درباره رژیم غذایی عصر حجر و اثرات مثبت و منفی آن چه می‌دانیم؟

مینو علوی

رژیم غذایی «پالئولتیک» («پالئو» یا همان «عصر‌حجر»)، یک رژیم غذایی عمدتا متکی بر گوشت، میوه‌ وسبزی‌جات تازه است. طرف‌داران این رژیم می‌گویند چون انسان‌های غارنشین، شکارچی بوده‌ و بیشتر گوشت و میوه‌های جنگلی می‌خورده‌اند، پس ما هم باید برای سالم بودن، همان‌طور غذا بخوریم.

برخی تحقیقات بر اثرات مثبت رعایت این رژیم در کاهش علایم «سندروم متابولیک» که عامل خطری برای سکته، بیمار‌ی‌های قلبی و عروقی و دیابت نوع دوم است، تاکید کرده و می‌گویند این رژیم، رژیم سلامتی است. 

اما برخی دیگر بر لزوم مصرف همه گروه‌های غذایی، از جمله حبوبات، غلات و کربوهیدرات‌های پیچیده انگشت گذاشته و می‌گویند جایگزین‌کردن پروتئین گیاهی با حیوانی و نخوردن لبنیات، خطرناک است. 

این گزارش، اصول رژیم پالئو و برخی پژوهش‌های موافق و مخالف آن را مطرح می‌کند.

***

یکی از پرطرف‌داران‌ترین رژیم‌های غذایی سال‌های اخیر، رژیم «پالئولتیک» یا «پالئو» است که به ما توصیه می‌کند، مانند انسان‌های «عصر حجر» که با شکار، ماهی‌گیری و چیدن میوه‌های جنگلی تغذیه می‌کردند، غذا بخوریم. این رژیم غذایی که پایه آن گوشت قرمز، به‌ویژه گوشت حیوانات وحشی و دام‌هایی است که به طور طبیعی چرا می‌کنند، مصرف لبنیات، حبوبات و غلات را مجاز نمی‌داند. 

اگرچه این رژیم طرف‌داران پر و پا قرصی دارد اما بسیاری از دانشمندان و متخصصان علم تغذیه هم می‌گویند که خوردن غلات، لبنیات و حبوبات برای سلامتی مفید است و حذف و جایگزین کردن آن‌ها با گوشت می‌تواند خطرات بزرگی برای سلامتی ما به بار بیاورد. آن‌ها به‌همین دلیل رژیم انسان عصر‌حجر را نامناسب و ناسالم می‌دانند.

برخلاف رژیم‌های غذایی پرطرف‌داری مثل «فستینگ» و «کتوژنیک»، رژیم پالئو بیش از آن‌ که برای کاهش وزن باشد، یک سبک تغذیه است که ط‌رفدارانش مدعی هستند چون انسان‌های غارنشین به این سبک غذا می‌خورده‌اند، پس این روش طبیعی‌تر و در نتیجه سالم‌تر است. 

در رژیم غذایی پالئو، فرد اجازه دارد گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، آب، دم‌نوش‌های گیاهی، میوه، سبزی‌های خشک و ادویه، مغز آجیل و دانه‌های خوراکی و روغن‌های طبیعی مانند روغن گردو یا روغن زیتون بخورد. در عوض، این رژیم خوردن حبوبات، لبنیات، شکر فرآوری شده، نمک، مواد غذایی مصنوعی، غذاهای فرآوری شده، انواع نوشیدنی‌ها، از جمله نوشابه، همه انواع غلات مثل برنج، گندم و جو و البته سیب‌زمینی را ممنوع می‌کند.

این رژیم بر طرز فکری بنا نهاده شده است که می‌گوید چون اجداد ما در زمان پارینه سنگی با رژیمی که عمدتا متکی بر گوشت بوده، توانسته‌اند ادامه زندگی دهند، پس ما هم باید همین راه را ادامه دهیم. اما با تحقیقات جدیدی که در زمینه سبک زندگی و تغذیه انسان غارنشین انجام شده، مشخص شده است که برخلاف تصور رایج، انسان‌های عصر‌حجر آن قدرها هم گوشت نمی‌خورده‌اند و فقط سه درصد از رژیم غذایی آن‌ها از گوشت و سایر محصولات حیوانی بوده است. 

طرف‌داران رژیم پالئو درباره فواید آن چه می‌گویند؟

حامیان رژیم پالئو بر این باورند که تغییر سبک تغذیه انسان از شیوه تولید شکارچی-گردآورنده به کشاورزی، عامل افزایش چاقی و شایع‌ شدن بیماری‌های مزمنی مانند بیماری قلبی و دیابت در سراسر جهان است. 

آن‌ها معتقدند که بدن انسان از نظر ژنتیکی برای مصرف غذاهای مدرنی که به‌ کمک کشاورزی به ما معرفی شده‌اند، مجهز نیست. بر همین اساس هم می‌گویند سلامت کلی ما با پیروی از رژیم غذایی مشابه رژیم اجدادمان بهبود خواهد یافت.

حامیان رژیم پالئو ادعا می‌کنند که خوردن به سبک انسان غارنشین می‌تواند به کاهش کلسترول، فشار خون، قند خون، دور کمر و وزن و همین‌طور بهبود احساس سیری، سلامت روده و کاهش مرگ و میر ناشی از تمامی عوامل کمک کند.

به باور طرف‌داران رژیم عصر‌حجر، با عبور از یک رژیم غذایی غربی، یعنی مصرف زیاد غذاهای فرآوری شده و پر‌ از سدیم و رعایت‌کردن اصول رژیم غذایی پالئو، میوه‌ها و سبزی‌جات تازه بیشتری در غذای روزانه ما گنجانده خواهد شد که بدون شک می‌تواند برای سلامت کلی مفید باشد.

بسیاری هم روی اثر بهبود‌ بخشنده رژیم پالئو بر التهاب، تمرکز و خواب تمرکز کرده و می‌گویند که با تغذیه به سبک آن‌چه گفته می‌شود انسان‌های غارنشین می‌خورده‌اند، سالم‌تر هستند. 

برخی دیگر اما می‌گویند با رژیم پالئو، وزن کم کرده‌اند که به نظر می‌رسد دلیل آن، مصرف بیشتر غذاهای کامل، در شرایطی که برخی گروه‌های غذایی مانند غلات کاملا حذف شده‌اند، است. 

در همین راستا، تحقیقاتی هم انجام شده است. یکی از این مطالعات که در سال ۲۰۱۵ انجام شده، به بررسی داده‌های حاصل از چهار دوره آزمایشی کنترل شده پرداخته است. در این چهار دوره آزمایشی، در مجموع ۱۵۹ نفر شرکت داشته‌اند که دست‌کم یکی از علایم پنج‌گانه سندروم متابولیک، یعنی چربی دور شکم زیاد، فشار‌خون، قند، کلسترول و تری‌گیلیسیرید بالا را با خود داشته‌اند. 

محققان این پژوهش هم‌چنین دریافته‌اند که تغذیه دوران پارینه سنگی در مقایسه با رژیم غذایی گروه کنترل که یک رژیم غذایی معمولی بود، به بهبودهای کوتاه مدت قابل توجهی در زمینه‌ چربی شکم و پهلوها، تری‌گلیسیرید موجود در خون، فشار خون، افزایش کلسترول خوب و کاهش قند خون ناشتا منجر شده است.

این تحقیق که نتایج آن در ژورنال «نیوتریشن» منتشر شد، نشان می‌داد افرادی که رژیم پارینه‌سنگی را دنبال می‌کردند، به‌طور میانگین سه و نیم کیلوگرم وزن کم کرده بودند و دور کمر و شاخص توده بدنی (BMI) آن‌ها هم در مقایسه با افرادی که رژیم‌های معمول را دنبال می‌کردند، بیشتر کاهش یافته بود. 

آن‌ها گفته بودند رژیم غذایی پالئو به این خاطر که باعث کاهش وزن می‌شود، خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را کم می‌کند.

اما با این‌همه، سوال این‌جا است که آیا برای کاهش وزن و سالم‌تر بودن، لازم است چند گروه غذایی مهم را حذف کنیم و به جای آن ها، گوشت که هم گران‌تر است و هم برای محیط زیست مضر، بیشتر بخوریم؟

مخالفان رژیم پالئو درباره مضرات آن چه می‌گویند؟

بحث اصلی مخالفان رژیم پالئو این است که رژیم‌های غذایی دیگر، مانند رژیم مدیترانه‌ای هم همین اثرات را روی سلامت دارند و در عین‌حال، حتی میزان بهبودبخشی آن‌ها بسیار بیشتر از رژیم پالئو نیز هست؛ برای مثال، تحقیقی که در سال ۲۰۲۰ درباره میزان مرگ و میر افرادی که رژیم پالئو و مدیترانه‌ای را دنبال می‌کردند، انجام شد، نشان داد که دنبال‌‌ کنندگان هر دو این رژیم‌ها به یک میزان در برابر سرطان، سکته و بیمار‌ی‌های قلبی و عروقی کم‌تر آسیب دیده و کم‌تر می‌میرند. 

اما در کنار این، برخی دیگر از متخصصان تغذیه می‌گویند رژیم عصر حجر به این دلیل که حبوبات و غلات کامل را حذف می‌کند، در کنترل قند خون و احساس سیری ایجاد اختلال خواهد کرد و به‌ همین‌خاطر نباید به‌منظور پیش‌گیری از بیماری‌های مزمن، توصیه شود.

آن‌ها هم‌چنین می‌گویند رژیم پالئو به این‌دلیل که لبنیات را حذف می‌کند، تنوع زیستی درون روده‌های انسان را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و از این جهت، برای سلامت مغز و اعصاب، دستگاه گوارش و سلامت عمومی بدن مضر است.

علاوه بر این‌ها، به باور محققان مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ انجام شده است نیز جایگزین‌ کردن پروتئین گیاهی با پروتئین حیوانی باعث افزایش تولید عامل رشد شبه «انسولین-۱» (IGF-1) که با خطر ابتلا به سرطان، دیابت و مرگ و میر بیشتر در ارتباط است، می‌شود.

آن‌ها هم‌چنین به میزان بالای چربی‌های اشباع شده موجود در رژیم پالئو نیز اشاره و آن را یکی دیگر از جنبه‌های خطرناک این رژیم معرفی کرده‌اند.