پیامدهای دغدغه جنتی برای حفظ بیضه اسلام

احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان روز سه شنبه در جمع برخی کارکنان این نهاد گفته است: «حفظ نظام جمهوري اسلامي برعهده كساني است كه خدمتگزار براي خدا باشند، و لو اينكه در اقليت باشند.»

مفهوم «حفظ نظام» در طول سالیان گذشته، همواره محل چالش و بحث بین سیاستمداران ایرانی بوده است. مدافعان و مروجان این بحث، با استناد به قاعده فقهی، «حفظ بیضه اسلام»، علاوه بر اساسی و ضروری دانستن، حفظ نظام، تضعیف آن را هم حرام می دانند. محمد امام کاشانی، عضو مجلس خبرگان رهبری که حفظ نظام را «خواسته پیامبر و خدا» توصیف کرده، اسفند 88 با اشاره به بخشی از خطبه 134 نهج البلاغه، تاکید کرده « مسلمانان باید بیضه دین و کیان امت اسلام را حفظ کنند و هم چنین باید عورت دین را حفظ کنند.» تعبیر عورت دین برای کاستی های احتمالی نظام اسلامی به کار رفته است. اشارات متعدد علی خامنه ای، رهبر ایران در پرهیز از تضعیف نظام اسلامی و جملات مشهوری مانند کش ندادن پرونده فساد اقتصادی 3000 میلیارد تومانی نیز ریشه در چنین تفکراتی دارد.

محمدتقی مصباح یزدی نیز اسفند 91 در دفاع از این بحث، گفت: «حفظ نظام اسلامی از نماز واجب‌تر است.» وی پیش از آن هم تاکید کرده بود: «اگر برای حفظ اصل نظام افشاگری لازم باشد، ‌گریزی از آن نیست.» این روحانی تندرو آبان ماه امسال نیز در رد حاکمیت اکثریت و دفاع از گفته های شبیه سخنان جنتی، گفته است: « اگر نظر اکثریت همیشه معتبر بود، انبیاء حرفی برای گفتن نداشتند زیرا همه آنها برخلاف نظر اکثریت رفتار می کردند ... آیه با این مفهوم داریم که اکثریت مردم نمی دانند و نمی فهمند.»

در این میانه، رسانه ها و شخصیت های اصولگرا همواره برای یافتن پایه نظری قوی در این زمینه، همواره به این سخن آیت الله خمینی در سال 1360 اشاره دارند: «حفظ نظام، واجب ترين واجبات است.» وی حتی در اهمیت این مسئله گفته است: « جاسوسی فاسد خوب نيست، اما برای حفظ اسلام و برای حفظ نفوس مسلمين واجب است، دروغ گفتن هم واجب است، شراب خمر هم واجب است ... حفظ جمهوري اسلامي از حفظ يك نفر - ولو امام عصر باشد - اهميتش بيشتر است ؛ براي اينكه امام عصر هم خودش را فدا مي كند براي اسلام.»

در میان سخنان منسوب به رهبر پیشین ایران، جملات متناقض هم به چشم می خورند، مانند این جمله که خطاب به فرماندهان سپاه گفته شده: «حفظ نظام مسئوليت كوچك شماست و مسئوليت بزرگ، حفظ چهره اسلام است»، با این حال کماکان، عبارت مشهور حفظ نظام، واجب ترین واجبات است، جایگاه کلیدی خویش را در ادبیات سران جمهوری اسلامی حفظ کرده است.

علاوه بر جنتی، رهبر کنونی ایران هم در سخنان خود بارها به این موضوع اشاره کرده است. او 6 تیرماه 1368، چند روز پس از مرگ آیت الله خمینی در جمع بسیجیان گفت: « امام(ره) مكرر مى‌فرمودند: حفظ نظام اسلامى، واجب ترين فريضه است.» 21 سال بعد، خرداد 89 هم در مراسم سالگرد درگذشت آیت الله خمینی، برای چندمین بار به جمله مشهور وی در سال 60 اشاره کرد و گفت: «امام بزرگوار(ره)، جمهوری اسلامی را مظهر و زمینه ساز حاكمیت اسلام می دانستند و به همین علت حفظ نظام اسلامی را واجب ترین واجبات اعلام كرده اند.»

باور رهبر ایران به اصل «حفظ نظام» مانند خمینی، قوی و عمیق است. علی خامنه ای آبان ماه 1369 در دیدار با مسئولان دادگاه و دادسرای ویژه روحانیت، گفته است: « حفظ نظام ايجاب مى‌كند كه در جهاد، اگر كفار ... اسرا يا شهروندان مسلمان را جلوى خودشان گذاشتند، تا ما نتوانيم به آنها حمله كنيم .. كشتن اين مسلمانان ايرادى ندارد و ديه هم پرداخت نمى‌شود...»

به نوشته پایگاه اطلاع رسانی رهبر ایران، این سخنرانی در جمع محدودى ايراد شده و بعضى از قسمت هاى آن طبقه‌بندى شده بوده و حذف شده است. مشخص نیست در بخش های منتشرنشده، وی ادله دیگری برای حفظ نظام مطرح کرده است یا نه، ولی آنچه مسلم است، محوری بودن این ایده نزد رهبر ایران است. آنچنانکه تیرماه سال 79، «هدف و هويت و مسؤوليت اساسى رهبرى» را «دفاع از كليت نظام و حفظ نظام» تعریف کرد و گفت آماده است در این مسیر «جان و آبروی» خود را بذل کند.

اما بر خلاف دفاعیات مستمر رهبر ایران، آیت الله منتظری، یکی از مراجع تقلید برجسته شیعیان، مهرماه 88 در سخنانی اظهارات خمینی را نقد کرد و گفت: «حفظ نظام یک واجب نفسی نیست. حفظ نظام مقدمه است برای حفظ و انجام دستورات اسلامی. اگر بنا باشد به بهانه حفظ نظام اقدامات ضد اسلامی انجام شود، نه نظام خواهد ماند نه اسلام.» پس از بازتاب گسترده این نقد،  سایت جماران که زیر نظر سید حسن خمینی اداره می شود، بهمن 88 در تحلیلی توضیح داد که این عبارت درست نیست و رهبر پیشین ایران، گفته است: «حفظ نظام از اوجب واجبات است.»

رسانه های اصولگرا همچنین در سال های گذشته برای مشروعیت بخشی قوی و وسیع تر به این ایده، از آیت الله علی سیستانی، مرجع تقلید شیعه ساکن عراق نقل کردند: «حفظ نظام، از اوجب واجبات است.» هفته گذشته، مهدی خزعلی، فعال سیاسی مخالف حکومت ایران در سایت شخصی اش نوشت: «یکی از روحانیون و ائمه جماعت  که تازه از زیارت عتبات برگشته بود، به دیدارم آمد. می گفت که در نجف به محضر آیت الله سیستانی رسیدم و گفتم: اخیرا توسط جناح حاکم در تهران شایع کرده اند که نوه امام - که با نوه آیت الله سیستانی ازدواج کرده است - به محضر حضرت آیت الله سیستانی می رسند و ایشان فرموده اند: حفظ جمهوری اسلامی از اوجب واجبات است. ایشان فرمودند: دروغ است و من چنین چیزی نگفته ام.»

رسانه های اصولگرا همچنین اسفند 89 به نقل از آیت الله وحید خراسانی، مرجع تقلید شیعه ساکن قم اعلام کردند که «حفظ نظام، از اوجب واجبات است.» اندکی بعد وحید خراسانی توضیح داد که « بنده حفظ نظام را واجب می دانم، اما واجب مشروط ... نظام باید وسیله ای باشد برای حفظ دین و نه من.» این سخنان را برخی رسانه ها کنایه به علی خامنه ای، تفسیر کردند.

اما فراتر از سوالاتی چون بودن یا نبودن کلمه «از» در جمله منسوب به خمینی یا میزان صحت تکذیبیه سیستانی یا وحید خراسانی، سوالات مهم تری هم مطرح هستند. به عنوان نمونه، سایت اصولگرای برهان بهمن 91، این پرسش مهم را مطرح کرد: «اگر شرایط بین‌المللی و منطقه‌ای به سمتی حرکت کند که حکومت برای بقای خود، لازم ببیند که سلاح‌های نامتعارف بسازد و توانایی ساخت آن‌ها را هم داشته باشد، آیا بر خلاف حکم اوجب واجبات عمل می‌کند و به تعهدها و قراردادهایش پایبند می‌ماند؟ یا در چنین شرایطی برای حفظ حکومت، ساخت سلاح هسته‌ای مجاز خواهد بود؟»

ایده «حفظ نظام» همچنین ریشه فکری برخی ماجراهای پر ابهام تاریخ پس از انقلاب ایران بوده است. علی مطهری، فروردین 92 در بخشی از پرسش از وزیر کشور ایران پیرامون مرگ ستار بهشتی به گوشه ای از این ماجراها اشاره کرد: «برخی نیروهای امنیتی و اطلاعاتی فکر می‌کنند برای حفظ نظام دست به هرکاری می‌توان زد و کسانی که اقدام به قتل‌های زنجیره‌ای از جمله قتل داریوش فروهر و همسرش کردند در بازجویی‌های خود گفتند ما برای حفظ نظام و برای آنکه سایر روشنفکران بترسند دست به این کار زدیم.» او پیش از این، در مرداد 88، در نامه ای به احمد جنتی هشدار داده بود: « به بهانه حفظ نظام، ظلم‌ها را خلاف همه نصوص اسلامي توجيه مي‌کنيد و در استدلال‌هاي خود مغالطه به کار مي‌بريد و از بيان حق خودداري مي‌نماييد.»

اگرچه انتظار نمی رود توصیه های علی مطهری تاثیر چندانی بر عقاید احمد جنتی بگذارد ولی طبیعی است که ایده های جنتی بر مخاطبان خویش که دبیر شورای نگهبان «اقلیت خدمتگذارِ خدا» توصیف شان کرده، تاثیر کافی بگذارد، این را سوابق و برآیند سه دهه حضور جنتی در تاریخ سیاسی ایران می گوید.