Bəhailərin təhsil hüququndan məhrum edilməsi; İslam Respublikasının dəyişməz siyasəti

Öncəki illərdə olduğu kimi, ölkənin universitet və ali təhsil qurumlarının builki milli imtahanının nəticələrinin açıqlanması ilə Bəhai gəncləri yenidən universitet təhsilindən məhrum edildi.

22 illik qadağadan sonra Bəhailərin 15 ildən artıq bir müddət ərzində milli qəbul imtahanına girməsinə icazə verilsə də, İran Bəhailəri üçün universitet təhsili ilə bağlı qadağa fərqli bir şəkildə davam edib.

***

Yüzlərlə Bəhai professorunun və tələbəsinin yalnız dini inanclarına görə ölkənin universitetlərindən qovulduğu Mədəni İnqilabdan sonra, ölkənin universitetləri üçün ilk milli qəbul imtahanı 1982-ci ildə keçirildi. Bu dövrdə imtahan sessiyasında iştirak etmək üçün qeydiyyatdan keçməyin ümumi şərtlərindən biri "İslam Respublikası Konstitusiyası"nda İslama və ya icazə verilən dinlərdən birinə (Xristian-Yəhudi və Zərdüşt) inanmaq idi.

Qeydiyyat formalarını doldurarkən Bəhai namizədlərinin fikirlərini gizlətməkdən imtina etməsi, hər hansı bir Bəhai vətəndaşına imtahana giriş kartı verilməsinə mane oldu. Bəhai vətəndaşlar üçün imtahana giriş kartı verilməsi ilə başlayan ali təhsildən məhrum olmaq 20 ildən çox davam etdi və Bəhailər təhsil hüququndan məhrum edildi.

İran İslam Respublikası, elə bir vəziyyətdə ölkənin Bəhai vətəndaşlarını əsas təhsil hüququndan məhrum etdi ki, İran isə Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsinə imza atmışdı və İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın tərəfidir. Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsinin 26 -cı maddəsi və Paktın 19 -cu maddəsi ictimaiyyətin ali təhsil almaq hüququnu təmin edir və Təhsilə Qarşı Ayrı-seçkiliyin hər şəklinin ləğvinə dair Konvensiya (İranın parlamentə üzvlüyünə qoşulur) qəbul edir.

Konvensiyanın 1-ci maddəsinə əsasən, "ayrı -seçkilik" termini irq, rəng, cins, dil, din, siyasi və ya başqa fikirlərə, sosial və ya milli mənşəyə, iqtisadi vəziyyətə və ya doğum şərti ilə ortaya çıxır və məqsəd və ya nəticə eyni təhsil yanaşmasını məhv etmək və ya pozmaq və xüsusən də bir şəxsi və ya bir qrup insanı hər hansı bir təhsil səviyyəsindən məhrum etmək və fərdi və ya fərd qrupunu aşağı səviyyəli təhsil keyfiyyətindən istifadə ilə məhdudlaşdırmaqdır.

2004 -cü ildə ölkənin təhsil qiymətləndirmə təşkilatı qeydiyyat formasındakı din seçiminin namizədin təhsil imtahanının başqa dini sualları seçməsinə aid olduğunu açıqladı. Yeni qeydiyyat formalarının 26 -cı bəndində deyilir: "Dini azlıqların könüllüləri, qeyri-İslam təhsili ilə bağlı suallara cavab versələr, bunu göstərməlidirlər: Yəhudi-Xristian-Zərdüşt."

Bu ildən keçən ilə qədər Bəhai namizədləri İslam dini təhsili seçərək giriş kartı əldə etməyi və qəbul imtahanında iştirak etməyi bacardılar, ancaq bu illər ərzində İran hökuməti bu namizədlərin çoxunun qarşısını almaq üçün başqa bir hiylə istifadə etdi. İran universitetlərinə yazılaraq yenidən universitet təhsilindən məhrum etdi.

İran hökumətinin 2004-2020-ci illərdə Bəhai vətəndaşları İranda təhsil almaq hüququndan məhrum etmək üçün istifadə etdiyi üsul, qəbul imtahanının nəticələrini elan edərkən Bəhai namizədləri qiymətləndirmə təşkilatının saytında "dosya nüqsanı" bir seçimlə qarşılaşmasıdır. Məsələni araşdırdıqda, onlara təhqir, həbs və ya məsuliyyət təhdidi ilə qarşılaşmadıqları təqdirdə Bəhailərin təhsil almaq hüququ olmadığını söyləyirlər. Çünki, 25 Frvral 1991-ci il tarixli Mədəni İnqilab Ali Şurasının qərarına əsasən, Bəhai vətəndaşlar, daxil olduqları və ya oxuduqları zaman Bəhai olduqları halda təsbit edilərsə universitetdən qovulur.

Bu fərmanın başqa bir bəndində də yazılmışdır:  "Sistem, onların tərəqqisini və inkişafını əngəlləyəcək şəkildə onlarla məşğul olmalıdır."

Diqqət çəkən məqam, Mədəni İnqilab Ali Şurasının qərarı ilə İran İslam Respublikası Konstitusiyası arasındakı ziddiyyətdir. Konstitusiyanın üçüncü prinsipinə görə, hökumət bütün səviyyələrdə hamı üçün pulsuz təhsil almaq üçün bütün imkanlarından istifadə etmək və ali təhsili asanlaşdırmaq və ümumiləşdirmək məcburiyyətindədir. Həmçinin, Konstitusiyanın 30-cu maddəsinə uyğun olaraq, hökumətin liseyi bitirənə qədər bütün xalq üçün pulsuz təhsil imkanları təmin etməsi və ali təhsil müəssisələrini pulsuz olaraq özünü təmin etmək səviyyəsinə qədər genişləndirməsi tələb olunur.

Konstitusiyanın 14, 19 və 20 -ci maddələrini oxuduqda bu münaqişə daha aydın görünür. Bu prinsiplərə görə, bütün iranlılar bərabər hüquqlara malikdir və bütün iranlıların (müsəlman və qeyri-müsəlman) insan, siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlarına hörmət edilməlidir.

14 -cü maddədə açıq şəkildə deyilir:  "İran İslam Respublikası hökuməti və müsəlmanlar qeyri-müsəlmanlara gözəl əxlaq və İslam ədaləti ilə davranmaq və onların insan haqlarına hörmət etməlidilər."

Son bir neçə gündə 2021-ci il milli qəbul imtahanın nəticələri açıqlandı və Bəhai namizədləri, imtahan nəticələrini görmək üçün Qiymətləndirmə Təşkilatının saytına daxil olduqdan sonra "Ümumi Səlahiyyət rəddi" adlı yeni bir seçimlə qarşılaşdılar. " Bu seçim o deməkdir ki, Bəhai inancına tabe olan namizəd, Bəhai olduğu üçün 2021-ci il qəbul imtahanının ümumi şərtlərindən birini yerinə yetirmir və İrandakı universitet və təhsil müəssisələrində təhsil almaqdan məhrum olur.

Milli qəbul imtahanın ümumi şərtlərinin birinci abzası İslam İnancı və ya İslam Respublikası Konstitusiyasında tanınan dinlərdən biri olan Qiymətləndirmə Təşkilatının saytında qeyd edilmişdir.

Əslində, "səlahiyyət" termini "dosya nüqsanı" ifadəsi ilə əvəz edilib, lakin İran suverenliyi siyasəti son 40 ildə dəyişmədi; Həmişə Bəhai vətəndaşların əsas təhsil hüquqlarından məhrum etməyə çalışan və beynəlxalq təzyiqlər kimi şərtlərə bağlı olaraq metodlarını dəyişən bir siyasət.

Son bir neçə gündə, səlahiyyət bəhanəsi ilə universitet təhsili almaq hüququndan məhrum edilmiş 10-dan çox Bəhai tələbənin adı İranwie -ə çatdı.

Bu tələbələrin adları: Nura Mütləq , Ləva Mütləq, Sepehr Niki, Ava Şəhriyari, Nura Nəbipur, Mesbah Misqhi, Furutən Rəhmani, Roza Moxlesi, Nasim Şəhriyari, Fərhan Şirzadi, Elina Quluzade Roşənkuhi, Məhsa Furuhəri, Furuzan Nikukar, Parsa Çərxənd, Lena Kamcu, Emilia Həkimiyan.