر سر نوبت اکران و فصل نمایش فیلم‌ها وجود داشته و به قول عده‌اي «مافیای اکران» سرِ فیلم‌هایی را به وقت و بی‌وقت بریده است. فیلم‌هاي تعيين شده براي نوروز امسال كه از ميان فيلم‌هاي مهم جشنواره سي‌‌ودوم فجر انتخاب شده و واجد خصوصیات لازم برای اکران نوروزی تشخیص داده شده‌اند، عبارت بودند از: «طبقه حساس» به كارگرداني کمال تبریزی، «خط ویژه» ساخته مصطفی کیایی، «چ» از ابراهیم حاتمی‌کیا، «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» بهروز افخمی، «کلاشینکف» به كارگرداني سعید سهیلی و «زندگی مشترک آقای محمودی و بانو» ساخته روح‌الله حجازی، که البته اين فيلم در بخش مسابقه جشنواره فيلم فجر نبود اما بحث‌ها و جنجال های زیادی در پي داشت.
پيش از اين دو فيلم «فرشته‌ها با هم می‌آیند» از حامد محمدی و «آرایش غلیظ» به كارگرداني حمید نعمت‌الله هم در جدول اكران نوروزي قرار داشتند كه به گفته شوراي صنفي اكران نوروزي 93، پخش‌كنندگان اين فيلم‌ها از اكران نوروزي انصراف داده و به جاي آنها دو فيلم «با دیگران» به كارگرداني ناصر ضميري و «سیزده» ساخته هومن سيدي جايگزين آنها شدند.
البته، ماجرا فقط به اين 8 فيلم اعلام شده توسط شوراي صنفي اكران ختم نمي‌شود، چرا كه پیش از انتخاب اين فيلم‌ها، «معراجی‌ها»ي مسعود ده‌نمكي خارج از این جدول، اكران خود را آغاز كرده و تا آخر تعطيلات 13روزه نوروز یا حتي به روال سال‌هاي گذشته بیشتر از آن هم روی پرده خواهد ماند. اتفاقي كه ديگر براي سينماگران ایران، رخدادي تازه نيست و به روال همیشگی در اکران فيلم‌هاي ساخته شده توسط ده‌نمكي تبديل شده است.
فیلم‌های اکران نوروزی در ايران، از 21 اسفندماه روی پرده رفته و به نوبت آماده نمایش می‌شوند. به گفته كساني که در ایام جشنواره فجر، فیلم‌ها را دنبال کرده‌اند، فیلم‌هایی برای ایام نوروز انتخاب شده‌اند که جزو برترین‌های جشنواره به حساب می‌آمدند. گرچه اين نحوه انتخاب مي‌تواند انتقادها را تا حدودي از معيارهاي سنجش شواري صنفي نمايش دور كند، اما از اين نكته نبايد غافل ماند كه با اكران فيلم‌هاي مهم جشنواره در ایام نوروز، دست سینماداران و پخش‌کنندگان در روزهای دیگر سال خالی مي‌ماند.
ده‌نمكي در برابر شوراي صنفي نمايش
اوايل اسفندماه 92، وقتي اولين جدول فيلم‌هاي نوروزي اعلام شد، به روال هر سال انتقادهایی را هم در پي داشت و عده‌ای به نحوه انتخاب فیلم‌ها و عدالت در انتخاب آنها انتقاد كردند. حجت‌الله ايوبي (رئیس سازمان سینمایی) كه در اولين جلسه انتخاب فيلم‌ها در ميان اعضاي شوراي صنفي نمايش حضور داشت، صريحا اعلام كرد كه دولت به هيچ‌وجه قصد دخالت در کار شوراي صنفي را ندارد؛ «اعضای شورا در وهله اول متولی صیانت از حقوق کلی سینما و مخاطبین و در مرتبه بعدی حقوق صنوف مربوطه هستند. سازمان سینمایی، ضمن احترام به همه سلائق و استفاده از نظرات کارشناسی آنها، پشتیبان قاطع تصمیمات این شورا خواهد بود.»
با انتخاب ابوالحسن داوودي به عنوان رئيس شوراي صنفي نمايش و با نزديك شدن به ايام نوروز، شوراي صنفي جلسه‌هاي ديگري هم برگزار كرد تا به شكايت‌هاي واصله درباره انتخاب فيلم‌ها رسيدگي كند.
به گفته غلامرضا فرجی (سخنگوی شورای صنفی نمایش)، شواري صنفي نمايش با افراد جدید، اساسنامه و تعریف جدیدی برای اکران آمده تا اكران نوروزي هدفمند و مطابق اصول و ضوابط برنامه ريزي شود. اما ساسان سالور (تهیه‌کننده فیلم "تمشک") در گفت وگو با «باشگاه خبرنگاران جوان»، همه‌چيز را تحت كنترل شوراي صنفي نمايش نمي‌داند. به گفته او؛ «ده‌نمکی در هر سالی که فیلم ساخته، با مافیای خود، آن فيلم را در اکران نوروزی قرار داده است.» سالور می‌گوید: «با توجه به ترافیک ایجاد شده برای اکران فیلم‌ها در نوروز 93 و تعداد زیاد درخواست‌کننده‌ها و تعداد سالن‌های اندک برای اکران فیلم‌ها در نوروز 93 (حدود 7 و 8 سالن) به نظرم به نفع تهیه‌کننده‌ها هم نیست که در نوروز آثارشان را اکران کنند.»
