سال نو ایرانی مانند همیشه با پیام‌ها و شادباش‌های نوروزی بسیاری آغاز شد. از جمله دولتمردانی که حلول سال نو را به ایرانیان شادباش گفتند و پیام‌شان حاوی نکاتی بود که بر زندگی روزمره مردم در داخل و خارج از ایران تاثیر می‌گذارد، رییس جمهور ایالات متحده امریکا بود.
او در پیامش آرزو کرد که سال جدید شاهد برقراری رابطه بهتری میان مردم ایران و دولت و ملت امریکا باشد با ریشه در منافع و احترام متقابل.
کم‌تر دولتمردی در دادن پیام نوروزی، حرف را با عمل همراه کرده است. امسال با یک استثناء در این زمینه شروع شده بود.
روز پنج‌شنبه 29 اسفندماه در حالی که ایرانیان حلول سال نو را جشن می‌گرفتند، «اداره کنترل دارایی‌های خارجی»( Office of Foreign Asset Control, OFAC ) اعلام کرد که به موسسه‌های دانشگاهی ایالات متحده مجوز برقراری ارتباطات دانشگاهی با دانشگاه‌های ایران را داده است. این مجوز در روز چهارشنبه 28 اسفندماه به امضای خانم «باربار هامرلی»، معاون این اداره رسیده بود. چند هفته پیش از فرارسیدن سی و چهارمین سالگرد قطع روابط سیاسی ایران و امریکا در فروردین 1359، دولت ایالات متحده در مسیر احیای مجدد بخشی از ارتباطات رسمی خود با ایران قرار گرفت.
براساس مجوز جدید، دانشگاه‌های امریکایی می‌توانند تقاضاهای ادامه تحصیل افراد مقیم ایران را بررسی کرده و به آن‌ها پذیرش بدهند. افزون بر آن، شهریه و مبالغ ارسالی برای ادامه تحصیل این افراد در امریکا را می‌توان به طور مستقیم از مبدا ایران به این موسسه‌ها فرستاد. دانشگاه‌های امریکایی نیز می‌توانند در زمینه علوم انسانی، اجتماعی، مدیریت، بازرگانی، حقوق و سایر رشته‌های وابسته به افراد مقیم کشور ایران اجازه دسترسی اینترنتی و آن‌لاین را به مطالب درسی و منابع آموزشی آزاد (Massive Open Online Courses) بدهند. این مجوز شامل مواد درسی پایه رشته‌های مهندسی، علوم طبیعی، فن‌آوری و ریاضی (که به آن‌ها با واژه STEM h اشاره می‌شود) در سطح برنامه‌های کارشناسی است.
مجوز جدید به اتباع امریکایی اجازه می‌دهد که در برنامه‌های مبادله علمی و فرهنگی با ایران شرکت کنند. آن‌ها می‌توانند با دانشگاه‌ها و دانشگاهیان ایران در پروژه‌های پژوهشی مشترک غیرانتفاعی در زمینه‌های علوم انسانی، اجتماعی، مدیریتی، حقوق و سایر رشته‌های وابسته مشارکت داشته باشند.
موسسه‌های دانشگاهی و افراد تابع دولت امریکا می‌توانند به ارایه خدمات مورد نیاز این تبادلات و پژوهش‌ها، صدور گواهینامه‌های لازم و برگزاری امتحانات لازم بپردازند.
این مجوز هرگونه صدور یا تجدید صدور مجوز برای تجهیزات و نرم‌افزارهای ممنوع شده تحت مقررات فعلی تحریم را منع می‌کند.
اداره کنترل دارایی‌های خارجی ایالات متحده امریکا هم‌چنین تاکید کرده است که این مبادله‌ها شامل افراد و نهادهایی که خود یا شرکت‌های وابسته آن‌ها در فهرست تحریم‌ها هستند، نمی‌شود. مجوز یاد شده، تحریم‌های موجود علیه این افراد را همچنان پا برجا میداند.
آیا این مجوز گام مهمی در رفع تحریم‌ها است و منجر به گسترش روابط دانشگاهی و مبادله‌های فرهنگی بین دو کشور می‌شود؟
برخلاف بهار 1359، زمانی که ایرانیان بزرگ‌ترین گروه دانشجویان خارجی مقیم امریکا را تشکیل می‌دادند، این روزها سهم شهروندان جمهوری اسلامی ایران از جمعیت دانشجویان خارجی در امریکا تنها یک درصد است.
با این حال، بیشتر ایرانیان در مهم‌ترین رشته‌های دانشگاهی در ایالات متحده تحصیل می‌کنند. هزینه تحصیل بیشتر آن‌ها از راه بورس‌های دانشگاهی، از دانشگاه‌های محل تحصیل خود یا موسسه‌های علمی امریکا تامین می‌شود و نه از راه موسسه‌های دانشگاهی ایرانی.
گزارشی که یک ماه پیش درباره تاریخچه حضور و وضعیت دانشجویان ایرانی مقیم امریکا در واشنگتن منتشر شد، به اعتبار علمی این گروه در ایالات متحده و احترام جامعه ایرانی در میان دانشگاهیان اشاره می‌کرد و نتیجه می‌گرفت که مبادله‌های دانشگاهی از دید دیپلماتیک می‌توانند سودمند باشند.
درباره مجوز اخیر با «استیون دیتو»، نویسنده آن گزارش تماس گرفتم و درباره اهمیت مجوز پرسیدم. او باور دارد که «چیز جدیدی در این مجوز نیست». می‌گوید: «به نظر می‌رسد که دولت امریکا مجموعه مقررات و بخش‌نامه‌های موجود را به شکل یک مجوز در آورده است.» این مجوز به دانشگاه‌های امریکایی این اختیار را می‌دهد که در تحقیقات«غیرتجاری» در زمینه حقوق، بازرگانی، علوم انسانی و اجتماعی با دانشگاه‌های ایرانی همکاری کنند ولی همکاری در زمینه پژوهش‌های علوم طبیعی، فن‌آوری، مهندسی و ریاضی را مجاز نمی‌داند. این در حالی است که دانشگاه‌های ایران موفقیت‌های بسیاری در این حوزه‌ها داشته‌اند. استیو دیتو فکر نمی‌کند که این مجوز به معنای تغییر تحریم‌ها است.
اما این مجوز که در ابتدا به نظر فراگیر می‌رسد، راه‌کارهای عملی مشخصی را برای حضور دانشجویان ایرانی به عنوان دانشجوی میهمان در دانشگاه‌های امریکا پیشنهاد نمی‌کند. هم‌اکنون برنامه‌هایی برای مبادله دانشجو با ایران وجود دارد که بیشتر ویژه دانشجویان زبان و ادبیات فارسی است و آن‌ها می‌توانند برای ادامه تحصیل در این رشته، به ایران سفر کنند.
مجوز به شکل رسمی، دانشگاه‌های امریکایی را مجاز به پذیرش دانشجو از ایران و دریافت شهریه و هزینه‌های تقاضای پذیرش از این افراد می‌کند. با این حال، راه‌کارهای بانکی برای انتقال گرداخت‌ها روشن نشده‌اند.
»اریک فراری»، وکیل امریکایی و کارشناس امور تحریم‌ها تاکید می‌کند این به آن معنا نیست که دانشگاه‌های امریکایی می‌توانند مستقیم از ایران پول یا حواله قبول کنند:«از زمان ایجاد تحریم‌ها، تمام مبادله‌های بانکی بین دو کشور از راه کشورهای ثالث انجام شده است.«
هم‌چنین هنوز معلوم نیست که آیا هزینه تحصیل دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های امریکایی از همان 450 میلیون دلاری پرداخت می‌شود که در مذاکرات ژنو مشمول رفع تحریم‌ها شد. ایرانیان و خانواده‌های ایرانی کماکان نمی‌توانند به طور مستقیم، هزینه‌های تحصیل در ایالات متحده را بپردازند.
آن چه که مشخص است، مجوز نشان دهنده حسن نیت طرف امریکایی در چارچوب شرایط فعلی است. آقای فراری می‌گوید:«بیشتر به نظر می‌رسد این مجوز برای تسهیل مبادله‌های بانکی برای مقاصد دانشگاهی از راه کشورهای ثالث مفید است.«
در طی سال‌های اخیر، ارسال پول برای دانشجویان ایرانی مقیم امریکا حتی از راه کشورهای ثالث با دشواری‌های زیادی روبه‌رو بوده است. حالا این مجوز، مبادلات علمی و دانشگاهی بین دو کشور را مجاز اعلام می‌کند تا انتقال‌های بانکی برای این فعالیت‌ها از راه کشور ثالث قانونی باشند. به نظر می‌رسد که هدف صدور این مجوز، برگرداندان وضعیت به دوران پیش از تشدید تحریم‌ها است و نه به دوران طلایی روابط دانشگاهی ایران و امریکا.
از این زاویه، هدف اصلی سیاست‌گذاران امریکایی از صدور این مجوز، بیشتر پایان دادن به ابهام‌های موجود درباره مبادله‌های علمی با ایران در شرایط تحریم است. گرچه تحریم‌ها شامل مبادله‌های فرهنگی و علمی نبوده‌اند اما در سال‌های اخیر بارها موسسه‌های علمی و دانشگاهی با استفاده از تفسیرهای حقوقی یک جانبه و تندروانه و یا به خاطر هراس از واکنش دولتمردان امریکایی، روابط علمی خود با ایران را محدود کرده‌اند؛ به عنوان نمونه، موسسه انتشاراتی «اِلزِویر«(Elsevier) در سال گذشته میلادی و پیش از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران اعلام کرد که از پذیرش و بررسی مقاله‌های دانشگاهی ارسالی از ایران معذور است.
استدلال وکلای این موسسه این بود که از آن جا که تحریم‌ها علیه دولت ایران اعمال شده‌اند، استادان و دانشگاهیان ایران به دلیل کار در دانشگاه‌های دولتی ایران، کارمندان این دولت به شمار می‌روند و تحریم شامل حال آن‌ها هم می‌شود. در همین زمینه، «انجمن مهندسان برق و الکترونیک» (IEEE) بیش از یک بار عضویت ایرانیان در این نهاد را غیرقانونی دانسته است.
آقای فِراری می‌گوید:«اوفَک می‌خواهد یک پیام روشن و واضح به دانشگاه‌ها و موسسه‌های علمی بفرستد که تحریم‌ها شامل چه چیزهایی نیستند و حتی در چارچوب تحریم‌ها، مبادله‌های علمی و فرهنگی با ایران مجاز است.«
گسترش روابط دانشگاهی در شرایط فعلی، هر چند محدود، خبری است که می‌توان آن را به فال نیک گرفت. دیتو باور دارد که این مبادله‌ها در میان‌مدت سبب تغییر باورها و پیش‌زمینه‌های ذهنی موجود دو کشور نسبت به یک‌دیگر شده و راه حذف تدریجی تحریم‌ها را هموارتر می‌کنند. شکی نیست که این مجوز، چارچوب‌ها را تغییر نداده است ولی می‌کوشد بگوید در وضعیت فعلی هم می‌توان حسن نیت داشت.
شاید مهم‌ترین نکته درباره صدور این مجوز، تاکید برتفاوت بین بخشنامه و اجرای آن باشد. همان گونه که پیش از این هم گفته شد، تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران هرگز مبادله‌های فرهنگی و دانشگاهی را هدف قرار نداده ولی درعمل، این مبادله‌ها را غیرممکن کرده بودند. اکنون دولت ایالات متحده نشان می‌دهد که اعمال تحریم‌ها بدون حسن نیت، متفاوت از اجرای آن‌ها همراه با حسن نیت هستند.
تا حذف تحریم‌ها، راهی طولانی در پیش است ولی به نظر می‌رسد حسن نیت لازم برای پیمودن این راه در حال جوانه زدن است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر