چارت تشکیلاتی فرماندهی کل سپاه

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مهم‎ترین نهاد جمهوری اسلامی به شمار می‌رود. ردپای این نهاد نظامی- امنیتی در همه عرصه‌ها دیده می‌شود؛ از فرهنگ و سینما و محیط زیست گرفته تا اقتصاد و سیاست و محاکم قضایی. اما درعین حال، در هیچ حوزه‌ای حاضر به پاسخ‎گویی نیست.

سپاه در روزهای پس از انقلاب ۱۳۵۷، به دستور روح‎الله خمینی تشکیل و مهم‎ترین ماموریتش، حفاظت از انقلاب و دست‏آوردهای آن عنوان شد. اما در سال‌های اخیر، روز به روز به فعالیت‌های آن افزوده شده است. زیر مجموعه‌هایش بزرگ و بزرگ‎تر شدند و تبدیل به یک نهاد موازی با دولت شد؛ نهادی که  در همه امور جاری کشور دخالت می‌کند و می‌خواهد از اقتصاد تا فرهنگ و سیاست در ایران را در دست بگیرد.
«ایران‏وایر» در مجموعه‌ای، به این نهاد قدرتمند و مرموز جمهوری اسلامی پرداخته و برای نخستین‌بار، تمام زیر مجموعه‌ها و فعالیت‌های سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی را جمع‌آوری کرده و جزییات حضور این نهاد را در حوزه‌های مختلف با اینفوگرافی و نمودار اینتراکتیو نشان داده است.
در اینفوگرافی تهیه شده، چارت سازمانی سپاه به شکل تصویری نمایش داده شده است و تمام نهادهای تحت امر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در یک عکس گنجانده شده‌اند؛ یک عکس خانوادگی سپاه پاسداران با تمام نوه‌ها و نتیجه‌ها که احتمالا به راحتی از حافظه‌تان پاک نمی‌شود.
در صفحه اینتراکتیو، چارت سازمانی سپاه با همه زیر مجموعه‌های آن مشخص شده است. با اسکرول موس در این صفحه، می‎توانید ببینید هر مجموعه از کجا آمده و به کجا وصل است؛ درست مثل یک شجره‌نامه خانوادگی.

این مجموعه بی‏‌شک خالی از اشکال نیست. بنابراین، منتظر نظرات و انتقادات شما هستیم تا تغییرات ضروری را در آن اعمال کنیم.

***

فرمانده کل سپاه :

بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فرمانده کل سپاه توسط رهبر جمهوری اسلامی تعیین می‌شود. فرمانده کل سپاه بر اساس ماده ۱۵ اساسنامه این نهاد نظامی در زمینه‌های« پرسنلی، آموزش نظامی، آموزش عقیدتی سیاسی، تبلیغات و انتشارات، تدارکات، لجستیک، اطلاعات، طرح و عملیات و امور مربوط به بسیج مستضعفین» دارای مسئولیت است. بر اساس ماده ۲۶ اساسنامه، فرمانده سپاه از طریق دفتر فرماندهی – که شامل دفتر، دبیرخانه و روابط عمومی است- و دفتر تحقیق و بازرسی، وظایف فرماندهی را انجام می‌دهد. بر اساس ماده ۲۹ اساسنامه سپاه، فرمانده کل سپاه، بالاترین مقام اجرایی در سپاه محسوب می‌شود.او در تمامی امور محوله در برابر رهبر جمهوری اسلامی مسئول و کلیه رده‌های سپاه در برابر او مسئول هستند. فرمانده کل سپاه همچنین مسئول اجرای دقیق اساسنامه سپاه است و هدایت عزل و نصب در سپاه را انجام می‌دهد. او طبق اساسنامه ، این وظیفه را در حوزه مناسب سپاه مناطق و لایه‌های میانی سپاه با پیشنهاد افراد به شورای عالی سپاه و در زمینه مقام‌های ارشد سپاه با پیشنهاد افراد به رهبر جمهوری اسلامی، انجام می‌دهد.

با توجه به نامشخص بودن و عدم انتشار اخبار یا گزارش مربوط به فعالیت شورای عالی سپاه، نحوه عزل و نصب‌های سپاه در محدوده سپاه مناطق و لایه‌های میانی سپاه، چندان شفاف نیست.   
در ساختار سازمانی سپاه پاسداران، نیروهای چهارگانه زمینی، دریایی، هوافضا و قدس، چهار سازمان بزرگ «بسیج مستضعین»، «اطلاعات سپاه»، «حفاظت اطلاعات سپاه» و «حفاظت و امنیت»، ده‌ها سازمان فعال در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی، چند نهاد اقتصادی مانند «قرارگاه خاتم‌الانبیاء» و «بنیاد تعاون سپاه»، ده‌ها نهاد دانشگاهی و فرهنگی و اجتماعی و بیش از ۲۰ معاون فرمانده سپاه پیش‌بینی شده است.

از زمان تشکیل سپاه تا سال ۱۳۹۶، هفت فرمانده برای سپاه انتخاب شده‌اند: «جواد منصوری» (فروردین ۱۳۵۸ تا اسفند ۱۳۵۸)،‌ «عباس دوزدوزانی» (فروردین ۱۳۵۹ تا خرداد ۱۳۵۹)، «عباس آقازمانی» (۲تا ۲۷خرداد ۱۳۵۹)، «مرتضی رضایی» (تیر ۱۳۵۹ تا شهریور ۱۳۶۰) ، «محسن رضایی» (شهریور ۱۳۶۰ تا شهریور ۱۳۷۶)، «یحیی رحیم صفوی» (شهریور ۱۳۷۶ تا شهریور ۱۳۸۶) و «محمدعلی جعفری» ( از شهریور 1386 تاکنون ). کمترین دوره مسئولیت مربوط به عباس آقازمانی است که ۲۵ روز (۲ تا ۲۷ خرداد ۱۳۵۹) فرمانده سپاه بود و بیشترین دوره مسئولیت مربوط به محسن رضایی است که ۱۶سال (۱۳۶۰-۱۳۷۶) این مسئولیت را بر عهده داشت. 

جانشین فرمانده کل سپاه:

جانشین فرمانده کل سپاه بر اساس ماده ۳۲ اساسنامه سپاه در «غیاب فرمانده کل، عهده‌دار کلیه وظایف وی بوده و در حضور او، فرمانده کل را در اداره سپاه یاری می‌کند.» بر اساس ماده ۳۱ اساسنامه سپاه، جانشین فرمانده کل سپاه توسط فرمانده سپاه «پس از تایید مقام رهبری یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین نمایند، از سوی فرمانده کل نصب و عزل می‌شوند.» در طول سال‌های گذشته، «عباس آقازمانی»، سال ۱۳۵۸، «یوسف کلاهدوز» در سال ۱۳۵۹، «علی شمخانی» از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸، «یحیی رحیم صفوی» از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶، «محمدباقر ذوالقدر» از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵، «مرتضی رضایی» از ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷، «محمدحسین حجازی‌زاده» از ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۸ و «حسین سلامی» از ۱۳۸۸ تاکنون ( دی ماه ۱۳۹۷) جانشینی فرماندهی کل سپاه را بر عهده داشته‌اند.

معاونان فرمانده سپاه:

در حال حاضر در ساختار سازمانی سپاه، معاونت‌‌های «نیروی انسانی»، «اطلاعات راهبردی»، «سیاسی»، «اجرایی»،‌ «حقوقی»، «امداد، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی»، «فرهنگی و اجتماعی»، «بازرسی»، «حفظ آثار»، «مالی»، «عملیات»، «پشتیبانی و لجستیک»،‌ «تربیت بدنی»، «روابط عمومی و انتشارات»، «ایمنی»، «تربیت و آموزش عقیدتی-سیاسی»،‌ «فناوری اطلاعات و ارتباطات»، «تحقیقات صنعتی»، «طرح و برنامه‌ریزی‌های راهبردی»، «مهندسی» و «هماهنگ کننده» مشغول فعالیت هستند. در میان معاونت‌های سپاه، «معاونت روابط عمومی و انتشارات»، «تربیت و آموزش عقیدتی-سیاسی»، و «معاون سیاسی» سپاه توسط «نمایندگی ولی فقیه در سپاه» منصوب و کنترل می‌شود.

ستاد مشترک سپاه (معاونت هماهنگ‌کننده):

تاسیس این ستاد بر اساس ماده ۲۴ اساسنامه سپاه و در راستای هماهنگی بین نیروهای سپاه در راستای برنامه‌ریزی و پشتیبانی و نظارت، صورت گرفته و موظف به «برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی اجرای تدابیر فرماندهی و ابلاغ دستورها و ایجاد نظم و ترتیب شایسته در بدنه عمومی سپاه» است. نام مصوب اساسنامه این مرکز، «ستاد مرکزی سپاه» بود ولی به نام «ستاد کل سپاه» شناخته می‌شد. ۵ اسفند۱۳۷۰ بر اساس دستور «آیت‌الله خامنه‌ای»، نام آن به «ستاد مشترک سپاه» تغییر یافت. در دومین تغییر، عنوان «ستاد مشترک» در اسفند سال ۱۳۸۶ به معاونت هماهنگ‌کننده سپاه تبدیل شد.

مسئولیت اولیه این نهاد هماهنگی بین نیروی چهارگانه سپاه (زمینی، دریایی، هوایی و قدس) و سازمان بسیج بوده ولی به تدریج دامنه نفوذ آن گسترش یافته است. بر اساس مفاد اساسنامه، این ستاد شامل واحدهای «امور پرسنلی، آموزش نظامی، آموزش عقیدتی سیاسی، انتشارات و تبلیغات، اطلاعات، طرح و عملیات، بسیج مستضعفین و مهندسی» است. مسئولین این واحدها، معاونین فرمانده کل سپاه در تخصص مربوطه هستند. بر اساس مفاد بودجه سال۱۳۹۷ جمهوری اسلامی ایران، ستاد مشترک سپاه در حال حاضر هماهنگی بین نیروهای مختلف سپاه را در قالب طرح های متمرکز انجام می‌دهد.

طرح‌های در دست اقدام این ستاد عبارتند از «طرح توسعه کوثر» (ماموریت‌های دفاعی)، «طرح نسیم رحمت» (پشتیبانی از ماموریت‌های سپاه)، «طرح قائم (ماموریت‌های دفاعی)، «طرح ولایت» (ماموریت های دفاعی)، «طرح شهید شوشتری یک» (ماموریت‌های نیروی زمینی سپاه در مناطق مرزی)، «طرح نور ربیع» (ماموریت‌های دفاعی در سپاه استان‌ها)، «طرح توسعه شهید حسن طهرانی‌مقدم» ( طرح تخصصی دفاعی در حوزه موشکی)، «طرح شهید رودکی» (ماموریت‌های دفاعی نیروی دریایی سپاه)، «طرح شهید کاظمی» (ماموریت‌های نیروی دریایی)، «طرح شهید برونسی» (ماموریت‌های فرهنگی و امنیتی و ساماندهی و اقدامات تامینی حاشیه کلان شهرها)، «طرح شهید باقری» (ماموریت‌های دفاعی) و «طرح نور هدایت» (برنامه‌های فرهنگی و سازماندهی نخبگان بسیجی).

این ستاد مشترک همچنین از طریق «قرارگاه محرومیت‌زدایی کوثر» در بازسازی و نوسازی حسینیه‌ها و مساجد شرکت دارد و از طریق قرارگاه و طرح «پیشرفت و آبادانی حضرت رسول ۱»، در طرح‌های محرومیت‌زدایی از روستاها و دهستان‌ها شرکت دارد. بخش عمده‌ای از این طرح‌ها ابعاد نظامی و امنیتی دارند و اطلاعات خاصی درباره آنها موجود نیست.
ذیل ستاد مشترک سپاه، معاونت‌های اطلاعات، بازرسی، قضایی انضباطی، فرهنگی، سیاسی، عملیات و آموزش نیروی انسانی، فعال هستند. «محمدباقر ذوالقدر»، از شهریور ۱۳۶۸ تا  اسفند ۱۳۷۵، «حسین علایی» از فروردین ۱۳۷۶ تا تیر ۱۳۷۹، «علی اکبر احمدیان» از تیر ۱۳۷۹ تا شهریور ۱۳۸۶، «محمد حجازی»، از شهریور تا اسفند ۱۳۸۶، «جمال‌الدین آبرومند» از فروردین ۱۳۸۷ تا تیر ۱۳۹۷، «حسین سلامی» از تیر تا شهریور ۱۳۹۷ و «علی فدوی» از شهریور ۱۳۹۷ تاکنون (دی ماه ۱۳۹۷) این مسئولیت را بر عهده داشته‌اند.

مطالب مرتبط:

• سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ چارت تشکیلاتی و شرح وظایف
• نماینده ولی‌فقیه در سپاه و معاونت های وابسته به آن
• نهادهای اطلاعاتی و امنیتی سپاه و زیرمجموعه های آن
• نهادهای فرهنگی و علمی تحت نظر سپاه
• نهادهای اقتصادی تحت نظارت سپاه؛ بخش اول ، قرارگاه خاتم الانبیا
• نهادهای اقتصادی تحت نظارت سپاه؛ بخش دوم، بنیاد تعاون سپاه
• قرارگاه‌های سپاه
• سپاه استان ها
• نیروی زمینی سپاه و قرارگاه‌های وابسته به آن
• نیروی قدس سپاه
• نیروی دریایی سپاه
• نیروی هوافضای سپاه
• بسیج مستضعفین؛ سازمان‌ها و معاونت ها
• بنیاد تعاون بسیج ؛ شرکت ها و  موسسات وابسته
• نهادهای اجتماعی و فرهنگی تحت نظارت بسیج
• نهادهای علمی تحت نظارت بسیج
• پایگاه های مقاومت بسیج
• قرارگاه‌ها و تشکیلات نظامی وابسته به بسیج