نوروز و تصاوير دلخراش جنگ
اما چه فيلم‌هایی مناسب نمايش در نوروز هستند و ضوابط انتخاب اين فيلم‌ها چيست؟ آن‌طور كه اعضاي شوراي صنفي نمايش در سال‌هاي گذشته و امسال گفته‌اند، اصولا فیلم‌هایی برای نوروز انتخاب می‌شوند که علاوه بر وجه سرگرم‌کنندگی، مایه‌هایی از کمدي و طنز را نيز در خود داشته باشند تا با شادي مردم در ایام نوروز مناسب باشند. همین نكته باعث می‌شود تا انتخاب فيلم «چ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا مورد سئوال قرار گيرد. چرا كه اين فيلم به زنذگی مصطفي چمران، فرمانده جنگ های چریکی در شهر پاوه می پردازد، تصاویر دلخراش و ناراحت‌کننده‌ای دارد كه به هيچ‌وجه مناسب ایام نوروز نيست. از طرفي «معراجی‌ها»ی مسعود ده‌نمکی هم كه بدون قرار گرفتن در جدول نمايش شوراي صنفي راهي اكران نوروزي شده، سئوال‌برانگيز است.
اين نخستين بار نيست كه اكران فيلمي از ده‌نمكي جنجال برانگیز مي‌شود. سینماروها از یاد نبرده‌اند سالی را که فیلم «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی به‌عنوان رقیب و تهدیدی جدی برای بخش سوم «اخراجی‌ها»ي ده‌نمكي، هم‌زمان با آن در نوروز اکران شد، چه اتفاقي افتاد. تشكيل کمپین‌هاي مختلف براي حمايت از اين دو فيلم و صفحه‌هاي متعدد در فيس‌بوك براي ديده شدن فيلم اصغر فرهادي، گرچه فروش فيلم «جدايي نادر از سيمين» را بالا برد، اما فروش آن قابل مقایسه با فروش فیلم ده‌نمكي نبود چرا که سينماهاي نمايش دهنده فيلم ده‌نمكي، شاهد حضور مخاطباني بودند كه دسته دسته با بليط‌هاي از پيش خريده شده توسط ارگان ها پر مي‌شد و فروش آن را روز به روز بالاتر مي‌برد. فیلم هشت میلیاردی مسعود ده‌نمکی، صدرنشين فروش نوروزي شد و صداي اعتراض تهمينه ميلاني را هم درآورد. او در گفت‌وگویی درباره فیلمش «تسویه حساب» گفته بود: «فروش فیلم من در روز اول اکران در اریکه ایرانیان فقط 100هزار تومان با اخراجی‌هاي 3 تفاوت داشته و این در حالي است که فیلم من فقط 10 سالن دارد و اخراجی‌های 3 با اعمال نفوذ 35 سالن.»
قدرت دست كيست؟
اما واقعا چرا فيلم های «چ» و «معراجي‌ها» که هیچ ارتباطی با نوروز و شادی ندارند باید در ایام نوروز اکران شوند؟ شاید بتوان يكي از دلايل مهم اكران اين دو فيلم در نوروز را، پخش‌کننده آنها یعنی «فیلمیران» و مدیر آن علی سرتیپی دانست كه از قدرتمندترين پخش‌كننده‌هاي سینمای ايران است. پخش‌كننده‌اي كه به گفته بسياري از اهالي سينما، مي‌تواند در اكران فيلم‌هاي خود در هر زمان و گروه سينمايي مدنظرش، اعمال قدرت كند. اين اعمال قدرت در سرگروهي سينما آزادي براي فيلم «چ» بهتر به نظر مي‌آيد چرا كه سينماي اين گروه، جزو بهترين سينماهاي نمايش دهنده در تهران اند.
سینما آزادی که زيرنظر حوزه هنری فعاليت مي‌كند، پيش از اين قرار بود «میهمان داريم» ساخته رضا میرکریمی را اكران کند، اما با توافقاتی که بين این دو کارگردان يعني حاتمی‌کیا و میرکریمی انجام گرفته، نمايش نوروزي «ميهمان داریم» منتفي و به جاي آن فيلم «چ» در اين گروه سينمايي روي پرده رفت.
حالا با توجه به اكران فيلم «طبقه حساس» در گروه سينما استقلال و اكران «معراجي‌ها» در گروه سينما آفريقا، بقيه پخش‌كننده‌ها باید براي اكران فيلم‌شان در دو گروه ديگر تلاش مي‌كردند.
این که مسعود ده‌نمکی همیشه سالن‌های بیشتری در اختیار دارد، از حمایت‌های دولتی بهرمند می‌شود و فیلمش مانند بعضی از فیلم‌های روی پرده در حین نمایش در سینماها، در بازار قاچاق و به شکل غیرمجاز در دسترس مردم قرار نمی‌گیرد، گمانه زنی درباره غیرقابل رقابت بودن فیلم او و نفوذش در باندهای مافیایی پخش و اکران سینما در ایران را تقویت می کند.
قاچاق فیلم و فروش غیرمجاز آن به شکل سی‌دی، دی‌وی‌دی و دانلود آن در سال‌های اخیر، ضربه جبران‌ناپذیری به کارگردانان و تهیه‌کننده‌گان مستقل سینمایی در ایران زده است، ضربه‌ای که گاه در رقابتی ناسالم بین دو تهیه‌کننده صورت گرفته و سعی شده در یکی دو سال اخیر باعنوان قانون کپی‌رایت در همکاری ارشاد و نیروی انتظامی با آن مبارزه شود.
اما پرسش این است که این باندهای مافیایی آیا بدون زد و بند با نهادهای دولتی و حمایت آنها می توانند به اعمال قدرت خود در سینمای ایران ادامه دهند یا خیر؟ این موضوع را در گزارش های بعدی، دنبال خواهیم کرد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر