آیا می‌توان کاسبان بهایی را به گذراندن دوره فقه بازار مجبور کرد؟

سوال: آیا اجبار مسوولان صدور جواز کسب و کار بر فرد بهایی برای گذراندن کلاس احکام تجارت و کسب و کار که «فقه بازار» بخشی از آن است، قانونی است؟ 

بر اساس ماده ۱۲ «قانون نظام صنفی کشور» مصوب ۱۳۸۲، افراد صنفی موظف هستند قبل از تاسیس هر نوع واحد صنفی یا اشتغال به‌ کسب و حرفه، نسبت به دریافت پروانه کسب اقدام کنند. 

هم‌چنین طبق بند الف-۳ ماده ۳ آیین‌ نامه اجرایی نحوه صدور و تمدید پروانه کسب، یکی از شرایط عمومی دریافت پروانه کسب، داشتن گواهی گذراندن دوره‏‌های آموزشی مرتبط از مرکز آموزش اصناف یا مراکز مورد تایید «کمیسیون نظارت» است. 

ماده ۱۷ این آیین‌نامه وظیفه تهیه دستور‌العمل چگونگی برگزاری دوره‌های آموزشی احکام تجارت و کسب و کار را برعهده دبیرخانه «هیات عالی نظارت» و با همکاری «اتاق اصناف ایران» و سایر مراجع ذی‌ربط گذاشته است. 

ماده ۴ دستورالعمل چگونگی برگزاری دوره‌های آموزشی احکام تجارت و کسب و کار که از سوی دبیرخانه هیات عالی نظارت با همکاری اتاق اصناف ایران ابلاغ شده، درس فقه بازار را از جمله دروس الزامی برای صدور پروانه کسب اعلام کرده است. طبق این ماده، شش ساعت برای این کلاس در نظر گرفته شده است. 

از آن‌جایی که قوانین ایران مبتنی بر قوانین مذهبی اسلامی هستند، قوانین حاکم بر تجارت نیز بر اساس اصول فقهی تنظیم شده‌اند. از این رو، ملزم کردن اصناف به گذراندن دوره آموزشی در مورد اصول فقهی حاکم بر قوانین تجارت، به خودی خود ناقض قوانین ایران و یا تعهدات بین‌المللی حقوق بشری ایران نیست. باور مذهبی اشخاص متقاضی پروانه کسب، اعم از بهایی، مسلمان، بی‌دین یا غیر از این‌ها، اجباری بودن آموزش اصول فقهی حاکم بر تجارت را الزاما مغایر با تعهدات بین‌المللی حقوق بشری نمی‌کند.  

در عین حال، باید توجه داشت که محتوای این کلاس و نحوۀ اجرای آن می‌تواند نقض تعهدات بین‌المللی حقوق بشری از آن تلقی شود. طبق مادۀ ۹ «قانون مدنی»، معاهدات بین‌المللی ایران، از جمله «میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی»، در حکم قوانین داخلی بوده و لازم‌الاجرا هستند. بند ۲ ماده ۱۸ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی اجبار برای پذیرش باور مذهبی را ممنوع کرده است. از این رو، هیچ حکومتی حق مجبور کردن شهروندانش به اتخاد باورهای مذهبی را ندارد. به این دلیل، برای پاسخ دادن به این سوال که آیا گذراندن کلاس فقه بازار برای متقاضیان پروانه صنفی قانونی است یا خیر، باید دید که آیا محتوا و نحوه اجرای این کلاس صرفا آموزشی است یا این که عنصر اجبار به اتخاد باورهای مذهبی اسلامی نیز در آن وجود دارد. برای پاسخ نهایی به این پرسش، نیاز به اطلاعات بیشتر در مورد محتوای این کلاس و هم‌چنین طرز رفتار مدرس این کلاس با متقاضیان پروانه کسب است.