close button
آیا می‌خواهید به نسخه سبک ایران‌وایر بروید؟
به نظر می‌رسد برای بارگذاری محتوای این صفحه مشکل دارید. برای رفع آن به نسخه سبک ایران‌وایر بروید.
بلاگ

جنگ سفارت خانه ها، بازخوانی یک پرونده

۱۸ تیر ۱۳۹۳
اندیشه
خواندن در ۷ دقیقه
محمد حسن ساکی
محمد حسن ساکی

محمد حسن ساکی

روابط رسمی ایران و فرانسه پس از تشکیل شرکت فرانسوی هند شرقی ( 1664 میلادی ) و در زمان سلطنت لویی چهاردهم آغاز شد. در ابتدا رابطۀ ایران و فرانسه تحت الشعاع روابط ایران با انگلستان و هلند قرار داشت. اما حضور اعراب مسقط در خلیج فارس و حملۀ آن ها به کشتی های تجاری ایرانی باعث شد تا شاه سلطان حسین صفوی که از کمک انگلیسی ها مایوس شده بود دست به دامان فرانسوی ها شود. به این منظور، محمد رضا بیک را به عنوان سفیر ایران به فرانسه فرستاد تا حمایت نظامی فرانسه را در تامین امنیت کشتی های ایرانی در خلیج فارس و تشکیل اتحادیه ای علیه مسقط جلب کند. چند قرن بعد، حملۀ قایق های نظامی ایران به کشتی های فرانسوی فصل دیگری را در روابط ایران و فرانسه و سرنوشت نهایی جنگ ایران و عراق رقم زد. این امر، نتیجۀ سلسله درگیری هابی بود که به جنگ سفارت خانه ها معروف شد.

به رغم نقش مثبت فرانسه در جریان انقلاب، روابط ایران و و فرانسه بعد از انقلاب دچار تنش هایی شد. ترور شهریار شفیق، افسر ارشد نیرویِ دریاییِ ارتشِ شاهنشاهیِ ایران در دسامبر 1979 (1358 شمسی )و ترور ناموفق شاپور بختیار توسط انیس نقاش در 1980(1359 شمسی) هم مزید بر علت شد. در این دوران، گروه های اسلام گرای تندرو در فرانسه دست به اقدامات تروریستی زیادی زدند، از جمله انفجارِ کنیسایِ کپرنیک در پاریس، 1980؛ انفجارِ خیابانِ ماربُف، پاریس، 1982؛ ترورِ سرهنگ چارلز رِی، مستشارِ نظامیِ آمریکا در پاریس، 1982؛ انفجار در فرودگاه اُرلیِ پاریس، 1983؛ ترورِ ارتشبد غلامعلی اویسی، پاریس، 1984 و سلسله انفجارهایی که در طی سال های 86-1985 رخ داد. در 17 فوریۀ 1987 یک تونسی جهاد گرا با پلیس فرانسه تماس گرفت و فهرست کاملی از اعضای یک شبکۀ تروریستی را که عملیات خونینی را در فوریه و سپتامبر 1986 انجام داده بودند، تحویل داد. گفته می شد که رهبر این گروه، فواد علی صالح، رابطۀ نزدیکی با آیت الله منتظری دارد و از تهران فرمان می گیرد. اما به زودی آشکار شد که نقش اصلی را سفارت ایران در پاریس بر عهده داشته است.

وحید گرجی، مترجم رسمی سفارت ایران در پاریس، در واقع مامور وزارت اطلاعات ایران در پاریس بود و به عنوان هماهنگ کنندۀ عملیات فعالیت می کرد. در سوم ژوئن 1987 بعد از سه ماه تحقیقات، پلیس فرانسه این شبکۀ تروریستی را از میان برد اما قادر به دستگیری وحید گرجی که به سفارت ایران پناهنده شده بود، نشد. مقامات فرانسوی بلافاصله سفارت ایران را زیر نظر گرفتند تا از فرار گرجی جلوگیری کنند. در اواخر ژوئن، ژاک شیراک نخست وزیر وقت به ایران اولتیماتوم داد که وحید گرجی باید قبل از دادگاه خودش را تسلیم کند وگرنه دیپلمات های ایرانی در فرانسه اخراج می شوند. البته او افزود که دولت فرانسه حاضر است وحید گرجی را در ازای تمام گروگان های فرانسوی در لبنان رها کند. ایران بلافاصله تهدید کرد که دوازده دیپلمات فرانسوی را که هنوز در تهران بودند، گروگان می گیرد. در 13 ژوئیۀ، کشتی باربری آنتورپ (Ville d'Anvers ) در نزدیکی تنگۀ هرمز مورد حملۀ قایق های سپاه پاسداران قرار گرفت. این اولین حمله در یک سال کشتیرانی فرانسه در خلیج فارس بود. پیام مشخص بود: تهران تسلیم نمی شود و آماده است تا به منافع فرانسه حمله کند. صبح روز بعد، 14 ژوئیۀ، روز تعطیل ملی فرانسه، سپاه پاسداران سفارت فرانسه را محاصره و تمام راه های منتهی به آن را مسدود کرد و دیپلمات های فرانسوی را گروگان گرفت.

