اسم تان را چگونه می توانید عوض کنید؟

موسی برزین خلیفه لو 

تغییر نام مطابق قوانین ایران در چه صورتی امکان پذیر است؟ مهمترین مسایلی که باید در مورد تغییر نام در ایران در نظر گرفت چیست؟ چه مشکلاتی می تواند در این مسیر (درخواست تغییر نام) وجود داشته باشد؟ برای پاسخ به این سوالات، این یادداشت حقوقی را بخوانید  

 یکی از موکلین سابقم از بنده خواست که وکالت یکی از اقوامش را بر عهده بگیرم. آنها را به دفتر دعوت کرده و خواستم که مشکلشان را بازگو کنند. خانمی تقریبا ٢٥ ساله به همراه مادر خود آمده بود. این خانم قصد داشت که نام خود را تغییر دهد و بدین دلیل از بنده خواست که وکالتش را برعهده گیرم. تغییر نام در خانم ها در سال های اخیر، ببشتر رواج یافته است. نام وی «ام البنبن» بود. هنگام تولد این خانم جوان، مادربزرگ وی فوت کرده و نام مادربزرگ را بر وی گذارده بودند. خانم جوان در حالی که نگاه های خشم آلودی به مادر خود می انداخت اظهار کرد که از نام خود ناراضی است و بعضا خجالت می کشد. هنگامی که به وی توضیح دادم تغییر نام مشکل است، رو به مادر خود کرده و با عصبانیت گفت که همه اش تقصیر تو و پدرم است که این نام را برای من انتخاب کرده اید. به هر حال مشکلات تغییر نام را برای آنان توضیح دادم و اظهار داشتم که احتمالا دادگاه به دلیل اینکه نام وی مذهبی است، دادخواست تغییر نام را نپذیرد. پروسه حقوقی و اینکه چه باید کرد را نیز بیان کردم. نهایتا تصمیم گرفتند که مسأله در دادگاه مطرح شده و برای تغییر نام اقدام کنند. این خانم قصد داشت نام خود را به «آیدا» تغییر دهد. آیدا نامی بود که وی را از کودکی در خانه صدا زده بودند به طوری که بسیاری فکر می کردند نام اصلی وی آیدا است. وکالتنامه ای تنظیم کردم و قرار بر این شد که بنده در اولین فرصت دادخواست تغییر نام را تقدیم دادگاه کنم.

تغییر نام در ایران آسان نیست و باید مقررات ماهوی و شکلی قانونی رعایت شود. مهمترین مساله ای که باید در مورد تغییر نام در نظر گرفته شود این است که نام متقاضی چیست و چرا وی قصد دارد نامش را تغییر دهد. بر طبق قوانین و مقررات ثبت احوال و همچنین رویه قضایی، صرفا نام هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می شود و همچنین اسامی که متضمن کلمات زننده و مستهجن یا نامتناسب با جنسیت باشد، قابل تغییر است. در مواردی نیز که فرد دارای دو اسم است، به نحوی که نام شناسنامه وی با نامی که همگان او را می شناسند، فرق دارد و نام شناسنامه وی از نامهای مذهبی نیست معمولا دادگاه ها در صدور حکم تغییر نام چندان سخت گیری نمی کند. بدین دلیل باید توجه کرد که افرادی که نامهای آنها از نامهای مذهبی است و به هر علت می خواهند که نامشان را به یک نام غیر مذهبی تغییر دهند با مشکلات قضایی فراوانی روبرو خواهند بود. پرونده بنده نیز متأسفانه این چنین بود؛ زیرا نام شناسنامه موکل از اسامی مذهبی شیعیان بوده و نامی را که موکل قصد کرده بود نامی غیر مذهبی.

مساله قابل ذکر دیگر این است که مرجع صالح برای رسیدگی به تقاضای تغییر نام دادگاهای حقوقی هستند که لازم است دادخواستی تنظیم شده و تقدیم آن دادگاه شود. همچنین می توان از اداره ثبت احوال نیز اقدام کرد. در این صورت موضوع به هیأتی ارسال می شود و مرجع اعتراض به رای هیأت مذکور به هر حال دادگاههای حقوقی خواهد بود. به هر حال بنده دادخواست را تنظیم کرده و از موکل خواستم که استشهادیه ای تنظیم و به امضای چند نفر از همسایگان و اقوام و دیگر آشنایان برساند. از وی خواستم که در استشهادیه ذکر کند که نام شناسنامه ای وی که ام البنبن بود نام مادربزرگ وی است و همچنین از کودکی همگان وی را با نام آیدا شناخته اند. در متن دادخواست که به طرفیت اداره ثبت احوال تنظیم کردم بیان نمودم که موکله به دلیل اینکه با نام آیدا شناخته شده و اطرافیان با این نام وی را صدا می زنند، همواره دچار مشکلاتی در زندگی خود شده و همچنین بیان داشتم که این امر به روان وی نیز آسیب رسانده است. دادخواست را به همراه ضمایم در دادگاه ثبت کردم و منتظر ارسال احضاریه شدم. پس از چندی احضاریه ابلاغ شد. به موکل اطلاع دادم که در وقت مقرر به همراه کسانی که استشهادیه را امضا کرده اند در دادگاه حاضر شود. روز جلسه فرا رسید. دادگاه اظهارات بنده و موکل را در صورتمجلس قید کرده و به پرسش از شهود پرداخت. تمامی شهود نیز بیان داشتند که موکل را با نام آیدا می شناسند و همچنین ام البنین نام مادربزرگ وی بوده است که برای احترام به وی بر روی موکل گذاشته شده است. موکل در دادگاه توضیح داد که چگونه دچار مشکل شده و از داشتن دو اسم رنج می برد. قاضی نیز خطاب به موکل کمی از مشکلات تغییر نام گفت و بیان کرد که تغییر نام مستلزم تغییر تمامی اسناد رسمی و غیر رسمی دوران زندگی است. همچنین به سوء استفاده هایی که برخی از تغییر نام می کنند، اشاره کرد. اداره ثبت احوال نیز طی لایحه ای که به دادگاه ارسال کرده بود با رد تغییر نام استدلال کرده بود که بر اساس موادی از قانون مدنی اسناد سجلی از زمره اسناد رسمی بوده و تغییر در آن مستوجب ارائه دلیل محکمی است و صرف اشتهار فردی به نامی دیگر و یا عدم رضایت وی از نام رسمی خود نمی تواند دلیلی برای تغییر نام باشد. همچنین این اداره بیان داشته بود که ام البنبن نام مادر حضرت ابوالفضل و همسر حضرت علی است که تطابق کامل با فرهنگ اسلامی دارد و تغییر آن به آیدا که هیچ گونه جنبه مذهبی نداشته، امری درست نیست. جلسه دادگاه تمام شد و ما منتظر حکم دادگاه شدیم. بنده چندان امیدی نداشتم که دادگاه به نفع ما رأی صادر کرده و اجازه تغییر نام را بدهد.

پس از چند هفته حکم دادگاه ابلاغ شد و بر خلاف انتظار بنده، دادگاه بدوی با دادخواست تغییر نام موافقت کرده بود. خوشحال شده و به موکل اطلاع دادم. اما این خوشحالی ما چند روزی بیشتر طول نکشید زیرا متوجه شدیم که اداره ثبت احوال به حکم دادگاه بدوی اعتراض کرده است. لایحه اعتراضی اداره ثبت احوال را در دادگاه مطالعه کردم. در این لایحه به دلیل عدم توجه قاضی به دلایل ابرازی تقاضای تجدید نظرخواهی شده بود. همچنین اداره ثبت توضیح داده بود که اصل بر عدم تغییر اسناد سجلی است و نام خواهان از اسامی نیکو است. بنده نیز لایحه ای را برای توضیح بیشتر تقدیم دادگاه تجدید نظر کردم. رأی دادگاه تجدید نظر را پس از چند هفته با مراجعه به دادگاه دریافت کردم. متأسفانه دادگاه تجدید نظر با نقض دادنامه بدوی حکم به رد دعوی صادر کرده بود. در حکم دادگاه تجدید نظر آمده بود که: «با توجه به ماده ٨ قانون ثبت احوال مصوب ١٦/٤/٥٤ با اصلاحات بعدی و عنایتا به مواد ١٢٨٨ و ١٢٨٧ و ٩٩٩ قانون مدنی اسناد سجلی از جمله اسناد رسمی می باشد که حفظ اعتبار آنها در حدود قانون لازم و واجب می باشد. از طرفی قانونگذار تجویز تغییر نام را به موجب ماده ٢٠ قانون ثبت احوال و تبصره آن در صورتی که موجب هتک مقدسات اسلامی و یا نام انتخابی از اسامی زننده و مستهجن و مغایر با ارزش های انسانی و یا نامناسب با جنسیت باشد جایز دانسته در حالی که نام تجدیدنظر خوانده از اسامی نیکو و رایج در فرهنگ و عرف جامعه اسلامی می باشد لهذا دادگاه با عنایت به مراتب مذکور به استناد ماده ٣٥٨ قانون آیین دادرسی مدنی ضمن نقض دادنامه تجدیدنظرخواسته حکم به رد دعوی خواهان اولیه صادر می نماید. این رأی حضوری و قطعی است.»

صدور چنین حکمی که چندان بعید به نظر نمی رسید، موکل و من را  ناراحت کرد. در آن موقع به نظرم رسید که سختگیری بیش از حد برای تغییر نام در تضاد با آزادی های انسانی است. به هر حال موکل مجبور بود که با نام خود کنار آید و به قول معروف بسوزد و بسازد