آن‌ها به خاطر هویت جنسیتی‌شان جان باختند

شایا گلدوست

از‌ ۱۳ماه نوامبر تا۲۰نوامبر هر سال، «هفته آگاهی‌رسانی درباره افراد ترنس» نام‌گذاری شده است و روز ۲۰نوامبر مصادف با ۲۹آبان نیز، روز یادبود همه افراد ترنسی است که بر اثر خشونت و به واسطه هویت و بیان جنسیتی‌شان جان خود را از دست داده‌اند.

شرایط افراد ترنس در جوامع مختلف به دلایل فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی متفاوت است. هدف از نام‌گذاری این هفته، تاکید بر لزوم آگاهی‌رسانی، آموزش، و دادن اطلاعات صحیح در مقاطع مختلف برای همه اقشار جامعه در مورد ترنس‌ها، تنوع هویت و بیان جنسیتی در افراد، و مسائل و مشکلاتی است که ترنس‌ها با آن مواجه هستند.

افراد ترنس و اعضای جامعه رنگین‌کمانی، کنشگران برابری جنسیتی و سازمان‌های حقوق‌بشری و بسیاری از دولت‌ها تلاش می‌کنند، درباره ترنس‌ها، خواسته‌ها و حقوق انسانی‌‌شان، حمایت‌های لازم خانوادگی، اجتماعی و قانونی، و دسترسی برابر با دیگر اقشار جامعه به منابع، از جمله امکانات بهداشتی و خدمات پزشکی و سلامت روان و غیره، اطلاعات و آموزش لازم را به جامعه بدهند و افراد را با موضوعات جنسی و‌جنسیتی مربوطه بیشتر آشنا کنند. 

بدیهی است که چنین اقداماتی در کنار افزایش سطح آگاهی جامعه به بهبود شرایط ترنس‌ها در جوامع مختلف نیز کمک کرده و از میزان تبعیض و خشونت علیه این افراد می‌کاهد. 

امسال روز جهانی یادبود جانباختگان ترنس، با اعتراضات سراسری در ایران همراه است.  فریاد نام «مهسا امینی» در خیابان‌های ایران و جهان، اسم رمز همه افراد سیسجندر و ترنسی است که قربانی خشونت‌ھای آشکار و‌ پنهان به واسطه جنسیت خود هستند، گاه از سوی حکومت، گاه به نام مذهب، گاه به‌وسیله جامعه ناآگاه، و گاه به دست اعضای خانواده با بهانه غیرت و ناموس. 

به همین دلیل است که امروز در کنار شعار «زن، زندگی، آزادی»، شعار «ترنس، زندگی، آزادی» نیز به گوش می‌رسد. متاسفانه در ایران به دلیل حساسیت بر این موضوع و عدم وجود سازمان‌های فعال در زمینه حقوق جامعه رنگین‌کمانی، آمار مشخصی از افرادی که به‌واسطه هویت جنسیتی خود به قتل می‌رسند و یا زیر فشار خانواده، جامعه و حکومت، به زندگی خود پایان می‌دهند، در دست نیست. اما جا دارد تا در این روز از تعداد انگشت‌شماری از افراد ترنس جان‌باخته، که خبر درگذشت آن‌ها در سال‌های اخیر، در رسانه‌ها بازتاب داشته است، یاد کنیم.

«مرجان محمدی» که بیشتر او را با نام «مرجان اهورایی» می‌شناسند. زن ترنس ایرانی پناهنده، که به دلیل هویت جنسیتی خود و فشارهای وارده در جامعه ایران، به ترکیه گریخت. او از دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در آنکارا به عنوان پناهنده شناخته شد و چندی بعد پرونده‌ او برای اسکان مجدد، به کانادا ارجاع شد، اما متاسفانه مرجان چند ماه قبل از پرواز به کانادا متوجه شد که با «اچ‌آی‌وی» زندگی می‌کند. با وجودی که در بیمارستان بستری شد، اما به دلیل تشخیص دیر‌هنگام، در آوریل سال ۲۰۱۳، مصادف با ۱۴فروردین۱۳۹۳، در ترکیه از دنیا رفت. پیکر این زن ترنس اکنون در قبرستانی بسیار آرام، در نزدیکی شهر «کایسری» ترکیه به خاک سپرده شده است.

«حسین بیرانوند» مرد ترنس ۲۳ ساله‌ای که معروف به «سیاوش» است. فردی که مرداد ۱۳۹۶ در خرم‌آباد به ضرب گلوله، توسط پدرش به قتل رسید. این گونه که در خبرها گفته شده است، پدر پس از قتل پسر، به زندگی خود نیز پایان داده است. گناه سیاوش تنها هویت جنسیتی او بود؛ جنسیت مردانه‌ای که هیچ‌وقت از سوی خانواده و جامعه مورد پذیرش واقع نشد. این عدم پذیرش حتی پس از مرگ نیز او را رها نکرد و در اعلامیه‌اش دیده می‌شد. نه عکسی از او‌ در اعلامیه گذاشته بودند و نه نامی از سیاوش برده شد. هویت جنسیتی مردانه او حتی پس از مرگ نیز به رسمیت شناخته نشده است و انکار می‌شود. 

یکی از تکان‌دهنده‌ترین خبرهای خودکشی در سال‌های اخیر در بین جامعه رنگین‌کمانی مربوط به «الا نیک‌بیان»، زن ترنس ایرانی ساکن برلین آلمان است. او سپتامبر سال ۲۰۲۱ در میدان «الکساندرپلاتز» خود را به آتش کشید و با وجود انتقال به بیمارستان، جان خود را از دست داد. الا در سال ۲۰۱۵ از ایران خارج شده و با عبور از ترکیه و بالکان، خود را به آلمان رسانده، چند سالی را در شهر «مگدبورگ» زندگی و سپس به برلین نقل مکان کرده بود. 

او با وجود مهاجرت و امید به زندگی بهتر، هم‌چنان با مشکلات زیادی دست به گریبان بود. از جمله اینکه بسیاری از نهادها و ادارات دولتی، نام و هویت جنسیتی او را به رسمیت نمی‌شناختند. در نهایت نیز بر اثر فشارهای روحی و روانی وارده، به زندگی خود به شکل دردناکی پایان داد. خبرگزاری‌های آلمان بارها از هتک حرمت به مزار این زن ترنس، پس از مرگش خبر داده‌اند. این امر نشان‌دهنده فضای ترنس‌ستیزی است که او در آن زندگی می‌کرد. 

«شبکه حقوق بشر کردستان» در تاریخ ۲۰بهمن۱۴۰۰، به نقل از «پلکه‌زه‌رینه»، خبر از خودکشی زن ترنسی به نام «هه‌نار» داد. هه‌نار، زن ترنس کُرد اهل مریوان بود، زن ترنسی که خانواده، جامعه، قانون و مذهب او را مجبور به پایان دادن به زندگی‌ خود کردند. در این خبر آمده بود که این زن ترنس ۲۰ ساله بامداد روز دوشنبه ۱۸بهمن۴۰۰، در منزل خانوادگی خود در شهر مریوان استان کردستان، اقدام به خودکشی کرده و جان باخته است. 

علت خودکشی هه‌نار، افسردگی و سرخوردگی به دلیل فشارهای اجتماعی عنوان شد. او زندگی در جامعه‌ای که هویتش را به رسمیت نمی‌شناخت، غیرممکن می‌دید. هه‌نار به دلیل بیان جنسیتی خود، بارها در سطح شهر مورد آزار و اذیت قرار گرفته و به خاطر فشارهای محیطی، حتی از ادامه تحصیل نیز باز مانده بود. این تجربه تلخ افراد ترنس زیادی است که در ایران زندگی می‌کنند. در مراسم خاک‌سپاری او هیچ اشاره‌ای به هویت جنسیتی‌‌اش نشد، اما دوستانش که از خانواده رنگین‌کمانی بودند، با حضور بر‌مزار او، یادش را گرامی داشتند. 

«دوسکی آزاد»، زن ترنس ۲۳ ساله‌ای که در اقلیم کردستان، پس از آشکارسازی در شبکه‌های اجتماعی و بیان کردن اقدام برای انجام ترنزیشن و جراحی‌های موسوم به تصدیق یا باز‌تایید جنسیت، به دست برادرش به قتل رسید. 

دوستانش گفته بودند کە گویا برادرش او را به وضع بسیار فجیعی به‌ قتل رسانده و بعد از این که با گلوله او را کشته، جنازه‌اش را از جایی آویزان کرده بود، روی بدن دوسکی اثرات چاقو نیز وجود داشته است. خانواده‌اش پس از دو روز، با پلیس تماس گرفته و گفته بودند پسرمان خودکشی کرده است. این در حالی است که او خود را به عنوان یک زن ترنس هویت‌یابی می‌کرده است. این نشان‌ می‌دهد که خانواده هم‌چنان پذیرای جنسیت حقیقی او‌ نبوده‌ و این‌ موضوع را پنهان می‌کرده‌اند.

پس از‌ پیدا شدن جنازه، برادر دیگر دوسکی اعتراف می‌کند که یکی از برادر‌هایش از اروپا آمده و او‌ را با اسلحه به قتل رسانده و در همان فرصت دو روزه، عراق را ترک‌ کرده و به اروپا برگشته است.

در گذشته ترنس‌بودگی به عنوان یک اختلال جنسیتی یا اختلال هویتی شناخته می‌شد، اما طبق آخرین نسخه طبقه‌بندی بیماری‌های سازمان جهانی بهداشت ICD-11 ترنس‌بودگی از لیست بیماری‌ها خارج شده و یک ناهمگونی مستمر بین جنسیتی که فرد خود را با آن می‌شناسد، و‌ جنسیتی که از بدو تولد براساس ظاهر اندام جنسی به او‌ نسبت داده شده است، تعریف می‌شود. 

این تغییر در رویکرد پزشکی و روان‌پزشکی در مورد ترنس‌ها، قدم بسیار بزرگی در جهت بهبود شرایط آن‌ها در جوامع مختلف بوده و به انگ‌زدایی از این افراد به عنوان یک بیمار کمک کرده است. با این وجود، بی‌شمارند افراد ترنسی که به واسطه هویت و بیان جنسیتی خود، و تحت فشارهای خانوادگی، اجتماعی و قانونی کشته می‌شوند و یا به زندگی خود پایان می‌دهند، اما نه تنها خبری از آن‌ها در رسانه‌ها منتشر نمی‌شود، بلکه هرگز نامی از آن‌ها نیز نمی‌شنویم.