 این آغاز "جنگ سفارت ها" بود که چهار ماه به طول انجامید. در 17 ژوئیۀ 1987، فرانسه رابطۀ سیاسی خود را با ایران قطع کرد.  رئیس جمهور فرانسه عملیات پرومته را راه اندازی کرد و نیروی ضربت دریایی را به خلیج فارس و سواحل ایران اعزام کرد. این ماموریت دو هدف داشت: فشار آوردن به ایران برای تسلیم گروگان ها و پایان دادن به جنگ سفارت خانه ها و حمایت از کشتیرانی فرانسه. همچنین این ماموریت به نوعی مشارکت در تلاش جهانی برای پایان دادن به جنگ نفتکش ها بود که بیش از سه سال میان عراق و ایران ادامه داشت. مذاکرات میان طرفین ادامه پیدا می کند؛ هر چند تحلیلگران عقیده داشتند که ایران حاضر به رهایی دیپلمات های فرانسوی نخواهد شد. فرانسه گرجی را  به دست داشتن در انفجاری در سپتامبر 1986 که منجر به کشته شدن 13 تن شده بود، متهم کرد. از آن سو، تهران ژان پل توری، کاردار فرانسه در ایران را به جاسوسی و دست داشتن در قاچاق ارز، مواد مخدر و عتیقه متهم کرد. مقامات قرانسه گفتند گرجی باید برای ادای توضیحات در دادگاه حاضر شود و دارای مصونیت دیپلماتیک نیست. وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد که اجازه نمی دهد گرجی گروگان گرفته شود و در این مورد حاضر به مذاکره نیست. مذاکرات در حالی ادامه یافت که هر دو سفارت خانه در محاصره بودند. میر حسین موسوی، نخست وزیر وقت، اعلام کرد که ایران سرگرم مذاکره ای طولانی و دشوار برای مبادلۀ دیپلمات ها است.  با قطع رابطه میان دو کشور، گروه های اسلام گرا در لبنان موضع گرفتند: جنبش اسلامی امل اعلام کرد که با تصمیم های فرانسه مقابله خواهد کرد. گروه لبنانی دیگری هم اعلام کرد که همۀ سفارت خانه ها و منافع فرانسه در سراسر جهان در معرض خطر خواهد بود.

 فرانسه نگران دو دیپلمات به گروگان گرفته شدۀ خود در لبنان، مارسل کارتون و مارسل فونتاین، بود که به مرگ تهدید شده بودند. علاوه بر این، یکی از دغدغه های فرانسه مراقبت از 500 سرباز فرانسوی بود که به عنوان نیروهای حافظ صلح در لبنان در حال خدمت بودند. فرانسه ابراز امیدواری کرد که 15  گروگان فرانسوی در تهران با 40 گروگان ایرانی در پاریس ( غیر از گرجی) معاوضه خواهند شد. در 25 اوت 1987، همسر و کودک خردسال پل توری که در سفارت فرانسه در ایران بودند به پاریس وارد شدند. آنها اولین کسانی بودند که بعد از 17 ژوئیه از سفارت خارج شده بودند.  مذاکرات ادامه یافت و، سرانجام، در روز یکشنبه 29 نوامبر 1987، دولت فرانسه اجازه داد تا وحید گرجی بعد از یک جلسۀ کوتاه فرانسه را ترک کند. این اتفاق در حالی رخ داد که دو روز قبل، دو گروگان فرانسوی در لبنان آزاد شده بودند. این توافق، مخالفت های بسیاری را در فرانسه در پی داشت و عده ای از منتقدان، دولت شیراک را به همکاری با نظام دیکتاتور ایران متهم کردند.  در کاریکاتوری که روز بعد از این توافق در لوموند چاپ شد، قاضی از گرجی می پرسید: مقصدت کجاست؟ تهران یا بیروت؟ کنار راهرو یا کنار پنجره؟ بخش سیگاری ها یا بخش غیر سیگاری ها؟ در طرف دیگر نیز اتفاق مشابهی رخ داد و ژان پل توری بعد از جلسه ای در دادگاه انقلاب اسلامی به همراه دیپلمات های دیگر اجازه یافت که از ایران خارج شود.

این ماجرا در بحبوحۀ دور دوم رقابت های انتخابات ریاست جمهوری فرانسه بین ژاک شیراک و فرانسوا میتران جریان داشت. درگیری و تنش هایی بین این دو رقیب ایجاد شد که در مناظرۀ تلویزیونی مشهور آن ها هم انعکاس یافت. ژاک شیراک هم در کتاب خاطراتش به نقش این ماجرا در رقابت های انتخاباتی اشاره می کند. البته این پایان همکاری ایران و فرانسه در مبادلۀ گروگان ها نبود. در سال 1389، در قبال آزادی کلوتیلد رایس که در جریان درگیری های بعد از انتخابات 1388 دستگیر شده بود، فرانسه علی وکیلی راد، قاتل شاپور بختیار را که به حبس ابد محکوم شد، آزاد کرد. علی وکیلی راد در بازگشت به ایران همچون یک قهرمان مورد استقبال قرار گرفت اما از وحید گرجی اطلاع چندانی در دست نیست و شنیده ها حکایت از ارتباط نزدیک او با بیت رهبری در امور اطلاعاتی و بین الملل دارد. گرجی که در زمان بحران 27 سال داشت، متولد ایران اما بزرگ شدۀ فرانسه است.  پدرش در دوران اقامت آیت الله خمینی در نوفل لوشاتو پزشک او بود. گرجی از سال 1979 در سفارت به عنوان مترجم رسمی مشغول به کار شده بود. از نکات جالب دربارۀ او می توان به ارتباط با با کتابفروشی نئو نازی معروف "اُژمیو" اشاره کرد . او چکی به مبلغ 120 هزار فرانک به این کتابفروشی داده بود تا جزوه ای تحت عنوان اسطورۀ یهودی هولوکاست و عناوینی نظیر آن را منتشر کند. در سال 2012، گیوم نیکلو فیلم ماجرای گرجی (L'affaire Gordji) را بر اساس این ماجرا ساخت که اعتراضاتی را در ایران در پی داشت.

ثبت نظر

ویدیو روز

ازدواج کودکان

۱۸ تیر ۱۳۹۳
خواندن در ۱ دقیقه
ازدواج کودکان