در لایو اینستاگرامی حقوق کودک «ایران‌وایر» با «ستاره دهقانی مسلمی»، متخصص و محقق رفتار درمانی در زمینه تاثیر رفتار درمانی بر کودکان طیف اوتیسم گفت‌وگو کرده‌ایم.
«ایران‌وایر» هر چهارشنبه در اینستاگرام به صورت زنده در مورد مسایل مربوط به حقوق کودکان با کارشناسان حوزه‌های مختلف گفت‌وگو می‌کند. خلاصه گفت‌وگو با ستاره دهقانی مسلمی را در زیر می‌خوانید:
***
کودکان طیف «اوتیسم» کلا متفاوت هستند، دنبال عادی شدن رفتار آن‌ها نباشیم. برخی کلام دارند، برخی نه و برخی به قدری نامحسوس گرفتار این اختلال هستند که شاید هرگز شناسایی نشوند و نتوان به آن‌ها کمک کرد. آن‌ها زندگی سختی را تجربه می‌کنند. باید تفاوت‌های کودک اوتیستیک را بپذیریم، با کمک متخصصان آن‌ها را درک کنیم، یاد بگیریم دارویی برای عادی کردن این کودکان وجود ندارد و تلاش برای عادی کردن آن‌ها با واقعیتی که این کودکان دارند، تفاوت بسیار دارد. میان آن‌ها با سایر افراد تبعیض قائل نباشیم.
«ستاره دهقانی مسلمی»، متخصص و محقق در زمینه رفتار درمانی با صفحه «ای‌بی‌ای با ستاره» در اینستاگرام که در دوران کرونا آغاز به کار کرد، تلاش دارد به والدین یا سرپرست‌های کودک طیف اوتیسم این تفاوت‌ها را آموزش دهد و نوع درست و به روز شده رفتار با کودک اوتیسم را معرفی کند.
او می‌گوید اوتیسم بیماری نیست بلکه یک اختلال است: «یعنی درمانی برای آن وجود ندارد و تنها راهی که پیش روی خانواده فرد اوتیستیک است، کمک به مشکلات او و باز کردن راهی برای آموزش بهتر است.»
بیماری با دارو یا جراحی در نهایت درمان می‌شود ولی اوتیسم اختلال عصبی مغزی است که درمان‌پذیر نیست.
«ای‌بی‌ای» یا رفتاردرمانی به عنوان شاخه‌ای از علم روان‌شناسی است و تمرکز آن بر رابطه بین رفتار و محیط اطراف است.
رفتاردرمانی بر اساس این پیش می‌رود که هر اتفاقی در محیط اطراف شخص رخ می‌دهد، می‌تواند بر رفتار او تاثیر بگذارد. پس با تنظیم مناسب محیط، می‌توان شخص را تعلیم یا مهارت‌های جدید به او آموخت، رفتارهای بد، نامناسب و خطرناک را کم کرد و در ازای آن، رفتارهای خوب، مثبت، مفید و کاربردی را افزایش داد.
دهقانی مسلمی می‌گوید: «متخصصان رفتار درمانی در زمینه‌های مختلف بسیار زیادی فعالیت دارند؛ برای مثال، برخی از آن‌ها در کمپانی‌های بزرگ کار می‌کنند که محیط را برای کارکنان کمپانی آسان‌تر کنند. گروهی در زندان‌ها با زندانیان کار می‌کنند. گروهی متخصص در زمینه بیماری‌های افسردگی و اضطراب و برخی با پلیس و برخی در مراکز اعتیاد فعال هستند. حتی گروهی هم با حیوانات کار می‌کنند.»
درمان اوتیسم یکی از بزرگ‌ترین زمینه‌هایی است که متخصصان رفتار درمانی روی آن کار می‌کنند. تحقیقات هزینه‌بر بسیاری بر تاثیر ای‌بی‌ای روی اوتیسم انجام شده و بر اساس همین تحقیقات، ای‌بی‌ای بهترین راه درمان است.
رفتاردرمانی یا ای‌بی‌ای تراپی بر چه نوعی از اوتیسم تاثیر دارد؟
این محقق و رفتار درمان می‌گوید: «این روش درمانی روی انواع اوتیسم، از شدید تا خفیف جواب می‌دهد ولی برنامه درمانی که در نظر می‌گیریم، با درنظر گرفتن نیازهای شخص است. هرآن‌چه اولویت داشته باشد، ابتدا مورد توجه قرار می‌گیرد؛ آن چیزی که برای پدر و مادر کودک مهم باشد و یا بر کیفیت زندگی کودک تاثیر داشته باشد.»
آیا رفتاردرمانی می‌تواند به طور کامل اوتیسم را درمان کند؟
این رفتاردرمان می‌گوید: «هیچ روشی پیدا نشده است که بتواند اوتیسم را کاملا خوب کند یا به تعبیری از بین ببرد. تمرکز رفتاردرمانی بر بهبود دادن علایم اوتیسم است.»
علایم اوتیسم چه هستند؟
به گفته ستاره دهقانی مسلمی، کمبود یا نبود برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران، دیر صحبت کردن، بلد نبودن نشان دادن حالت‌های مختلف صورت برای بیان احساسات، عدم درک ناراحتی با خوشحالی دیگران، کم انجام دادن یا انجام ندادن بازی‌های دو نفره و گروهی، ترجیح به تنهایی بازی کردن، نشان ندادن هیچ‌گونه علاقه‌ای به اطرافیان خود همه نشان دهنده این هستند که کودک اوتیستیک بلد نیست ارتباط اجتماعی برقرار کند. یکی دیگر از علایم اوتیسم، انجام رفتارهای تکراری و محدود است؛ مثلا با اسباب‌بازی‌های خود مدل خیلی خاصی بازی می‌کنند و اسباب‌بازی‌های خود را به ترتیب خاصی می‌چینند و اگر کسی ترتیب اسباب‌بازی‌های چیده شده را به هم بزند، خیلی عصبانی می‌شوند و جای این که با تمام اسباب‌بازی بازی کنند، تنها با قسمتی از آن بازی می‌کنند. آن‌ها مثلا فقط با چرخ ماشین اسباب‌بازی بازی می‌کنند. وسواس‌های خاص دارند؛ مثلا دوست دارند همه درهای خانه بسته باشد و واکنش شدید به بوها و مزه‌های مختلف دارند. به همین دلیل رفتارهای تکراری و محدود دارند.
این متخصص و محقق رفتار درمانی اضافه می‌کند: «رفتاردرمانی این علایم را در کودک با اختلال اوتیسم کاهش می‌دهد و در عوض، مهارت‌های جدید به او می‌آموزد. احتمال دارد زمان آموزش خیلی طولانی باشد ولی این‌قدر روی مهارت‌آموزی‌ها کار می‌کنیم تا کودک اوتیستیک مهارت مورد نظر را یاد بگیرد و بتواند بدون کمک کسی مهارت مورد نیاز را انجام دهد.»
تشویق یا تقویت رفتار چیست و چه اثری دارد؟
به گفته ستاره دهقانی، تهیه کننده پادکست‌های آموزشی برای اوتیسم، یکی از تکنیک‌های بسیار مهم و پایه‌ای در رفتارشناسی، تکنیک تشویق کردن است. هر رفتاری که از محیط اطراف، اعم از جامعه و افراد در ارتباط با کودک مورد تشویق قرار بگیرد، امکان تکرار آن در آینده بیشتر است. اگر رفتاری مورد تشویق اطرافیان یا محیط اطراف قرار نگیرد، کم‌کم آن رفتار کم می‌شود و یا از بین می‌رود.
او توضیح می‌دهد: «در عین این که این تکنیک خیلی ساده به نظر می‌رسد ولی باید خیلی موشکافانه و عمیق انجام شود. باید بررسی کنیم که می‌خواهیم چه رفتاری در کودک افزایش پیدا کند و بیشتر شاهد آن رفتار باشیم. در این حالت باید تمرکز ما بیشتر بر آن رفتار باشد.»
کودکی که با گریه همه خواسته خود را برآورده می‌کند، چه‌طور بدون تنبیه تربیت شود؟
این متخصص و محقق رفتارشناسی می‌گوید توجه به حرف زدن کودکان اوتیسم بسیار مهم است و توضیح می‌دهد: «الگوی کلی این‌گونه است که به کودک بیاموزیم به جای گریه کردن و جیغ زدن از کلمات، برای بیان احساسات و نیاز خود استفاده کند. برخی والدین متوجه این مساله نمی‌شوند و موجب می‌شود ناخواسته پاسخ نیاز کودک را در ازای جیغ زدن و گریه به او بدهند. این گونه والدین باید خیلی نسبت به رفتار خود نسبت به کودک توجه کنند و به محض این که کوچک‌ترین کلمه‌ای به جای گریه و جیغ و داد از کودک خود می‌شنوند، سریع خواسته او را اجابت کنند و آن‌چه لازم دارد را به او بدهند و چنان‌چه با گریه چیزی خواست، کمک کنند ابتدا با کلمات خود بگوید، بعد نیاز او را برآورده کنند.»
او اضافه می‌کند: «برای کودکی که بیش از هشت سال یاد گرفته است با گریه و داد و بیداد همه چیز را از والدین یا سرپرست‌های خود دریافت کند، باید زمان بیشتری صرف کرد تا یاد بگیرد که چه‌طور خواسته خود را بدون گریه بیان کند. ولی اگر والد حتی یک‌بار این چرخه را بشکند و باز طبق روال اشتباه گذشته در قبال گریه و جیغ و داد، کودک خواسته او را برطرف کند، همان یک‌بار مراحل درمان را کُند می‌کند.»
به گفته این گفتاردرمان‌گر، اصل تشویق و تقویت رفتار می‌گوید اگر علاقه‌مند به تکرار رفتار مورد علاقه خود هستید، همان رفتار را بیشتر مورد تشویق قرار دهید تا امکان تکرار آن افزایش پیدا کند و در مقابل، رفتاری را که نمی‌خواهید انجام شوند، مورد توجه قرار ندهید.
او اضافه می‌کند: «ممکن است در مورد همه رفتارها چنین روشی جواب‌گو نباشد و ممکن است برخی رفتارهای خطرناک چنین قاعده‌ای را برنتابد.»
کودک اوتیستیک چه‌طور فرق بین تشویق و تنبیه را متوجه می‌شود؟
این رفتاردرمان‌گر می‌گوید: «تشویق و تنبیه برای هر فردی متفاوت است. برای برخی ممکن است خرید یک کادو تشویق باشد و برای برخی فقط تعریف و تمجید زبانی، دادن خوراکی و اسباب‌بازی یا کف زدن کفایت کند. باید دید چه چیزی یک کودک را خوشحال می‌کند و او را به هیجان می‌آورد. زمانی که روی کودکان کار می‌کنیم، در ابتدا باید ارزیابی انجام دهیم که یک کودک خاص چه چیزی را تنبیه و چه چیزی را تشویق می‌داند و از همان طریق برنامه‌ریزی کنیم.»
تنبیه یا تشویق؟ کدام برنده است؟
دهقانی مسلمی می‌گوید: «در علم روان‌شناسی ثابت شده است که تنبیه به اندازه تشویق کارایی ندارد. اگر در صدد کاستن رفتار خاصی در کودک هستیم، به مدت طولانی با تنبیه نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم. اگر کودکی با کتک زدن والدین و جیغ و داد خواسته خود را عملی می‌کند، در صورتی که تنبیه شود، ممکن است در همان لحظه این کار را تکرار نکند ولی اگر یاد نگیرد که برای دست یافتن به خواسته خود، به جای گریه، جیغ و داد و کتک زدن رفتار مناسبی داشته باشد، این رفتار نامناسب خود را ادامه خواهد داد، چون چیزی به غیر از این بلد نیست.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر