سینا قنبرپور
تصویرسازی کتاب‌های درسی ۶ پایه دوره ابتدایی نشان می‌دهد سیستم آموزش‌و‌پرورش جمهوری اسلامی، بازی در میان پسران را دست‌کم ۳.۵ برابر بیشتر از دختران ترسیم کرده است، چرا؟
***
«۱۰ سال است دختران كلاس اول تا سوم دبستان، معلم ورزش ندارند و هیچ‌کس هم در كشور صدایش در نیامده است»؛ این جمله‌ایست که آبان۱۳۹۶، وقتی «معصومه ابتکار» تازه به‌عنوان معاون امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری در دولت دوازدهم منصوب شده بود، گفت. دو سال پس از آن نیز او بار دیگر گفت: «متاسفانه در بحث سرانه ورزشی برای خانم‌ها و دختران خیلی عقب هستیم، به‌طوری که در سال گذشته ورزش در مدارس ابتدایی برای دختران حذف شد، اما با رایزنی‌های صورت گرفته در سال گذشته، ۶۷ هزار معلم ابتدایی، آموزش تربیت بدنی دیدند. منبع خبر
این در حالی است که «افشین مُلایی»، رییس فدراسیون ورزش‌های همگانی نیز در مرداد۱۴۰۱ گفت: «میزان کم‌تحرکی بین زنان کشور به حدود ۷۰ درصد رسیده و این یک هشدار و زنگ خطر است. ما با ابرچالش کم‌تحرکی برای جامعه ایرانی طی ۱۰ سال آینده روبه‌رو خواهیم بود و تا سال ۱۴۰۵، بیش از ۸۵ درصد زنان ایرانی دچار کم‌تحرکی می شوند.»
همین مسوول در جایی دیگر تاکید کرده «آیا کسی می‌داند ۵۱ درصد مردم ایران ورزش نمی‌کنند؟ آیا کسی متوجه است که حدود ۴۲ میلیون نفر از مردم ایران اصلا ورزش نمی‌کنند؟»
موضوع نابرابری توزیع امکانات، به‌ویژه در ورزش حرفه‌ای، فصل مشترک درددل بسیاری از زنان و دخترانی بوده که در این سال‌ها برای ایران مدال‌آوری کرده‌اند. تنها در یک مورد می‌توان به گفته‌های «مریم اسدالهی»، نایب‌رییس بانوان فدراسیون بولینگ و بیلیارد در سال ۱۳۹۸ اشاره کرد. او دراین‌باره به «ایسنا» گفته بود: «در کل هزار‌و‌دویست باشگاه در کشور وجود دارد که به تعداد انگشتان دست باشگاه‌هایی دیده می‌شوند که مجوز حضور بانوان در آن وجود دارد! آقایان می‌توانند به‌راحتی در هر ساعت از شبانه‌روز به تمرین بپردازند و بانوان از این امکان برخوردار نیستند.»
این موضوع در مورد سایر ورزش‌های حرفه‌ای نیز صادق است. علاوه‌بر این، باید توجه داشت وقتی سرانه ورزشی در ایران کمتر از یک متر است، باتوجه به فضای جنسیت‌زده و اعمال تفکیک‌جنسیتی، چه میزان به زنان اختصاص می‌یابد؟ یکسال قبل در اردیبهشت، «ایسنا» در گزارشی نوشت: «مرکز آمار ایران از سال ۱۳۹۶ آمار دقیقی از توسعه فضاهای ورزشی کشور به تفکیک بخش خصوصی و دولتی ارائه نکرده است و به‌منظور بررسی وضعیت کلی کشور، مرور آمار منتشر شده از سوی فدراسیون ورزش‌های همگانی ضروری به‌نظر می‌رسد: بر مبنای آمارها، سرانه ورزشی هر ایرانی معادل ۷۰ سانتیمتر است، همچنین ۹۲ درصد اماکن ورزشی وزارتخانه‌ها، ارگان‌ها و نهادها، در اختیار عموم مردم نیست و تنها ۸ درصد اماکن ورزشی ارگان‌ها و نهادها در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد.»
در مورد فضاهای بازی نیز اوضاع بهتر نیست. سرانه مطلوب فضاهای بازی در کشورهای توسعه یافته ۲ مترمربع به ازای هر نفر و در کشورهای درحال توسعه یک متر مربع به ازای هر نفر پیشنهاد شده، اما در ایران، این سرانه ۵ سانتیمتر است.
کتاب‌های درسی درباره ورزش و بازی زنان و دختران چه می‌گویند؟
تصویرسازی کتاب‌های درسی ۶ پایه دوره ابتدایی نشان می‌دهد سیستم آموزش‌و‌پرورش جمهوری اسلامی، بازی در میان پسران را دست‌کم ۳.۵ برابر بیشتر از دختران ترسیم کرده است.
داده‌های پژوهش ضمیمه، که جنسیت‌زدگی در کتاب‌های درسی را بررسی کرده نشان می‌دهد چگونه حکومت در ۶ سال مقطع ابتدایی، «پویایی»، «تحرک» و «تکاپوی» بدنی را خاص پسران و مردان نشان داده و میان ورزش‌ها برای مردانه و زنانه کردن، خط‌کشی کرده است.
همچنین باید توجه داشته باشیم در ایران، تفکیک دقیقی درباره فضاهای ورزشی، بازی یا تفریح وجود ندارد، به‌ویژه آنکه به‌سبب فقر، زیررساخت‌های ورزشی و تفریحی و اعمال تفکیک جنسیتی در استفاده از آن، دسترسی به چنین امکاناتی به حداقل ممکن می‌رسد. درباره فضاهایی چون پارک‌ها که نرمش صبحگاهی و ورزش همگانی در آن توصیه می‌شود نیز، حساسیت‌های مختلفی اعمال می‌شود.
وضع آموزش درباره ورزش و تفریح و آنچه کتاب‌های درسی به آن اشاره کرده نیز مشابه وضعیت دسترسی به زیرساخت‌های ورزشی و تفریحی است؛ چه از منظر جنسیت‌زدگی، و چه از منظر دسترسی. برای نمونه، در تصویر صفحه ۵۲ کتاب فارسی اول دبستان، پسری در حال ماشین‌بازی نشان داده شده‌است که «ضمیمه»، تصویری از بازی پسران و دختران در کنار هم پیشنهاد داده که در دست دختران ماشین و هواپیما، و در دست پسران هم همین‌طور دیده می‌شود. اما از این دست موارد در کتاب‌های درسی بسیار است. مصداق‌هایی از آن را می‌توان در تصویر صفحه ۳۸ کتاب فارسی سال اول دبستان دید که پسران را در حال بازی فوتبال نشان می‌دهد و در عوض دختر باید تاب بازی کند. در نمونه‌های دیگر، پسران را در حال شنا و دویدن به‌تصویر کشیده شده‌اند و در موارد معدودی دختران در حال بازی تنیس‌روی‌میز و والیبال دیده می‌شوند.
بازی درکتاب‌های درسی قربانی جنسیت‌زدگی شده است
«بازی»، این روزها به‌عنوان یکی از عوامل مهم آموزش شناخته می‌شود، درحالیکه بسیاری از مفاهیم مشارکت و همکاری از این طریق به کودکان منتقل می‌شود.
«نیلوفر بیضایی»، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر، دراین‌باره در گفت‌وگویی که با «کنترل زد» در «ایران‌وایر» داشته گفته است: «بچه‌ها برای امر بازی، آمادگی درونی دارند و تئاتر در کلیت خودش یک بازی است. این بازی می‌تواند با نشانه‌گذاری‌های خودش، عرصه تخیل را گسترش دهد و بچه‌ها عاشق این رودررویی زنده هستند؛ رودررو شدن واقعی.
در آلمان سیستم تربیتی و آموزش در مدارس و مهدکودک‌ها، آموزش زندگی در دموکراسی و گسترش دریافت‌ها با المانی چون هنر ممکن می‌شود. این امکان برایشان ممکن می‌شود که بچه‌ها خودشان بازی کنند.
