فرونشست زمین در «تخت‌جمشید» و ترک‌های عمیق بر بدنه «نقش‌رستم»، حمله قارچ‌ها به تخت‌جمشید و نشت ترکیبات نیتروژنی پتروشیمی مرودشت بر پیکره آن و... تنها بخشی از اخبار نگران کننده‌ای است که این روزها درباره یکی از گران‌بهاترین میراث تاریخی ایرانیان به گوش می‌رسند. البته تخت‌جمشید تنها یک نمونه از آثار ارزشمند تاریخ ایران است که در وضعیت وخیمی نگه‌داری می‌شود. گزارش‌های مشابهی درباره سایر آثار مهم تاریخی ایران نیز وجود دارد.
وضعیت هشدار دهنده تخت‌جمشید این روزها مداوم در رسانه‌های داخلی ایران بازتاب دارد. یک کارشناس آب و محیط زیست ساکن شیراز در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» با بیان این که نشست زمین در تخت‌جمشید به ۱۷سانتی‌متر در سال رسیده است، می‌گوید: «این در حالی است که استاندارد جهانی، فرونشست چهار میلی‌متر در سال را بحران معرفی می‌کند. این یعنی میزان فرونشست زمین در تخت جمشید حتی ۴۲برابر آستانه بحران است.»
این کارشناس با تاکید بر این که برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و مجوز حفر چاه در اطراف آثار تاریخی مهم مانند تخت‌جمشید عامل فرونشست زمین بوده است، می‌گوید: «حدود ۱۶هزار حلقه چاه حالا در دشت مرودشت و نزدیک محل استقرار بنای تخت‌جمشید وجود دارد. این در حالی است که از سال ۱۳۹۳ قرار بود اجازه حفر چاه در این منطقه داده نشود.»
مردم نمی‌توانند کشاورزی کنند
با وجود وضعیت وخیم بنای تخت‌جمشید و محوطه «پاسارگاد»، ۲۳ مهر ۱۴۰۰ «عزت‌الله ضرغامی»، وزیر میراث فرهنگی، گردش‌گری و صنایع دستی در نشست شورای اداری استان فارس گفته بود: «امروز مردم پاسارگاد به‌دلیل مقبره کوروش نمی‌توانند کشاورزی کنند یا چاه بزنند، باید این مشکلات برطرف شود و قوانین حریم‌ها مقداری انقباض پیدا کند.»
این سخنان او با واکنش دوست‌داران تاریخ ایران مواجه شد.
در همین زمینه، «علیرضا عسکری چاوردی»، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید به «تسنیم» گفته است: «در اثر بارندگی‌های اخیر، محوطه باستانی نقش‌رستم دچار آب‌گرفتگی شده و فرونشست‌های متعددی در منطقه رخ داده است. بخشی از فرونشست‌های رخ داده در این محوطه باستانی مربوط به فرونشست عمومی دشت مرودشت است و بخش دیگری به آوار گسترده بارو‌های خشتی نقش‌رستم برمی‌گردد. با بارندگی‌ها، بخش بارو‌ها و آوار‌های رسوب شده باستانی دچار رانش شده است.»
وضعیت وخیم مجموعه ارزشمند تخت‌جمشید در شرایطی گزارش می‌شود که «مریم دهقانی»، عضو هیات علمی بخش مهندسی راه‌وساختمان و محیط زیست مهندسی «دانشگاه شیراز» پیش‌تر به «ایلنا» گفته بود: «با بحرانی شدن پدیده فرونشست زمین در دشت‌های استان فارس، فرونشست زمین به ۳۰۰متری تخت‌جمشید رسیده و شکاف‌هایی۷۰ سانتی‌متری در نقش‌رستم ایجاد شده است.»
او افزوده بود: «یک لبه فرونشست به فاصله ۱۰ تا ۱۵متری از منطقه باستانی نقش‌رستم رسیده است که پهنای این شکاف‌ها به حدود ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر می‌رسد و هر سال با شن و ماسه پر می‌شوند اما دوباره سر باز می‌کنند. اگر چه تخت‌جمشید تحت تاثیر فرونشست قرار ندارد اما در فاصله ۳۰۰ متری از آن به دلیل قرار گرفتن در سینه کوه، فرونشست حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متری رخ داده است.»
با این حال، شرایط هشدار دهنده تخت‌جمشید به همین جا ختم نمی‌شود. رشد بی‌رویه گل‌سنگ و جلبک در بنای تخت‌جمشید تبدیل به تهدید جدی شده است.
روزنامه «فرهیختگان» اول اردیبهشت نوشت: «این میزان از گل‌سنگ و رشد آن در کمتر از ۶۰ سال می‌تواند خطوط و نقوش باستانی را از بین ببرد و به محو کتیبه‌ها این بنای تاریخی منجر شود.»
خسارت سالیانه ۱۰۰ میلیارد تومانی به آثار سنگی تاریخی
کارشناس آب و محیط زیستی که «ایران‌وایر» با او گفت‌وگو کرده، معتقد است: «گل‌سنگ‌ها سالیانه خسارتی ۱۰۰میلیارد تومانی به آثار سنگی تاریخی در ایران وارد می‌کنند. حداقل ۲۰ میلیارد تومان آن مربوط به تخت‌جمشید است. علاوه بر آن، از تاثیر مخرب پتروشیمی مرودشت بر پیکره تخت‌جمشید نمی‌شود گذشت.»
تاثیر مستقیم و مخرب شرکت‌های پتروشیمی
۱۱اردیبهشت سال جاری وقتی نشت ترکیبات نیتروژنی پتروشیمی مرودشت بر بدنه تخت‌جمشید و آثار مخرب خبرساز شد، «علیرضا جعفری زند»، باستان‌شناس به «ایلنا» گفت: «فعالیت شرکت‌های پتروشیمی تاثیر مخربی بر نقوش تخت‌جمشید و نقش رستم دارد. پیش از انقلاب این موضوع که آلاینده‌های ناشی از فعالیت شرکت‌های پتروشیمی می‌توانند به بناهای تاریخی منطقه صدمه وارد کنند، مطرح بود، به‌همین دلیل طرح انتقال این شرکت‌ها مطرح شد. ولی سال‌ها بعد و در دولت هشتم طرح انتقال پتروشیمی شتاب گرفت. متاسفانه طرح جابه‌جایی پتروشیمی با وجود انتقادات کارشناسان، هیچ‌گاه به نتیجه نرسید. این در حالی است که آلاینده‌های شیمیایی رها شده در هوا از سوی شرکت پتروشیمی و رطوبت حاصل از باران‌های اسیدی زیان‌آورترین آسیب را به سنگ‌نگاره‌ها وارد کرده است.»
می‌توان برای میراث گریه کرد اما نمی‌توانیم نان بدهیم
در مورد مشابهی که برای «بیستون» کرمانشاه رخ داده است، مدیرعامل پتروشیمی استان به کنایه گفته بود: «می‌توانیم برای میراث فرهنگی گریه کنیم اما نمی‌توانیم به آن نان بدهیم!»
این دست اظهارات به خوبی نشان می‌دهند آثار باستانی و تاریخی ایران تا چه حد در معرض خطر هستند؛ آثاری که به‌عنوان تمدن سرزمینی و بخشی از تاریخ جهان محسوب می‌شوند و جدا از ایران و دولت «طالبان» در افغانستان، اکثریت دولت‌های جهان حفاظت از این میراث تاریخی را با دقت و وسواس دنبال می‌کنند.
بودجه نهادهای مذهبی؛ بودجه بناهای تاریخی
تخت‌جمشید و بیستون تنها نمونه‌های وضعیت ناگوار بناهای تاریخی در ایران نیستند، گزارش‌های مشابه دیگری هم درباره میدان «نقش‌جهان» اصفهان و دیگر بناهای تاریخی و ارزشمند در کشور وجود دارند.
همه این‌ها در حالی است که بودجه نگه‌داری و مرمت آثار تاریخی در ایران در مقایسه با بودجه نهادهای مذهبی اختلاف زیادی دارد و بسیار اندک است.
«علی دارابی»، معاون وزارت میراث فرهنگی، گردش‌گری و صنایع دستی روز سه‌شنبه ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ در مراسم «روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی» که در محل کار او برگزار شد، ارقام تاسف‌بار بودجه این وزارت‌خانه را اعلام کرد و توضیح داد: «در سال ۱۴۰۲، سرانه حفاظت و مرمت برای هر بنای تاریخی معادل ۱۳ میلیون تومان و سرانه هر محوطه برای نگه‌داری معادل ۹۰۰ هزار تومان بوده است. واقعا انسان حیرت می‌کند این همه عظمت تاریخی و میراث فرهنگی و تمدنی چگونه با کمترین بودجه و اعتبارات باید نگه‌داری، حفظ و مرمت شود.»
کمبود اعتبار
قائم مقام وزیر میراث فرهنگی در این مراسم تاکید کرد: «اعتبارات در حوزه میراث فرهنگی کفاف نیازها را نمی‌دهند. از ۲۰ هزار میلیارد تومان که برای تملک بناهای تاریخی نیاز داریم، در سال ۱۴۰۲ حدود ۹۱ میلیارد تومان اختصاص داده شد که۶۰ میلیارد تومان آن اوراق قرضه است.»
به عبارت صحیح‌تر، این مقام دولتی توضیح داده که کمتر از نیم درصد اعتبارات مورد نیاز نگه‌داری و مرمت بناهای تاریخی پرداخت می‌شود که حتی بیشتر از نیمی از همان رقم را اوراق بدهی تامین می‌کنند.
وزیر میراث فرهنگی می‌گوید: «در ایران ۳۴ هزار و ۴۳۷ اثر ثبت ملی وجود دارد. از این میان، دو هزار و ۵۹۴ اشیا، ۱۴هزار و ۷۳۰ بنا، ۲۱ بافت شهری، ۱۸۳بافت روستایی و ۱۹هزار و ۵۹۳ تپه و محوطه تاریخی را شامل می‌شود. از این ۱۴هزار بنای تاریخی، دو هزار اثر در مالکیت سایر دستگاه‌های دولتی و هزار و ۹۰۰ اثر در اختیار اوقاف است که وفق قانون حفظ و احیا و مرمت، مکلفند از این بناها حفاظت کنند.»
عدد بسیار نازلی که دولت برای نگه‌داری بناهای تاریخی اختصاص داده، در حالی است که در بودجه سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۶۷ هزار میلیارد تومان بودجه برای نهادهای مذهبی در نظر گرفته است. بودجه در نظر گرفته شده برای مجموعه «آستان قدس رضوی» و «موسسه نشر آثار امام خمینی» در حدود چهار برابر عددی است که برای حفاظت و مرمت تمام بناهای تاریخی ایران هزینه می‌شود.
نماد طاغوت یا اثر ملی و تاریخی
یکی از فعالان حوزه میراث فرهنگی در فارس هم به «ایران‌وایر» می‌گوید: «وضعیتی که به‌طور مشخص برای تخت‌جمشید به‌عنوان نماد سلسله هخامنشی پیش آمده است، باور نمی‌کنم به خاطر سهل‌انگاری و بی‌توجهی ایجاد شده باشد. فراموش نکنید آقای خامنه‌ای در نوروز ۱۳۷۸ در سخنرانی خود در مشهد به برگزاری جشن نوروز توسط استانداری فارس در تخت‌جمشید به شدت حمله کرد و آن را نماد طاغوت نامید.»
اشاره او به این اظهارنظر خامنه‌ای است که گفته بود: «يك نفر پيدا مى‌شود كه از سر اشتباه و ندانم كارى، به جاى مرقد امام رضا و مرقد امام بزرگوار و مرقد حضرت معصومه و مراسم معنوى، تخت‌جمشيد را زنده مى‌كند.»
تخریب تمدن در سکوت
البته این اولین واکنش رسمی پس از انقلاب نبود، سال ۱۳۵۷ هم برخی از انقلابیون تلاش کردند با حمله به تخت‌جمشید، این بنای تاریخی را تخریب کنند. ولی با مخالفت دولت موقت، از جمله «پرویز ورجاوند» وزیر وقت فرهنگ، «نصرت‌الله امینی» استاندار وقت فارس و آیت‌الله «محمود طالقانی» و مقاومت مردم مرودشت و کارکنان تخت‌جمشید، ناکام ماندند. این بار ولی ممکن است با عدم رسیدگی تعمدی به وضعیت نگه‌داری و ترمیم آن، تخریب این اثر تمدنی ایران در سکوت ادامه یابد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر