تلاش‌های ناکام ظریف برای یافتن واسطه و از سرگیری رابطه با عربستان

فرامرز داور

«محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در توییتی از طرح قطر برای میانجی‌گری بین ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس استقبال کرده است.

ظریف در توییت‌هایی به زبان انگلیسی و عربی نوشته است: «ایران از دعوت برادرم محمدبن عبدالرحمن، وزیر خارجه قطر برای گفت‌وگوی فراگیر در منطقه استقبال می‌کند. همانگونه که همواره تاکید کرده‌ایم، راه حل چالش‌هایمان در همکاری برای تشکیل مشترک منطقه‌ای قوی قرار دارد: صلح‌آمیز، باثبات، شکوفا و عاری از هژمونی جهانی و منطقه‌ای.»

پیش از این، جمهوری اسلامی نقش مشابهی به روسیه داده و آن کشور از جانب ایران، از ایالات متحده امریکا دعوت کرده بود در قالب جلسه‌ای میان رهبران کشورهای عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد، جلسه‌ای مشترک با «حسن روحانی»، رییس جمهوری ایران برگزار کنند که هدف آن، کاهش تنش بر سر برنامه اتمی جمهوری اسلامی بود. «دونالد ترامپ» آن پیشنهاد را رد کرد.

درباره پیشنهاد میانجی‌گری قطر هم کشورهای حوزه خلیج فارس که مهم‌ترین آن عربستان سعودی است، هنوز واکنشی نشان نداده‌اند.

عربستان سعودی درست پنج سال پیش، پس از حمله به سفارت کشورش در تهران و کنسول‌گری عربستان در مشهد، روابط سیاسی و اقتصادی خود را با جمهوری اسلامی به طور کامل قطع کرد. بحرین هم به پیروی از عربستان روابط با جمهوری اسلامی را قطع کرد و امارات متحده عربی سطح روابط را به حد کاردار کاهش داد. چند کشور دیگر عربی خارج از حوزه خلیج فارس هم از آن زمان تاکنون روابط خود را با جمهوری اسلامی به طور کامل قطع کرده‌اند.

دلیل قطع فوری روابط، حمله طلبه‌ها و دانشجویان بسیجی طرف‌دار آیت‌الله «علی خامنه‌ای» به سفارت بود که بعدها به طور مستقیم هم از طرف رهبر جمهوری اسلامی حمایت شدند. هرچند افرادی در جریان این حمله در دادگاه محاکمه شدند اما رای دادگاه هرگز اعلام نشد. روشی که جمهوری اسلامی برای حمایت از طرف‌داران خود دارد، محکوم کردن آن‌ها در دادگاه نیست؛ ولو آن‌که عملکرد این طرف‌داران به قطع روابط برخی از کشورها با ایران منجر شده باشد.

جمهوری اسلامی ایران پنج سال است که از هر اقدامی برای از سرگیری روابط با عربستان فروگذار نکرده است. روابط این دو کشور در اواخر دوره ریاست جمهوری «باراک اوباما» و در اوج اختلاف دو کشور بر سر مسایل منطقه‌ای هم‌چون عراق و سوریه، قطع شد. در دوره ریاست جمهوری ترامپ، عربستان همراهی ایالات متحده را برای فشار بر سیاست‌های جمهوری اسلامی به دست آورد و از حامیان خروج امریکا از توافق هسته‌ای «برجام» بود.

علی‌رغم این وضعیت، جمهوری اسلامی امیدوار است با پایان ریاست جمهوری ترامپ، بتواند روابط با عربستان را دوباره احیا کند. اما همسایگان عرب ایران گفته‌اند که در صورت مذاکره بین ایران و امریکا، می‌خواهند از ابتدا در جریان آن قرار بگیرند و همانند دوره اوباما نباشد که در پایان، صرفا درباره جزییات توافق به آن‌ها اطلاع‌رسانی شود.

قطر به تازگی اختلاف با عربستان سعودی را حل کرده است و دو کشور روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته‌اند. با درگذشت «سلطان قابوس»، پادشاه پیشین عمان، بخشی از نقش آن کشور به عنوان واسطه اصلی روابط ایران با اعراب و غرب، حالا نقش میانجی‌گری به قطر و روسیه رسیده و جمهوری اسلامی امیدوار است از طریق قطر، زمینه عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی را فراهم کند.

از سرگیری روابط دیگر کشورهای عربی مثل بحرین با ایران هم منوط به بهبود روابط با عربستان سعودی است. بحرین در مقایسه با زمانی که روابط سیاسی با ایران داشت، اکنون با اسراییل نزدیک‌تر شده و این موضوع فاصله با جمهوری اسلامی را عمیق‌تر هم کرده است.

روابط عربستان سعودی روزی با ایران بهبود پیدا خواهد کرد اما قطع ماندن این روابط، محصول ریاست جمهوری دونالد ترامپ و فقدان میانجی بین دو کشور نبوده است که با رفتن او و علاقه قطر برای واسطه‌گری، از سرگرفته شود.