این مقوله نیز در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان ایران قربانی جنسیت‌زدگی شده است.»
برای آنکه این نسبت را بیشتر لمس کنیم، نگاهی کنیم به شاخص تصویرسازی «بازی پسران و دختران» و «پسران و دختران در حال بازی.»
پروژه ضمیمه دست‌کم ۸۰ محور و موضوع را برای ارزیابی محتوای کتاب‌های درسی، مبنای بررسی‌های خود قرار داده است.
در بررسی شاخص «پسران در حال بازی» و «دختران در حال بازی»، تعداد تصاویر نسبتی ۳.۵ برابری برای پسران دارد. در ۶ سال مقطع ابتدایی، ۴۰۵ تصویر «پسران در حال بازی» را نشان داده است که در همین دوره، ۱۴۵ تصویر «دختران را در حال بازی» ترسیم کرده است.
شاخص دیگری که می‌تواند این موضوع را برای ما ملموس‌تر کند، بررسی تصاویر منتشر شده در کتاب‌های درسی ۶ پایه دوره ابتدایی است. در این دوره، ۱۰۸ تصویر به «بازی پسران» اختصاص داده شده است که در همین دوره، ۳۳ تصویر به «بازی دختران» پرداخته است.
در شاخص دیگری که مقوله‌هایی چون «تحرک» و «پویایی» فیزیکی و بدنی افراد را بسنجیم، می‌توانیم به تعداد تصویر سرفصل‌های پسران و دختران و همین‌طور مردان و زنان در فضای تفریحی بپردازیم. در کتاب‌های ۶ پایه مقطع ابتدایی، در حالی که ۵۱۰ تصویر پسران را در فضای تفریحی را ترسیم کرده است، ۱۸۰ تصویر دختران را در فضای تفریحی نشان داده است. تقریبا همین نسبت برای نشان دادن مردان و زنان در فضاهای تفریحی اعمال شده است. بررسی تصاویر کتاب‌های ۶ پایه مقطع ابتدایی نشان می‌دهد ۲۱۰ تصویر مردان در فضای تفریحی به دانش‌آموزان نمایانده است و در در همین دوره ۶ ساله، ۹۲ تصویر زنان در فضای تفریحی را ترسیم کرده است.
از کتاب‌های درسی دوره ابتدایی تا زندگی واقعی
به‌نظر می‌رسد این پرسش را باید مطرح کرد که آیا می‌توان میان تفکری که در تالیف کتاب‌های درسی نقش داشته و ورزش و بازی را تفکیک جنسیتی کرده، با توزیع امکانات و زیرساخت‌های ورزشی در ایران رابطه مستقیمی یافت؟
جمهوری اسلامی تلاش دارد با مقایسه آمارهایی، سرانه فضای ورزشی را با دوره پیش از وقوع انقلاب اسلامی مقایسه کند و بر این اساس مدعی است که سرانه فضای ورزشی در سال ۱۳۵۸، تنها ۲ سانتیمتر بوده و در سال ۱۳۹۶، به ۷۶ سانتیمتر رسیده است.
اما باید به گفته‌های «نیما ماجدی»، دکترای مدیریت ورزشی و مدرس فدراسیون فوتبال در گفت‌وگو با «رادیو ورزش» توجه کنیم که گفته «سرانه ورزشی به مفهوم این است كه هر فرد از جامعه چه میزان فضای ورزشی را در اختیار دارد؟ فضاهای ورزشی چه سرپوشیده و چه روباز، اندازه‌گیری و به تعداد افراد جامعه تقسیم می‌شود كه عدد به‌دست آمده را سرانه ورزشی می‌گویند.»
او در عین حال افزوده است: «سرانه کشورهای پیشرفته كه در این زمینه رشد داشته‌اند، مانند ژاپن، به حدود ۸ متر می‌رسد. متاسفانه ما در بحث سرانه ورزشی، با استانداردهای حرفه‌ای فاصله داریم.»
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر