چند ابهام درباره نسبت سامانه موشکی و هواپیمای اوکراینی

بهنام قلی‌پور

سپاه پاسداران پس از تقریبا چهار روز سکوت درنهایت پذیرفت که یکی از سامانه‌های پدافندی این نیرو در تهران به «اشتباه» اقدام به سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراین کرده است.

این قبول مسوولیت اما با خشم مردم ایران مواجه شده. آن‌ها می‌پرسند چرا مقام‌های جمهوری اسلامی ۹۶ ساعت در این خصوص سکوت کرده و واقعیت را نگفته‌اند.

هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ خطوط هوایی اوکراین صبح روز چهارشنبه تنها ساعتی پس از حمله موشکی سپاه پاسداران به پایگاه نظامی آمریکا در عراق از سوی یک سامانه موشکی این نهاد نظامی سرنگون شد.

اما سپاه پاسداران و مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی به‌جای روشنگری، ترجیح دادند بهره‌برداری‌های تبلیغاتی از حمله به پایگاه نظامی آمریکا را در دستور کار خود قرار بدهند.

آن‌ها در روز اول حادثه علاوه بر پمپاژ خبر حمله به پایگاه نظامی آمریکا، تلاش کردند علت سقوط این هواپیما را نقص فنی اعلام کنند.

در روز دوم حادثه اما مقام‌های آمریکایی و کانادایی تائید کردند این هواپیما با شلیک موشک سرنگون شده، اما ایران نه‌تنها حاضر به پذیرش این موضوع نشد، بلکه دست به شایعه‌پراکنی زد.

انتشار شایعاتی از قبیل حمل غیرقانونی بنزین از سوی هواپیمای سرنگون‌شده، پرواز هواپیما با وجود نقص فنی به دستور مهندسان اوکراینی، استعفای مدیرعامل بوئینگ، آتش گرفتن موتور یک بوئینگ در کشوری دیگر، جعل تصاویر و تلاش برای ناامن نشان دادن این هواپیما.

در روز سوم دامنه این شایعات گسترده‌تر شد، اما نتوانست مانع از کشف واقعیت شود تا اینکه روز چهارم ستاد کل نیرو‌های مسلح تائید کرد این هواپیما با شلیک پدافند هوایی سرنگون شده است.

لایه‌های پنهان در سخنان حاجی‌زاده

ساعاتی پس از صدور این اطلاعیه بود که «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در قاب تلویزیون ظاهر شد و درباره چگونگی این سرنگونی توضیحاتی ارائه کرد، اما این توضیحات به ابهام‌ها در این پرونده افزود.

حاجی‌زاده از اعلام گزارش‌ها مبنی بر شلیک موشک کروز به سامانه پدافند هوایی کشور سخن گفت، اما نگفت که این اعلام از سوی چه نهادی و در کدام منطقه جغرافیایی بوده است.

این فرمانده سپاه همچنین گفت پدافند هوایی سپاه درخواست لغو پرواز‌ها در آسمان ایران را داشته، اما نهاد بالاتر با این درخواست موافقت نکرده بود. منظور حاجی‌زاده احتمالا قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا است که پدافند‌های هوایی سپاه و ارتش زیر نظر آن قرار دارند.

فرمانده هوافضای سپاه همچنین تائید کرد این هواپیما توسط سامانه پدافندی «تور ام۱» سرنگون شده است، اما توضیح نداد این سامانه کوتاه‌برد که کارکرد آن بیشتر برای مناطق رزم است، با دستور و تصمیم چه کسی در منطقه «آتش‌بس» از نظر تقسیم‌بندی امنیت هوایی قرار داده شده است.

برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارد که سپاه پاسداران از سال ۱۳۹۷ اقدام به ایجاد «گنبد آهنین» در شهر‌های تهران و بوشهر کرده و استقرار این سامانه در نزدیکی فرودگاه هم بر همین اساس بوده است.

حاجی‌زاده از کمبود زمان اپراتور برای تصمیم‌گیری درباره سرنگون کردن این هواپیما که آن را موشک «کروز» تشخیص داده سخن گفته و افزوده مسوول این سامانه به خاطر «اختلال» در ارتباط نتوانسته از مقام بالاتر دستور بگیرد و اقدام به شلیک کرده است.

سامانه پدافندی «تور ام۱» اساسا سامانه‌‌ای «آتش‌بختیار» است که در مناطق «پرواز ممنوع» از آن‌ها استفاده می‌شود و اپراتور‌های آن‌ها به‌طورمعمول در تصمیم برای شلیک از هیچ نهاد و رده بالاتری کسب اجازه نمی‌کنند، چراکه این سامانه فرصت و امکان چنین امکان مخابراتی و راداری را ندارد.

این در حالی است که حاجی‌زاده مدعی شده اپراتور این سامانه نتوانسته برای کسب تکلیف با مقام بالاتر ارتباط گرفته و از آنجا که فرصت اندکی داشته اقدام به شلیک کرده است.

حاجی‌زاده همچنین گفته سامانه «تور ام۱» هواپیمای مسافربری اوکراین را موشک «کروز» تشخیص داده و اقدام به شلیک کرده، این ادعا در شرایطی مطرح شده که گزارشی در دست نیست که نشان دهد رادارهای تاکتیکی «ثامن»، «عصر»، «سپهر» و «مطلع الفجر» این هواپیما را موشک «کروز» تشخیص داده باشند.

در سه هزار و ۷۰۰ نقطه ایران بر اساس اعلام مقام‌های نظامی سامانه پدافند هوایی مستقر شده که ۲۰۰ مورد آن مربوط به مناطق پرواز ممنوعه است و هر پرنده‌ای بر فراز این مناطق سرنگون می‌شود.

هنوز معلوم نیست که آیا در شب حادثه، مناطق اطراف فرودگاه خمینی به مناطق پروازممنوع اضافه شده بود یا نه و اگر پدافند هوایی ایران چنین تصمیم گرفته بود، چرا پرواز‌های مسافری را لغو نکرد.

مرجع تشخیص شلیک موشک «کروز» در آسمان ایران، مخالفت با لغو پرواز‌های مسافری، چرایی استقرار سامانه رزمی و آتش به‌ اختیار «تور ام۱» در نزدیکی فرودگاه خمینی از مهم‌ترین پرسش‌های مرتبط با سخنان حاجی‌زاده است که او تاکنون به آن‌ها پاسخی نداده است.